ام‌کلثوم دختر امام علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

به‌گزارش عالمان [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]] [[علی(ع)]] و [[فاطمه(س)]] فرزندی به نام ام‌کلثوم داشته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م، ج۸، ص۳۳۸؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۴، ص۱۹۵۴.</ref> در برخی از منابع، ولادت او به‌صورت کلی، در زمان پیامبر گزارش شده است؛<ref>ابن‌حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۶۴؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۴، ص۱۹۵۴.</ref> اما ذَهَبی تاریخ‌نگار اهل‌سنت (درگذشته ۷۴۸ق) نوشته در حدود [[سال ۶ قمری]] به دنیا آمده است.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م، ج۳، ص۵۰۰.</ref>  

همچنین طبق گزارش شیخ مفید در الارشاد، او فرزند پس از [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب(س)]] بوده است؛<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴.</ref> اما در سیره ابن‌اسحاق سیره نویس قرن اول و دوم قمری، نام او پیش از نام زینب ذکر شده است؛ ولی تصریح نشده که او بزرگ‌تر بوده یا زینب.<ref>ابن اسحاق، سیرة ابن اسحاق، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م، ج۱، ص۲۷۴.</ref>

[[شیخ مفید]] نام او را زینب صُغریٰ ذکر کرده و [[کنیه|کنیه‌اش]] را ام‌کلثوم نوشته است.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴.</ref> به‌گزارش شیخ عباس قمی در [[الکنی و الالقاب (کتاب)|الکنی و الالقاب]]، این [[کنیه]] را پیامبر(ص) به‌جهت شباهت زینب صغری به دخترش [[ام‌کلثوم دختر رسول خدا (ص)|ام‌کلثوم]] به او داد.<ref>قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۲۲۸.</ref>

[[سید محسن امین]] نوشته است امام علی سه یا چهار دختر به نام یا کنیه ام‌کلثوم داشته است:

# ام‌کلثوم همسر [[مسلم بن عقیل]] که احتمالاً ام‌کلثوم وسطیٰ بوده است؛

به‌گفته او، ممکن است دو تای آخر یکی باشند یا این‌که دو تا باشند و امام علی(ع) چهار دختر به این نام یا کنیه داشته باشد.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۸۴-۴۸۵.</ref>

به روایت کتاب طبقات‌الکبری، ام‌کلثوم ابتدا با [[عمر بن خطاب|عُمَر بن خطاب]] ازدواج کرد. پس از مرگ عُمَر، همسر پسرعمویش عَون‌ پسر [[جعفر بن ابی طالب|جعفر بن ابی‌طالب]] شد. پس از درگذشت عون، با برادرشوهرش محمد‌ و پس از فوت او نیز با برادرشوهر دیگرش [[عبدالله بن جعفر بن ابی طالب|عبدالله بن جعفر]] ازدواج کرد که پیش از این، همسر خواهرش [[زینب کبری|زینب]] بود؛<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م، ج۸، ص۳۳۸؛ امین، اعیان‌الشیعه،  ۱۴۰۳ق، ۴۸۴-۴۸۵.</ref> اما مقریزی گزارش کرده است که او بعد از عمر، ابتدا با محمد بن جعفر ازدواج کرد و پس از مرگ وی، به عقد عون درآمد و زمانی که همسر او بود، درگذشت.<ref>مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م، ج۵، ص۳۷۰.</ref>

ابن‌سعد و ابن‌عساکر، نوشته‌اند ام‌کلثوم از عمر صاحب دو فرزند به نام‌های زید و رقیه شد.<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م، ج۱۹، ص۴۸۲؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م، ج۸، ص۳۳۸.</ref>

ماجرای ازدواج ام‌کلثوم با عمر بن خطاب خلیفه دوم، مسئله‌ای بحث‌برانگیز و مورداختلاف است: براساس کتاب‌های تاریخی شیعه و سنی، همچون تاریخ یعقوبی و تاریخ طبری، و همچنین منابع حدیثی شیعه همچون کافی و تهذیب‌الاحکام، ام‌کلثوم با عمر [[ازدواج]] کرده است.<ref>نگاه کنید به یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۴۹-۱۵۰؛ طبری، تاریخ الطبری، موسسة الاعلمی، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م، ج۴، ص۴۱۰؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ش، ج۵، ص۳۴۶؛ طوسی، تهذیب‌الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۶۱؛ طبرسی، اعلام‌الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۹۷.</ref> میرزا جواد تبریزی و  سید علی میلانی با بررسی دو روایت موجود در کتاب کافی، آن‌ها صحیح دانسته‌اند.<ref>تبریزی، الانوار الالهیة، ۱۴۲۲ق، ص۱۲۳؛ میلانی، محاضرات فی الاعتقادات، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۶۵۹.</ref> محمدتقی شوشتری نیز روایات موجود در این زمینه را متواتر دانسته و وقع ازدواج را انکارناپذیر شمرده است.<ref>تستری، قاموس الرجال، ۱۴۲۸ق، ج۱۲، ص۲۱۶.</ref>

