آیه رضاع: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه رضاع''' ([[سوره بقره|بقره]]: ۲۳۳) از [[آیات الاحکام]] سوره بقره است که مسائل مرتبط با احکام شیردادن به نوزاد، تربیت و [[نفقه]] او را بیان می‌کند. مفسران از این آیه واجب بودن شیردادن به نوزاد را برداشت نموده‌اند. همچنین معتقدند که در شیردادن مادر بر دیگران مقدم است، حتی اگر از شوهر خود [[طلاق]] گرفته باشد.  

ضرر زدن والدین به نوزاد به دلیل اختلاف با همدیگر یا نوزاد را وسیله ضرر زدن به همدیگر قرار دادن، از نکاتی است که گفته شده آیه رضاع از آن نهی کرده است. لزوم مشورت والدین درباره زمان گرفتن نوزاد از شیر طبق مصلحت او، دستور دیگری است که این آیه بدان پرداخته است.

آیه ۲۳۳ سوره بقره را آیه رضاع نامیده‌اند.<ref>خراسانی، «آیات نام‌دار»، ص۳۸۴.</ref> اين آيه در زمره [[آیات الاحکام]] محسوب شده است.<ref>مقدس اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة، ص۵۵۶-۵۶۱.</ref> به گفته [[سید عبدالاعلی سبزواری]] در [[مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن (سبزواری)|تفسیر مواهب الرحمان]]، آیه رضاع به بیان یکی از سنت‌های جاری در طبیعت می‌پردازد که نتیجه آن حفظ نوع بشر در نظام خلقت خواهد بود.<ref>سبزواری، مواهب الرحمان، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۵۶.</ref> آیه رضاع در ادامه بحث‌هاى مربوط به طلاق که در آیات قبل به آن پرداخته شده بود، مسائل مرتبط با شیردادن به نوزاد و تربیت و [[نفقه]] او را به تفصیل و در عباراتی کوتاه و فشرده بازگو می‌کند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۸۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۵-۱۸۶.</ref> طبق این آیه، مادر اگر هم [[طلاق]] داده شده باشد، به مدت دو سال در [[رضاع|شیر دادن]] به نوزادش بر سایرین اولویت دارد؛ البته می‌تواند کمتر از دوسال نیز شیر دهد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۶؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۶۵.</ref> همچنین بر اساس مفاد آیه رضاع، هزینه زندگی مادر در دوران شیردهی به کودک، طبق [[عرف]] محاسبه شده و به قدر توانایی بر عهده پدر است؛ اگرچه زن را طلاق داده باشد و اگر پدر فوت کرده باشد، ورثه پدر باید این هزینه‌ها را تأمین کنند.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۶۵.</ref>

مفسران ذیل آیه رضاع به چند نکته تفسیری درباره احکام فقهی مرتبط با شیردادن به نوزاد پرداخته‌اند:

تأمین نیازهای نوزاد و شیردادن به او طبق فراز «یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ» در آیه ۲۳۳ سوره بقره، واجب دانسته شده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۷.</ref> به باور [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر مجمع البیان]]، این جمله اگرچه به صورت خبری آمده؛ ولی منظور از آن وجوب شیردادن به نوزاد است؛ البته به گفته او این امر نسبت به مادر [[واجب]] نیست، بلکه [[مستحب]] است، یعنی مادران به شیردادن به فرزند خود از دیگران سزاوارترند و اگر برای آنها سخت بود یا به هر دلیل دیگری نتوانستد به نوزاد خود شیر دهند، باید از طریق دیگری برای نوزاد شیر تأمین شود.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۶.</ref> [[محمدجواد مغنیه]] نیز در [[التفسیر الکاشف (کتاب)|تفسیر الکاشف]] این وظیفه را برای مادر مستحب دانسته، به این معنا که مادر نسبت به دیگران سزاوارتر است.<ref>مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۵۶.</ref> [[مقدس اردبیلی]] در کتاب [[زبدة البیان فی براهین احکام القرآن (کتاب)|زبدة البیان]] گفته است اگر نوزاد جز با شیر مادر خود زنده نمی‌ماند یا دایه‌ای برای او پیدا نشد و یا پدرش توانایی پیدا کردن دایه برای نوزاد ندارد، بر مادر واجب است که به نوزاد خود شیر دهد.<ref>مقدس اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة، ص۵۵۶.</ref>

