بقعه چهار امامزاده قم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''چهار امامزاده'''، محل دفن چهار تن از نوادگان [[امام سجاد(ع)]] در شهر [[قم]] است. این بقعه که امروز در خیابان ۲۰ متری آیت الله حائری قرار دارد، در گذشته در خارج شهر، در میان گورستانی در اراضی کمَرْ و سعدآباد قرار داشت.<ref>نک. آقا بابایی و قریشی، ص۱۲۱ـ۱۲۲</ref> معماری این بنا، به [[قرن هشتم|قرن‌های هشتم]] و [[قرن نهم|نهم]] تعلق داشته اما در بازسازی [[سال ۱۳۶۰ شمسی|۱۳۶۰ش]]، سبک معماری قدیمی آن را تغییر داده‌اند. بقعه چهار امامزاده، مدتی به نام یکی از خادمان آن، ملاآقا بابا، نامیده می‌شده است.<ref>افضل الملک، ص۶۳؛ مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref>

==دفن شدگان==

سنگ مزار کنونی، دفن شدگان را شاهزاده حسن، شاهزاده حسین، شاهزاده ابراهیم و شاهزاده جعفر، از فرزندان [[امام سجاد|امام زین العابدین(ع)]]، معرفی می‌کند. مؤلف تاریخ قم، از مهاجرت نوادگان [[امام سجاد(ع)]] به [[قم]] خبر داده است.<ref>رک. حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> نامبردگان در کتاب [[تاریخ قم]]<ref>حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> و مدفونین آرامگاه، بنابر قول [[فیض قمی]]، <ref>حسن بن محمد قمی، ص۲۳۰</ref> عبارت‌اند از: ابومحمد حسن، ابوعلی محمد، ابوطالب محسن، به همراه پدرشان ابوعبداللّه حسین، که نسبش به امام سجاد(ع) می‌رسد، بدین ترتیب: ابوعبداللّه حسین بن علی بن عمر بن حسن اَفْطَس بن علی اصغر بن امام زین العابدین. [[فقیه]] محمدی جلالی<ref>محمدی جلالی، ج۱، ص۵۰۰ـ ۵۰۵</ref> نیز، با استناد به‌مندرجات کتاب هایی چون [[المجدی فی انساب الطالبیین]] عمری<ref>المجدی فی انساب الطالبیین، ص۲۲۰</ref> و [[عمدة الطالب]] [[ابن عنبه]]، <ref>ابن عنبه، ص۳۷۹</ref> اظهارات عباس فیض را تأیید کرده است.<ref>برای دیگر اقوال رک. نائینی، ج۲، ص۲۰۰ـ۲۰۱؛ ناصرالشریعه، ص۲۱۵</ref>

تاریخ ساخت بنا، بنابر نظر دونالد نیوتن ویلبر<ref>ویلبر، ص۱۲۶</ref> قرن هشتم و در [[ایلخانان|دوره ایلخانی]] است. تغییر وضع درون بنا به [[تیموریان|دوره تیموری]] و قرن نهم نسبت داده شده است<ref>رک. گولومبک و ویلبر، ج۱، ص۴۰۳؛ قس هیلن برند، ص۳۳۵</ref> که بیرون بنا را معماری دوره تیموری و داخل آن را معماری دوره ایلخانی می‌داند. [[فیض قمی]]<ref>فیض قمی، ج۲، ص۵۹۲</ref> بنای آن را پیش از عهد [[صفویه|صفوی]] و تزیینات داخلی آن را از دوره [[شاه طهماسب اول]] (حک: ۹۳۰ـ ۹۸۴) دانسته است. طرح، شکل پوشش، فن ساخت گنبد و مصالح به کار رفته در این مقبره، در مقایسه با دیگر مقابر برجی [[قم]]، تعلق بنا را به قرن هشتم یا نهم تأیید می‌کند. فقط ایوان جبهه شرقی در دوره صفوی یا [[قاجاریه|قاجار]] به آن الحاق شده است، که احتمال دارد در بازسازی نایب الحکومه قم در ۱۲۸۶ احداث گردیده باشد.<ref>رک. مدرسی طباطبائی، ص۱۰۲، پانویس</ref> در دهه ۱۳۶۰ش، نیکوکاران محل، با مشارکت اداره اوقاف قم، بنای هشت ضلعی امامزاده را، بدون رعایت اصول مرمت بناهای تاریخی، نوسازی کردند.

