دعای عرفه امام حسین(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

  | موضوع          = خداشناسی و بیان [[صفات الهی]]

  | راوی          = [[بشر بن غالب اسدی]] و بشیر بن غالب

  | تک‌نگاری‌ها      = مظهر الغرائب • هدایة المستبصرین در شرح دعای عرفه • نیایش حسین(ع) در صحرای عرفات ([[محمدتقی جعفری]]) • نیایش حسین در عرفات ([[لطف‌الله صافی گلپایگانی|صافی گلپایگانی]])...

'''دعای عرفه امام حسین(ع) ''' دعایی که [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] در [[روز عرفه]] ([[۹ ذی‌الحجه]]) در [[عرفات|صحرای عرفات]] خوانده است. در منابع، درباره سال قرائت این [[دعا]] مطلبی ذکر نشده است؛ اما محققان، این دعا را مربوط به [[حج ناتمام امام حسین(ع)|آخرین حج امام حسین(ع)]] نمی‌دانند؛ زیرا امام در سفر حجی که قبل از [[واقعه کربلا]] بود، در [[عرفات]] توقف نداشته است.  

[[شیعه|شیعیان]] این دعا را در روز عرفه در صحرای عرفات و دیگر مناطق دیگر جهان می‌خوانند. این دعا، دربردارنده آموزه‌های عرفانی و عقیدتی همچون [[خداشناسی|شناخت خداوند]]، بیان [[صفات جمال و جلال الهی|صفات الهی]]، یادآوری نعمت‌های خدا بر انسان و حمد و سپاس خداوند بر آن‌ها، تضرع به درگاه خداوند و اقرار به [[گناه|گناهان]] و [[توبه]]، درخواست حوایج، و پاداش اخروی است.

عالمان و محدثان [[شیعه]] با توجه به محتوای دعا، آن را از [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] دانسته‌اند. البته در انتساب بخش پایانی آن به امام حسین(ع) تردید شده است. این دعا به زبان‌های مختلف ترجمه شده است.

دعای عرفه امام حسین(ع) از دعاهایی است که [[شیعه|شیعیان]] در [[روز عرفه]] و در [[عرفات|صحرای عرفات]] و دیگر مناطق جهان می‌خوانند. در منابع، درباره سال قرائت دعای عرفه توسط امام حسین (ع) مطلبی ذکر نشده است؛ امّا با توجه به برخی شواهد، این دعا مربوط به [[حج ناتمام امام حسین(ع)|آخرین حج امام حسین(ع)]] نیست چرا که او در سفر حجی که قبل از [[واقعه کربلا]] بود، در [[عرفات]] توقف نداشت. می‌گویند امام در بیست‌وپنج سفری که به حج داشته در هر سفر در روز عرفه دعای جدیدی خوانده است.<ref>عندلیب همدانی، ثارالله، ۱۳۸۹، ص ۴۹۷.</ref> [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] در ذی‌الحجه [[سال ۶۰ هجری قمری|سال ۶۰]] که به [[مکه]] رفت، در بین اعمال حج متوجه توطئه عوامل [[یزید بن معاویه]] شد، از این‌رو [[حج تمتع|حج]] را به [[عمره]] تبدیل کرد{{یاد| می‌گویند امام از اول نیت حج تمتع داشته ولی به علت برخی از حوادث عمره حج تمتع را به عمره مفرده تبدیل کرده است یا اینکه امام از اول نیت عمره و حج تمتع نداشته بلکه نیت عمره مفرده داشته است. (ابراهیمی، «حج نیمه‌تمام»، ص۱۰۱-۱۰۴.)}} و سپس [[طواف|طواف خانه]] و [[سعی صفا و مروه]] را به جا آورد و به سمت [[کوفه]] حرکت کرد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/5776248/ «دعای عرفه امام حسین(ع) متعلق به آخرین سفر حج ایشان نیست.»]</ref>

دعای عرفه در بردارنده آموزه‌های عرفانی و عقیدتی است. [[بشر بن غالب اسدی|بِشر]] و بشیر فرزندان غالب اسدی نقل کرده‌اند که: در آخرین ساعات روز عرفه در [[عرفات]]، امام حسین(ع) با جمعی از خاندان، فرزندان و شیعیان از چادر بیرون آمدند و با نهایت خضوع و [[خشوع]] در طرف چپ کوه ایستادند و روی را به طرف [[کعبه]] گردانیده دست‌ها را تا مقابل رو برداشتند و این دعا را خواندند.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ذیل دعای عرفه.</ref> در روایت [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] دعای عرفه با جمله زیر پایان یافته است:

اما به نقل از [[سید ابن طاووس|سید ابن‌طاووس]] در [[الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)|اقبال الاعمال]]، دعای عرفه پس از آن با فقرات زیر ادامه می‌یابد:

