Automoderated users، confirmed، movedable، templateeditor
۲٬۳۸۱
ویرایش
خط ثلث: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
غالباً پیدایش خط ثلث را به ابن مقله شیرازی وزیر عباسیان، نسبت می‌دهند. پس از ابن مقله، ابن‌بواب، یاقوت مستعصمی، عبدالله صیرفی و بایسنقر میرزا سهم مهمی در تکامل این خط داشته‌اند. با رفتن شیوه ثلث‌نویسی ایرانی به قلمرو عثمانی، طی قرون نهم تا چهاردهم قمری، جمع کثیری از ثلث‌نویسان پدید آمدند که سبب تبدیل کشور [[ترکیه]] به کانون ثلث در عصر حاضر شده است. | غالباً پیدایش خط ثلث را به ابن مقله شیرازی وزیر عباسیان، نسبت می‌دهند. پس از ابن مقله، ابن‌بواب، یاقوت مستعصمی، عبدالله صیرفی و بایسنقر میرزا سهم مهمی در تکامل این خط داشته‌اند. با رفتن شیوه ثلث‌نویسی ایرانی به قلمرو عثمانی، طی قرون نهم تا چهاردهم قمری، جمع کثیری از ثلث‌نویسان پدید آمدند که سبب تبدیل کشور [[ترکیه]] به کانون ثلث در عصر حاضر شده است. | ||
== اهمیت و جایگاه == | == اهمیت و جایگاه == | ||
| خط ۲۸: | خط ۱۸: | ||
عبدالله صیرفی معتقد است که هرکس قواعد خط ثلث را به خوبی بداند و بتواند آن را محکم و استوار بنویسد، سایر اقلام سته را نیز می‌تواند بنویسد.<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۳۹.</ref> | عبدالله صیرفی معتقد است که هرکس قواعد خط ثلث را به خوبی بداند و بتواند آن را محکم و استوار بنویسد، سایر اقلام سته را نیز می‌تواند بنویسد.<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۳۹.</ref> | ||
برخی معتقدند که در کتیبه‌های قرآنی که معمولاً با خط ثلث و غالباً با رنگ سفید نوشته شده‌اند، حروف با کشیده مانند الف‌ها، به گونه‌ای شعله آسا به‌سوی آسمان تمایل دارند و آن‌چنان پیچیده و درهم‌تنیده‌اند که تداعی کننده هاله‌ای از نور می‌باشند. افزایش فضای سفید بر زمینه تیره، گویای غلبه نور بر ظلمت است.<ref>خزائی، مجموعه مقالات اولین همایش هنر اسلام، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۹.</ref> | برخی معتقدند که در کتیبه‌های قرآنی که معمولاً با خط ثلث و غالباً با رنگ سفید نوشته شده‌اند، حروف با کشیده مانند الف‌ها، به گونه‌ای شعله آسا به‌سوی آسمان تمایل دارند و آن‌چنان پیچیده و درهم‌تنیده‌اند که تداعی کننده هاله‌ای از نور می‌باشند. افزایش فضای سفید بر زمینه تیره، گویای غلبه نور بر ظلمت است.<ref>خزائی، مجموعه مقالات اولین همایش هنر اسلام، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۹.</ref> | ||
== معرفی == | |||
خط ثُلْث، یکی از خطوط ششگانه (اقلام ستّه) اسلامی است.{{یاد|خطوط ششگانه یا اقلام سته که از آن‌ها به‌عنوان «خطوط اصول» هم نام برده می‌شود، شش خط اصلی در خوشنویسی اسلامی هستند که در تمامی کشورهای اسلامی ازجمله ایران رواج داشته‌اند و هنوز هم اغلب آن‌ها مورد استفاده خوشنویسان قرار دارند. که عبارتند از: ۱. ثلث، ۲. نسخ، ۳. محقق، ۴. ریحانی، ۵. رقاع، ۶. توقیع.}} که به دست ابوعلی بن مقله بیضاوی شیرازی (معروف به ابن مقله)، وزیر [[بنی‌عباس|عباسیان]]، تأسیس شده و باقی خطوط ششگانه از آن منشعب شده است.<ref>قلیچ خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص۷.</ref> ازاین‌رو خط ثلث را «ام الخطوط» دانسته‌اند.<ref>قلیچ خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۶۴.</ref> ثلث جلیل (جلی)، دیباج، طومار، ثلثین، مختصر طومار، نصف، ثلث، صغیر ثلث، کبیر ثلث، و خفیف ثلث از انواع قلم ثلث در قدیم بودند که جز قلم ثلث باقی نمانده است.<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۳۹.</ref> | |||