بنای اولیه امامزاده، مانند اغلب مقابر برجی قم، از بیرون هشت ضلعی و از درون چهار ضلعی با پوشش آجری بوده<ref>مدرسی طباطبائی؛ ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref> و هر یک از دیوارهای درونی بنا، طاق نمایی به عرض سه متر و عمق یک متر با طاقی تیزه‌دار داشته است. ارتفاع این قسمتِ چهار ضلعی، شش متر بوده و با کمک گوشوارهایی در کنجها به هشت ضلعی و سپس به گریو شانزده ضلعی تبدیل می‌شده و گنبد دو پوسته گسسته با پوشش درونی نیم کره و پوشش بیرونی شانزده ترک بر آن استوار بوده است. این گنبد در گذشته به کاشیهای فیروزه‌فامی از عهد صفویه مزین بوده است.

فضای داخلی بنا سفیدکاری ساده‌ای داشته و تنها لچکی‌ها و اِسْپَرِ طاق نماها با گچ بری مُضَرَّس (دندانه دار) از دوره صفویه تزیین شده بوده است.<ref>رک. فیض قمی، ج۲، ص۵۹۲ـ۵۹۳</ref> در جانب شرقی بنا ایوانی از آجر که ورودی اصلی بنا بوده، قرار داشته که الحاقی بودن آن در دوره متأخرتر قطعی است.<ref>فیض قمی، ج۲، ص۵۹۳</ref> این ایوان تزییناتی از آجر و کاشی داشته<ref>مدرسی طباطبائی؛ ص۱۰۲؛ فیض قمی، ج۲، ص۵۹۱</ref> که به کاشیهای هفت رنگ دوره [[قاجاریه|قاجار]] شبیه بوده است.

در بازسازی دهه ۱۳۶۰، اسپرهای (دیوارهای غیر باربر) بنا در چهار ضلع داخلی و به تبع آن، ایوان تاریخی، تخریب شد و رواقی مستطیل شکل و محصور به بنا اضافه گردید که از طریق طاق‌نماهای تخریب شده، به ضریح و فضای مرکزی ارتباط یافته است. بدین ترتیب، طاق نمای شمالی و جنوبی رو به رواق محصور جدید، و طاق نمای جبهه غربی به کفش‌کن، که ورودی اصلی بنا از خیابان است، اتصال یافته است. همچنین ایوان ستون‌دار جدیدی، در جانب شرقی، بنا شده است.

در این بازسازی، تمامی جرزها و فضاهای داخلی، از کف تا مرکز گنبد، با سنگ‌های مرمر و نمای خارجی با آجر سه سانتی پوشش یافته است. ضریحی از سنگ مرمر با پنجره‌های مشبک فولادی، جانشین ضریح قدیمی گردیده و گنبد خارجی نیز با کاشی‌های معرق فیروزه‌ای، با کتیبه‌هایی از لفظ جلاله [[اللّه]] و نام‌های [[پنج تن]] تزیین شده است.

==امامزادگان هم نام==

در استان [[قم]]، دو بنای دیگر؛ یکی در شهر [[کهک|کهَک]] در جنوب استان قم و دیگری در قریه [[فردو|فُرْدو]] نیز به نام چهار امامزاده وجود دارد. بنای اول بقعه‌ای است که، به استناد خواب یکی از اهالی، در ۱۲۸۵ ساخته شده و مدفن چهار تن به نام‌های عبداللّه، یعقوب، ناصر و محمد است.<ref>مدرسی طباطبائی، ج۲، ص۱۸۳؛ نیز رک. فیض قمی، ج۲، ص۷۳۸، که آن را بقعه شاهزاده عبداللّه کهک نامیده است</ref>