کفعمی در کتاب [[البلد الامین و الدرع الحصین (کتاب)|البلدالامین]] و [[سید ابن طاووس|سید ابن‌طاووس]] در کتاب [[مصباح الزائر (کتاب)|مصباح الزائر]] این دعا را ذکر کرده‌اند و پس از آن دو، [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] و [[شیخ عباس قمی]] در [[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان]] آن را آورده‌اند. [[سید ابوالقاسم خویی|آیت‌الله خویی]]، راویان دعای عرفه [[بشر بن غالب اسدی|بشر بن غالب]] را از اصحاب امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) و بشیر بن غالب را تنها از راویان امام حسین(ع) دانسته است.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۰، ۳۳۰.</ref> اگر چه بعضی از محدثان یقین به سند این نیایش ندارند، اما گفته‌اند محتوای این دعا به قدری با عظمت و مطابق اصول است که از سند بی‌نیاز و احتیاجی به آن ندارد.{{یاد|بنابر قاعده معروفی که می‌گوید: «دلالته تغنی عن السند: محتوا [ما را] از سند بی‌نیاز می‌کند».}} و نظیر آن را جز [[پیامبران]] و [[چهارده معصوم|ائمه معصومین]] نمی‌توانند بیان نمایند.<ref>جعفری، نیایش امام حسین در عرفات، ۱۳۷۸ق، ص۲۹.</ref>

قسمت پایانی دعای عرفه را تنها سید ابن طاووس در [[الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)|اقبال الاعمال]] آورده است. سید ابن‌طاووس در کتاب دیگرش مصباح الزائر و کفعمی و علامه مجلسی آن را ذکر نکرده است، علامه مجلسی در صدور این بخش از [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]  تردید کرده و عبارت‌های آن را با سیاق دعاهای معصومان(ع) ناسازگار شمرده و احتمال داده است که این قسمت را بعضی از مشایخ صوفیه به این دعا افزوده باشند.  ممکن است این قسمت ابتدا در برخی کتاب‌ها نبوده و سید ابن‌طاووس با گمان اینکه جزء دعای عرفه است، آن را در پایان دعا قرار داده باشد و یا اینکه نسخه اصلی کتاب اقبال الاعمال دارای این زیاده نبوده و بعدها برخی از مشایخ صوفیه آن را به این کتاب ملحق کرده‌اند. علامه مجلسی احتمال دوم را مناسب‌تر دانسته است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۵، ص۲۲۷.</ref> [[محمد محمدی ری‌شهری]] می‌گوید سیاق بخش پایانی دعای عرفه با سیاق برخی دیگر از ادعیه معصومان(ع) مانند [[مناجات شعبانیه]]، هماهنگ است با این حال همانند علامه مجلسی توقف می‌کند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج‏١٤، ص ٤٥.</ref>

[[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سید محمدحسین تهرانی]] نویسنده کتاب الله‌شناسی و روح مجرد و [[جلال الدین همایی|جلال‌الدین همایی]] این قسمت دعا را به ابن‌عطاءالله اسکندرانی عارف معروف سده هفتم قمری نسبت داده‌اند و معتقدند که این قسمت در نسخه قدیم کتاب «الحکم العطائیه» موجود است.<ref>حسینی طهرانی، الله‌شناسی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۷۲؛ همایی، مولوی‌نامه، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص ۱۸.</ref> [[سید موسی شبیری زنجانی|آیت‌الله شبیری زنجانی]] نیز این بخش را جزو کلمات امام حسین(ع) نمی‌داند.<ref>[http://www.shafaqna.com/persian/shafaqna/item/88985 «قسمت آخر دعای عرفه از امام علیه‌السلام نیست»]</ref> و می‌نویسد: این ذیل در نسخه‌های قدیمی اقبال وجود ندارد و بعداً به اقبال ملحق گردیده است.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۲۵۶، پاورقی شماره ۲.</ref>

[[عبدالله جوادی آملی|آیت‌الله جوادی آملی]] با تکیه بر محتوای این قسمت، صدور آن را از غیر [[عصمت|معصوم]] بعید دانسته و معتقد است که در بررسی اسناد روایات، آنچه موضوعیت دارد، اطمینان به صدور آن از [[امامان شیعه|امام معصوم]] است؛ این اطمینان گاهی از راه [[ثقه|وثاقت]] و اصالت و صداقتِ راوی به دست می‌آید، گاهی از راه بلندی محتوا و اتقانِ متن و گاهی نیز از راه شواهد و قرائن منفصل و متصل.<ref>حسینی، «نیم‌نگاهی به شرح فرازهایی از دعای عرفه»، ص۱۸۴.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی]]، تردید برخی از اندیشمندان در معتبر بودن بخش اخیر دعای عرفه را موجّه نمی‌داند و می‌افزاید این بخش نیز در حال و هوای دعای عرفه است و در آن نشانه‌ای از افزوده‌های گروه‌های منحرف یافت نشد.<ref>مکارم شیرازی، کلیات مفاتیح نوین، ص٨٧٨ پاورقی١.</ref>