با وجود این، برخی از عالمان شیعه، از جمله آیت‌الله مرعشی<ref>مرعشی نجفی، پانویس، در احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۹۰.</ref> و محمدجواد بلاغی<ref>نگاه کنید به آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۷۲. </ref> این ازدواج را انکار کرده‌‌اند. کتاب‌های نیز در رد این ازدواج نوشته‌اند

[[آقا بزرگ تهرانی]] نامشان را در الذریعه آورده است.<ref> آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۵۷، ج۴، ص۱۷۲، ج۱۱، ص۱۴۶، ج۱۵، ص۲۲۳.</ref>

به‌عقیده عالمانی همچون سیدِ مرتضی و فضل بن حسن طبرسی این ازدواج صورت گرفته است؛ اما از روی اجبار و تقیه بوده است.<ref>سید مرتضی، رسائل، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۱۴۹؛ طبرسی، اعلام‌الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۹۷.</ref> روایاتی نیز وجود دارد که این سخن را تأیید می‌کند برای مثال در کتاب کافی از امام صادق نقل شده است که ام‌کلثوم دختری است که از ما [[غصب]] شد.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۴۶.</ref> در روایت دیگری از همین کتاب، از تهدید عمر  برای پذیرش ازدواج از سوی امام علی(ع) سخن آمده است.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۴۶.</ref>

در منابع، از حضور ام‌کلثوم در [[کربلا]] سخن آمده است. برای مثال، سید بن طاووس در در چند جای مقتلش، لهوف، از ام‌کلثوم نام برده است؛ ازجمله شیون او همراه با زینب، زمانی که امام حسین به آن‌ها گفت که کشته می‌شود،<ref>سید بن طاووس، لهوف ۱۳۴۸ش، ص۸۲.</ref> سخنرانی‌اش در کوفه و سرزنش کوفیان<ref>سید بن طاووس، لهوف ۱۳۴۸ش، ص۱۵۴-۱۵۶.</ref> و درخواستش از شمر در شام، مبنی بر این‌که آن‌ها را از جایی وارد دمشق کند که کمتر در معرض دید باشند.<ref>سید بن طاووس، لهوف ۱۳۴۸ش، ص۱۷۴.</ref> ابن‌طیفور هم نوشته است هنگامی که اسیران کربلا را وارد کوفه کردند، ام‌کلثوم در جمع مردم این شهر، خطبه‌ای خواند و مردم کوفه را سرزنش کرد.<ref>ابن‌طیفور، بلاغات‌النساء، مکتبة بصیرتی، ص۲۳-۲۴.</ref> البته سید بن طاووس این خطبه را از قول زینب نقل کرده است.<ref>سید بن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۴۶-۱۴۸.</ref>

با وجود این، در این منابع تصریح نشده است که این ام‌کلثوم دختر امام علی(ع) از فاطمه است. در مقابل، برخی تصریح کرده‌اند ام‌کلثومِ حاضر در کربلا یکی دیگر از دختران امام علی(ع) است که از حضرت زهرا نبوده است.<ref>بری، الجوهره فی نسب الامام علی و آله، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م، ص۴۵.</ref> [[سید محسن امین]] هم نوشته است معلوم نیست ام‌کلثومی که با امام حسین در کربلا حضور داشته، کدام‌یک از دختران امام علی(ع) است؛ اما احتمال بیشتر این است که همسر مسلم بن عقیل بوده است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳۲۷؛ ج۳، ص۴۸۴.</ref>

درباره زمان درگذشت ام‌کلثوم و چگونگی آن، سخنان مختلفی گفته‌اند. از جمله نوشته‌اند او و فرزندش زید، هم‌زمان، بر اثر بیماری درگذشتند و این زمانی بود که ام‌کلثوم همسر [[عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب|عبدالله بن جعفر]] (درگذشت: [[سال ۸۰ هجری قمری|۸۰ق]]) بود.<ref>ابن‌جبیب بغدادی، المنمق، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م، ص۳۱۲.</ref> طبق برخی منابع، این‌دو در زمان [[عبدالملک بن مروان]] (حکومت: ۶۵-۸۶ق) و به دستور او، با سم کشته شدند و [[عبدالله بن عمر]] بر جنازه آن‌ها نماز خواند؛<ref>صنعانی، المصنف، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م، ج۶، ص۱۶۴.</ref> اما سید محسن امین زمان وفات او را پیش از سال ۵۴ق ذکر کرده است.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۸۵.</ref>  

به‌گزارش ابن‌بطوطه، مزار ام‌کلثوم دختر [[علی بن ابی طالب(ع)]] از فاطمه، در یک‌فرسخی شهر دمشق است.<ref>ابن بطوطه، الرحله، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۳.</ref> [[یاقوت حموی]] هم قبر ام‌کلثوم را در راویه دمشق گزارش کرده است.<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۳، ص۲۰.</ref>

اما ابن‌عساکر نوشته است ام‌کلثوم در مدینه درگذشته و در قبرستان بقیع دفن شده است و قبر موجود در راویه [[دمشق]]، متعلق است به شخص دیگری به همین نام از خاندان پیامبر.<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م، ج۲، ص۳۰۹-۳۱۰.</ref>