آیه الحاق ذریه: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه بیست و یکم [[سوره طور]] که از سوی برخی به عنوان آیه الحاق ذریه معرفی شده است،<ref>عسکری، «امام علی(ع) در قرآن»، ۱۳۸۰ش، ج۱۰، ص۱۰۹.</ref> به همراهی فرزندان اهل [[بهشت]] با آنها و کاسته نشدن از اعمال ایشان از باب [[قاعده لطف|لطف]]<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۲.</ref> و تفضل الهی اشاره می‌کند.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۱۱.</ref> ذریه در لغت به معنای نسل [[انسان]] اعم از فرزندان پسر و دختر است<ref> حمیری، شمس العلوم، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۲۲۲۶؛ ابن اثیر جزری، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۵۷؛ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۰۴.</ref> و [[راغب اصفهانی]] آن را به معنای فرزندان کوچک می‌داند که البته در عرف به فرزندان بزرگ نیز گفته می‌شود.<ref> راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، ج۲، ص۹.</ref> این واژه با مشتقات خود ۳۲ بار در [[قرآن]] به کار رفته<ref> حق‌شناس، بررسی تطبیقی «ذریه طیبه» در قرآن کریم و صحیفه سجادیه، ۱۳۹۶ش، ص۶۹.</ref> که بر اساس نظر بعضی پژوهشگران، در قرآن نیز به معنای نسل و اولاد انسان است.<ref> حق‌شناس، بررسی تطبیقی «ذریه طیبه» در قرآن کریم و صحیفه سجادیه، ۱۳۹۶ش، ص۷۰.</ref>

در تفسیر آیه که گاه آن را در ادامه آیات قبل در مورد نعمت‌های بهشتیان<ref> زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۱۱؛ طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۸ – ۱۸۹؛ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۱۵۳.</ref> و یا آیه‌ای مجزا از مطالب گذشته دانسته‌اند؛<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۳؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱۰، ص۳۷۴.</ref> اختلافاتی در مورد پیوستن فرزندان اهل [[بهشت]] به آنان وجود دارد.<ref> ابن عطیه، المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۸۹.</ref> چنان‌که بعضی از مفسران آن را تنها شامل فرزندان بالغی می‌دانند که به پیروی از پدرانشان [[ایمان]] آورده، هرچند لغزش‌هایی نیز داشته‌اند؛<ref> مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۴۲۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۱۲.</ref> اما برخی معتقدند که این آیه برای فرزندانی از مؤمنان است که قبل از رسیدن به تکلیف از دنیا رفته‌اند.<ref> ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۴، ص۱۴۵.</ref> و عده‌ای نیز بر این گمان‌اند که آیه می‌تواند شامل هر دو گروه باشد؛<ref> طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۲۵۰؛ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۶، ص۱۲۴.</ref> چنان‌که برای هرکدام از این گفته‌ها، به نقل‌قول‌هایی از مفسران متقدم استناد شده است.<ref> طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۷، ص۱۵–۱۶؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۱۹.</ref> همچنین بعضی الحاق فرزندان را در [[قیامت]]<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۳۲.</ref> و یا در بهشت می‌دانند.<ref>ابن ابی‌زمنین، تفسیر ابن ابی‌زمنین، ۱۴۲۴ق، ص۳۵۷.</ref> روایتی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]] نیز نقل شده است که مؤمنین و فرزندانشان در بهشت خواهند بود.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۲۵۱.</ref>  

در نظر برخی، پدران نیز می‌توانند به فرزندانشان ملحق شوند.<ref> فراء، معانی القرآن، ۱۹۸۰م، ج۳، ص۹۲؛ ابن ابی‌زمنین، تفسیر ابن ابی‌زمنین، ۱۴۲۴ق، ص۳۵۷.</ref> و در پیوستن فرزندان به مادران مؤمن اختلافاتی وجود دارد.<ref>ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۷۳۱.</ref>  

گروهی از مفسران جمله انتهایی آیه یعنی «کلُّ امْرِئٍ بِما کسَبَ رَهینٌ» را تنها شامل کافران می‌دانند که به سبب اعمالشان در گروی آتش خواهند بود.<ref> طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۲۵۱؛ بغوی، تفسیر البغوی، ۱۴۲۰ق.، ج۴، ص۲۹۳.</ref> از سوی دیگر، بعضی آن را مخصوص مؤمنان بی‌تقوا دانسته‌اند که به سبب گناهان خود در عذاب می‌باشند.<ref> مهائمی، تبصیر الرحمن، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۰۱.</ref> گاه معنای عبارت را چنین می‌دانند که جان هر بنده‌ای در رهن الهی است و می‌تواند با اعمال نیکو خود را برهاند و الا همچنان در بند خواهد بود.<ref>تفسیر جوامع الجامع، ج۴، ص: ۱۸۹؛ نظام الاعرج، تفسیر غرائب القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۱۹۴.</ref> رهن به معنای دوام نیز آمده است. یعنی هر کسی به سبب اعمال خود دائماً در بهشت یا آتش خواهد بود.<ref> فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۸، ص۲۱۰.</ref>

عده‌ای از مفسران ذیل آیه به روایاتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] اشاره کرده‌اند که منظور از ایمان در «الذین آمنوا» [[شیعه|شیعیانی]] هستند که به پیامبر(ص) و امام علی(ع) و ذریه آن‌ها ایمان آورده‌اند.<ref> قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۳۲.</ref> همچنین در برخی احادیث، اطفال از دنیا رفتۀ شیعیان را تحت تربیت حضرت فاطمه(س)<ref> بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۱۷۸.</ref> و یا [[ابراهیم (پیامبر)|حضرت ابراهیم(ع)]] و [[ساره|ساره(س)]] می‌داند.<ref>حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۱۴۰؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۷۹.</ref> البته در پاره‌ای از روایات آمده که نگهداری از اطفال فوت‌شده مؤمنین تا زمانی بر عهده حضرت زهرا(س) است که هنوز پدر و مادر و اقوام مؤمنش در قید حیات باشند.<ref> صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۹۰؛ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۳۹۴.</ref> به هر حال برخی محدثان همچون [[محمدباقر مجلسی|مجلسی]] بابی را در [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] به اطفالی که حجت بر آن‌ها در دنیا تمام نشده، اختصاص داده و به مناسبت به این آیه و روایات مرتبط با کودکانی که قبل از [[تکلیف]] از دنیا رفته‌اند اشاره نموده‌اند.<ref> مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۸۸ - ۲۹۷.</ref>

برخی [[تفسیر قرآن|مفسران]] متأخر به پیام‌های آیه اشاره کرده‌اند که عبارت‌اند از: محوریت [[ایمان]] در [[اسلام]]، بهشتی شدن فرد در صورت ادامه دادن راه حق نیکان در دنیا، وجود علاقه‌مندی به فرزندان در [[آخرت]] و لذت همراهی آنان در [[بهشت]] و درعین‌حال عدم برخورد با هیچ‌گونه کاستی در همراهی با فرزندان برخلاف [[دنیا]] به عنوان پاداش عمل نیک.<ref> قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۲۸۴ - ۲۸۵.</ref> دیگر مفسران نیز نقش ایمان پدران در سرنوشت فرزندان، لزوم احترام به نسل با ایمان انسان‌های مؤمن، لطف خداوندی در کم نکردن نعمت‌ها در هنگام اعطای نعمتی در بهشت و همراهی هر فرد با اعمال خود را به عنوان بخشی از پیام‌های این آیه برشمرده‌اند.<ref> رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲۰، ص۳۵.</ref>