دعای عرفه امام حسین(ع) دربردارنده مطالبی است که برخی از مهم‌ترین محورهای آن عبارت است از:

# [[خداشناسی|شناخت خداوند]] و بیان [[صفات جمال و جلال الهی|صفات الهی]] و تجدید عهد و پیمان با پروردگار و شناخت پیامبران و تحکیم ارتباط با آنها و توجه به [[آخرت]] و اظهار عقیده قلبی.

# تضرع به درگاه خداوند و اقرار به [[گناه|گناهان]] و [[توبه]] و درخواست عفو و روی آوردن به صفات پسندیده و اعمال خیر.

# اعتراف به غیرقابل شمارش بودن نعمت‌های الهی و شمارش پاره ای از آنها و اعتراف به گناهان  وخطاها و شمارش آنها.{{یاد|۲۷ فراز در دعای عرفه در رابطه با اعتراف به نعمت های نامحدود الهی با جمله «انت الذی» است و۱۳ فراز اعتراف به گناهان خویش با جمله «انا الذی» است که در این بخش اخیر با  [[دعای ابوحمزه ثمالی]] اشتراک دارد.}}

{{جعبه نقل قول| عنوان =|[[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]]:{{سخ}}

دعای سراسر عشق و شور و سوز در روز عرفه، که سیدالشهداء امام حسین(ع) در مراسم عرفات انشاء فرموده است، نشان‌دهنده‌ی آن روحیه‌ی شیدائی و عشق و شوری است که پیروان اهل‌بیت در یک چنین ایامی باید داشته باشند.|| منبع =منبع:  https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17819| تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

# ''[[مظهر الغرائب]]''، تألیف سید خلف بن عبدالمطلب (درگذشت ۱۰۷۴ق.) <ref>الأمین، السید محسن، أعیان الشیعة، ج۶، ص۳۳۰.</ref>  از معاصران [[بهاء الدین عاملی|شیخ بهایی]] که به اصرار دوستش [[میرزا محمد استرآبادی]] <ref>الموسوی الخوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ۱۳۹۰ش، ج۳، ص۲۶۴.</ref> در موقف [[عرفات]] دعا را شرح کرده است.{{یاد|این شرح را در ده هزار بیت شعر به درخواست دوستش میرزا محمد رجالی سروده است. الذریعه، ج۲۱، ص۱۶۹.از منابع دیگر هم چون [[روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (کتاب) |روضات الجنات]] خوانساری ج۳ ص۲۶۴ ونیز [[مستدرک الوسائل]] محدث نوری ج۲ ص۵۵۷  قرینه‌ای براین که این شرح در قالب شعر است به دست نمی‌آید.سید محمدباقر حجتی نویسنده ومترجم نام کامل کتاب را «مظهر العجائب و منبع الغرائب فی شرح دعاء سیدنا الحسین بن علی بن ابی طالب علیهما السلام» معرفی کرده است.http://ensani.ir/fa/article/64439/ }}

# ''شرح دعای عرفه''، تألیف محمدعلی ابن‌شیخ ابی‌طالب زاهدی جیلانی اصفهانی.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، دار الأضواء، ج۱۳، ص۲۵۸.</ref>

# ''هدایة المستبصرین در شرح دعای عرفه''، تألیف میرزا احمد بن سلطان علی صدر الافاضل.

# ''نیایش حسین در عرفات''، تألیف [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]].

# ''نیایش حسین(ع) در صحرای عرفات''، تألیف [[محمدتقی جعفری]].

# ''شرح دعای عرفه امام حسین(ع)''، تألیف محمدباقر مدرس بستان‌آباد.

# '' دعای عرفه شناخت و خودسازی ''، تألیف عبدالکریم بی‌آزار شیرازی.

* سید ابن‌طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، الطبعه الاولی، ۱۴۱۷ق.

* قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران، نشر مشعر، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.

* کفعمی، محمد، البلد الامین و الدرع الحصین، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، الطبعه الاولی، ۱۴۱۸ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار،بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعه الثالثه، ۱۴۰۳ق.

* همایی، جلال‌الدین، مولوی نامه-مولوی چه می‌گوید؟، تهران، مؤسسه نشر هما، چاپ دهم، ۱۳۸۵ش.

*محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ١٤جلد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، قم، چاپ دوم، ١٣٨٨ش.

*مکارم شیرازی، ناصر، کلیات مفاتیح نوین، انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، قم، چاپ بیست و نهم، ١٣٩٠ش.