مفسران، بر اساس این آیه، [[حضانت|حق حضانت]] کودک را تا دوسالگی برعهده مادر می‌دانند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ح۲، ص۲۴۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۸۶.</ref> به گفته [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] جمله «لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ» در این آیه اشاره به حق حضانت مادرِ طلاق داده شده بر کودک خود تا دو سال دارد و شوهر او حق گرفتن فرزند از مادرش را در این مدت ندارد؛ چون مصداق بارز ضرر زدن به مادر است و آیه آن را نفی کرده است. البته در صورت توافق زن و شوهر یا انصراف مادر از حق خود، حق حضانت از مادر سلب خواهد شد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ح۲، ص۲۴۰.</ref> همچنین [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] از مفسران شیعه با استناد به این بخش از آیه معتقد است، حق شیردادن و نگاهداری از نوزاد تا دو سالگی به مادر داده شده که از آن به حق حضانت تعبیر می‌شود؛ البته [[ولایت]] بر بچه‌های کوچک بر عهده پدر است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۸۶.</ref> به گفته مکارم شیرازی از آنجا که تغذیه جسم و جان نوزاد در این مدت با شیر و عواطف مادر پیوند ناگسستنی دارد این حق به مادر داده شده، علاوه بر این عواطف مادر نیز باید رعایت شود؛ بنابراین قرار دادن حق حضانت و نگاهداری و شیر دادن برای مادر یک نوع حق دو جانبه است که هم برای رعایت حال فرزند است و هم مادر.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۸۶.</ref>

ضرر زدن والدین به نوزاد به دلیل اختلاف والدین یا نوزاد را وسیله ضرر زدن به همدیگر قرار دادن، از نکاتی است که گفته شده آیه رضاع به شدت از آن نهی کرده است.<ref>مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۵۹.</ref> به اعتقاد [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] چون حق حضانت و شیردادن نوزاد برای مادر است، شوهر نمی‌تواند به زور میان مادر و طفل جدایی اندازد، یا اینکه مثلا زن، پدر را از دیدن فرزندش باز دارد؛ زیرا این کارها مصداق بارز ضرر زدن زن و شوهر به همدیگر با سواستفاده از کودک خواهد بود.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۴۱.</ref> همچنین به باور [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] و [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]]، پدر و مادر نباید به خاطر اختلاف با همدیگر، نوزاد را وجه المصالحه قرار داده بر جسم و جان او ضربه وارد کنند مثلا مادر به خاطر غضب نسبت به شوهر خود، از شیردادن به طفل سرباز زند یا اینکه شوهر به خاطر ضرر زدن به مادر، بین نوزاد و مادرش جدایی اندازد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۸-۱۸۹.</ref> به گفته مکارم شیرازی، خدا در پایان آیه با توصیه به رعایت [[تقوا]] درباره امور نوزاد، این هشدار را به زن و شوهر می‌دهد که به خاطر انتقام‌جویی، سرنوشت نوزاد را به خطر نیندازند که خداوند دقیقا مراقب اعمال آنها است و اینکه [[اسلام|دین اسلام]] نسبت به حقوق کودکان حساسیت زیادی دارد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۹۰-۱۹۱.</ref>

لزوم مشورت والدین درباره زمان گرفتن نوزاد از شیر، دستور دیگری که آیه رضاع بدان پرداخته است.<ref>مقدس اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة، ص۵۶۰.</ref> مفسران معتقدند این فراز از آیه «...فَإِنْ أَرادا فِصالًا عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ...» رضایت پدر و مادر و اتفاق و مشورت آنها را شرط بازگیری نوزاد از شیر می‌داند، حتی اگر زودتر از دو سال باشد؛ زیرا بدون مشورت و همفکری آنها ممکن است به نوزاد ضرر وارد شود.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۸۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۸۹.</ref> به گفته [[محمدجواد مغنیه|مغنیه]] لازم دانستن مشورت زن و شوهر در این آیه به خاطر مصلحت نوزاد است.<ref>مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۶۰.</ref> علامه طباطبایی تشریع این حکم را از سوی خداوند به دلیل این دانسته که حقی از زنان ضایع نشود و اینکه دو طرف درباره امور نوزاد مجبور به کاری نشوند. همچنین به گفته او ممکن است نتیجه مشورت این باشد که پدر فرزندش را به دیگری بسپارد تا شیرش دهد؛ چراکه همسرش یا راضی به شیر دادن نیست یا توان شیر دادن را ندارد، البته تمامی این موارد را به شرطی دانسته که آنچه همسرش استحقاق دارد را به او بدهد و منافاتی با حق او نداشته باشد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۴۱.</ref>

=== کمترین مدت حمل ===

بر پایه روایتی که در کتاب [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد شیخ مفید]] از [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] نقل شده است که آن حضرت، با کنارهم قرار دادن آیه ۲۲۳ سوره بقره که مدت زمان شیردهی کامل نوزاد را دو سال یا ۲۴ ماه و [[آیه ۱۵ سوره احقاف]] که مجموع مدت زمان شیردهی و حمل را ۳۰ ماه معرفی کرده است، کمترین مدت زمان حمل برای نوزاد را شش ماه نتیجه‌گیری می‌کند.<ref>شیخ مفید، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ۱۴۱۳ق، ج ۱، ص۲۰۶.</ref> به‌گفته برخی محققان، یافته‌های پزشکان در مورد زمان حمل مختلف است اما این مطلب میان آن‌ها قطعی است که کمترین میزان آن شش ماه بوده و قبل از آن احتمال سالم بودن طفل بدنیا آمده چیزی نزدیک به صفر است.<ref>[https://hadana.ir// «مدت زمان بارداری در قرآن»]، وبگاه پاسخگویی به سوالات دینی.</ref>