محققان، در وجه تسمیه خط ثلث، اندازه مساحت قلم ثلث که یک سوم قلم طومار است، را مطرح کرده‌اند.<ref>مایل هروی، کتاب آرایی در تمدّن اسلامی، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۵۸.</ref> | |||
سراج شیرازی، از خوشنویسان قرن نهم، با رویکردی معنوی، وجه تسمیه خط ثلث را از آن جهت می‌داند که «ام الخطوط» است و این امر با [[آیه ۱۱ سوره نساء]] {{یاد|فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ}} ارتباط دارد.<ref>سراج شیرازی، تحفةالمحبین، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۷؛ قلیچ‌خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۲۷.</ref> | |||
[[File:خط ثلث شیر حیدر.jpg|thumb|جاندارنگاری (Zoomorphic) با خط ثلث، تاریخ اثر: ۱۲۱۰ق؛ تصویر کشتن اژدها توسط شیر که با ترکیب این بیت همراه است: نفس بد را در بدن کشتن نه کار هر کس است/ پاره کردن مار را در مهد کار حیدر است.]] | |||
در خط ثلث برای یک حرف، اشکال مختلفی وجود دارد و همین امر امکان ترکیب بهتری فراهم می‌آورد، هرچند برگزیدن هر یک از اشکال در ترکیب نیازمند دقت و بصیرت تمام دانسته شده است.<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۳۹.</ref> | |||
در خط ثلث، علاوه بر کلمات، به جهت زیباسازی و پرکردن فضای خالی، از اعراب کمک گرفته که برای نوشت آن از قلمی ظریف‌تر (حدود یک‌سوم قلم اصلی) استفاده می‌شود.<ref>. فضایلی، اطلس خط، ۱۳۹۱ش، ص۱۲۶.</ref> | |||
این خط با وجود برخی شباهت‌ها با خطوط محقق و نسخ و توقیع، در برخی ویژگی‌های مفردات و مرکّبات، نظیر طول الف، قطّ قلم، دور و سطح، مدّات (کشش‌ها) و نحوه پیوستگی و ارتباط کلمات با یکدیگر با آن‌ها تفاوت‌هایی دارد.<ref>ر. ک. به فضائلی، اطلس خط، ۱۳۹۱ش، ص ۲۹۲، ۲۹۶–۲۹۷.</ref> | |||
=== عالمان شیعه و خط ثلث === | === عالمان شیعه و خط ثلث === | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
دربارهٔ اینکه نخستین بار چه کسی خط ثلث را وضع کرد، اختلاف نظر وجود دارد: | دربارهٔ اینکه نخستین بار چه کسی خط ثلث را وضع کرد، اختلاف نظر وجود دارد: | ||
سراج شیرازی، ابن بواب، خوشنویس معروف اوایل قرن پنجم یا یاقوت مُستعصمی خوشنویس معروف اواخر قرن هفتم را واضع خط ثلث دانسته است.<ref>سراج شیرازی، تحفةالمحبین، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۵ و ص۱۳۳.</ref> | سراج شیرازی، ابن بواب، خوشنویس معروف اوایل قرن پنجم یا یاقوت مُستعصمی خوشنویس معروف اواخر قرن هفتم را واضع خط ثلث دانسته است.<ref>سراج شیرازی، تحفةالمحبین، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۵ و ص۱۳۳.</ref> | ||
اما بعدها نویسندگان کتاب‌های آداب الخط و رسم المشق، ابن‌مقله شیرازی، را به عنوان اولین مبدع ثلث معرفی کرده‌اند<ref>ر. ک. قلیچ خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص ۶، ص۳۲۷، ص۲۵۷.</ref> که تا به امروز نیز شهرت این انتساب باقی است.<ref>مقتدایی، شناخت و ارزیابی کاربردی هنرهای اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.</ref> | اما بعدها نویسندگان کتاب‌های آداب الخط و رسم المشق، ابن‌مقله شیرازی، را به عنوان اولین مبدع ثلث معرفی کرده‌اند<ref>ر. ک. قلیچ خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص ۶، ص۳۲۷، ص۲۵۷.</ref> که تا به امروز (ابتدای قرن ۱۵ شمسی) نیز شهرت این انتساب باقی است.<ref>مقتدایی، شناخت و ارزیابی کاربردی هنرهای اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.</ref> | ||
آنگونه که شهرت یافته است، تمام اقلام شش‌گانه‌ای را که ابن‌مقله در اوایل سده چهارم بوجود آورده، برگرفته از تعلیم و ارشادی بوده است که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در عالم خواب به [[ابن‌مقله]] القاء کرده است.<ref>هاشمی نژاد، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۵۶۶.</ref> | آنگونه که شهرت یافته است، تمام اقلام شش‌گانه‌ای را که ابن‌مقله در اوایل سده چهارم بوجود آورده، برگرفته از تعلیم و ارشادی بوده است که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در عالم خواب به [[ابن‌مقله]] القاء کرده است.<ref>هاشمی نژاد، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۵۶۶.</ref> | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
پس از عصر [[صفویان|صفوی]]، ثلث‌نویسی در ایران سیر نزولی یافت تا جایی که تا پایان عصر [[قاجار]]، فقط یک ثلث‌نویس برجسته (محمدباقر شریف شیرازی) مجال ظهور یافت.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | پس از عصر [[صفویان|صفوی]]، ثلث‌نویسی در ایران سیر نزولی یافت تا جایی که تا پایان عصر [[قاجار]]، فقط یک ثلث‌نویس برجسته (محمدباقر شریف شیرازی) مجال ظهور یافت.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | ||
میرابوالقاسمی، نویسنده مدخل خط ثلث در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، معتقد است شیوه ثلث‌نویسی عبدالله صیرفی توسط شاگردش خیرالدین مرعشی (متوفی ۸۷۶ق) از ایران به قلمرو عثمانی رفته و حمدالله آماسی (متوفی ۹۲۶ق) آغازگر این سبک نگارش در آن دیار شد. در قلمرو عثمانی، اهمیت خط ثلث سیر صعودی یافت و با ظهور جمع کثیری از ثلث‌نویسان برجسته طی قرون نهم تا چهاردهم و کثرت آثار به جا مانده از آنان، که با ابداع شیوه‌های متنوع هنری در نگارش ثلث همراه بود، تا به امروز به کانون ثلث‌نویسی بدل گشته است.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | میرابوالقاسمی، نویسنده مدخل خط ثلث در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، معتقد است شیوه ثلث‌نویسی عبدالله صیرفی توسط شاگردش خیرالدین مرعشی (متوفی ۸۷۶ق) از ایران به قلمرو عثمانی رفته و حمدالله آماسی (متوفی ۹۲۶ق) آغازگر این سبک نگارش در آن دیار شد. در قلمرو عثمانی، اهمیت خط ثلث سیر صعودی یافت و با ظهور جمع کثیری از ثلث‌نویسان برجسته طی قرون نهم تا چهاردهم و کثرت آثار به جا مانده از آنان، که با ابداع شیوه‌های متنوع هنری در نگارش ثلث همراه بود، تا به امروز (ابتدای قرن ۱۵ شمسی) به کانون ثلث‌نویسی بدل گشته است.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | ||
در قرن چهاردهم شمسی، خط ثلث در [[ایران]]، [[عراق]]، [[سوریه]]، [[لبنان]] و [[مصر]] از اقبال نسبی برخوردار بوده و استادان برجسته‌ای قدم به این عرصه نهاده‌اند.<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> | |||
== ثلث‌نویسان == | == ثلث‌نویسان == | ||