بقعه چهار امامزاده قم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''چهار امامزاده''' ، محل دفن چهار تن از نوادگان [[امام سجاد (ع)]] در شهر [[قم]] است. این بقعه كه امروز در خیابان پانزده خرداد قرار دارد، در گذشته در خارج شهر، در میان گورستانى در اراضى كُمَرْ و سعدآباد قرار داشت.<ref>نک. آقا بابایى و قریشى، ص 121ـ122</ref>

بقعه چهار امامزاده، مدتى به نام یكى از خادمان آن، ملاآقا بابا، نامیده می‌شده است.<ref>افضل‌الملك، ص 63؛ مدرسى طباطبائى، ج 2، ص 102؛ فیض قمى، ج 2، ص 591</ref>

سنگ‌مزار كنونى، دفن‌شدگان را شاهزاده حسن، شاهزاده حسین، شاهزاده ابراهیم و شاهزاده جعفر، از فرزندان [[امام زین‌العابدین (ع)]]، معرفى می‌كند. مؤلف تاریخ قم، از مهاجرت نوادگان [[امام سجاد (ع)]] به [[قم]] خبر داده است.<ref>رک. حسن‌بن محمد قمی، ص230</ref> نامبردگان در كتاب [[تاریخ قم]]<ref>حسن‌بن محمد قمی، ص230</ref> و مدفونین آرامگاه، بنابر قول [[فیض قمى]]،<ref>حسن‌بن محمد قمی، ص230</ref> عبارت‌اند از: ابومحمد حسن، ابوعلى محمد، ابوطالب محسن، به همراه پدرشان ابوعبداللّه حسین، كه نسبش به امام سجاد (ع) می‌رسد، بدین‌ترتیب: ابوعبداللّه حسین‌ بن علی‌ بن عمر بن حسن اَفْطَس‌ بن علی‌اصغر بن امام زین‌العابدین. فقیه محمدى جلالى<ref>ج1، ص500ـ 505</ref> نیز، با استناد به مندرجات كتاب هایى چون [[المجدى فى انساب‌ الطالبیین]] عمرى<ref>ص 220</ref>و [[عمدةالطالب]] [[ابن‌ عنبه]]،<ref>ص 379</ref> اظهارات عباس فیض را تأیید كرده است.<ref>براى دیگر اقوال رک. نائینى، ج 2، ص 200ـ201؛ ناصرالشریعه، ص 215</ref>

تاریخ ساخت بنا، بنابر نظر دونالد نیوتن ویلب،ر<ref>ص 126</ref> قرن هشتم و در [[ایلخانان|دوره ایلخانى]] است. تغییر وضع درون بنا به [[تیموریان|دوره تیمورى]] و قرن نهم نسبت داده شده است<ref>رک. گولومبك و ویلبر، ج 1، ص 403؛ قس هیلن‌برند، ص 335</ref> كه بیرون بنا را معمارى دوره تیمورى و داخل آن را معمارى دوره ایلخانى می‌داند. [[فیض قمى]]<ref>ج 2، ص 592</ref> بناى آن را پیش از عهد [[صفویه|صفوى]] و تزیینات داخلى آن را از دوره [[شاه طهماسب اول]] (حك : 930ـ 984) دانسته است. طرح، شكل پوشش، فن ساخت گنبد و مصالح به كار رفته در این مقبره، در مقایسه با دیگر مقابر برجى [[قم]]، تعلق بنا را به قرن هشتم یا نهم تأیید می‌كند. فقط ایوان جبهه شرقى در دوره صفوى یا [[قاجاریه|قاجار]] به آن الحاق شده است، كه احتمال دارد در بازسازى نایب‌الحكومه قم در 1286 احداث گردیده باشد.<ref>رک. مدرسى طباطبائى، ص 102، پانویس</ref> در دهه 1360ش، نیكوكاران محل، با مشاركت اداره اوقاف قم، بناى هشت ضلعى امامزاده را، بدون رعایت اصول مرمت بناهاى تاریخى، نوسازى كردند.

بناى اولیه امامزاده، مانند اغلب مقابر برجى قم، از بیرون هشت ضلعى و از درون چهار ضلعى با پوشش آجرى بوده<ref>مدرسى طباطبائى؛ ص 102؛ فیض قمى، ج 2، ص 591</ref> و هر یك از دیوارهاى درونىِ بنا، طاق‌نمایى به عرض سه متر و عمق یك متر با طاقى تیزه‌دار داشته است. ارتفاع این قسمتِ چهار ضلعى، شش متر بوده و با كمك گوشوارهایى در كنجها به هشت ضلعى و سپس به گریو شانزده ضلعى تبدیل می‌شده و گنبد دو پوسته گسسته با پوشش درونى نیم كره و پوشش بیرونى شانزده ترك بر آن استوار بوده است. این گنبد در گذشته به كاشیهاى فیروزه‌فامى از عهد صفویه مزین بوده است.

فضاى داخلى بنا سفیدكارى ساده‌اى داشته و تنها لچكیها و اِسْپَرِ طاق‌نماها با گچ‌برى مُضَرَّس (دندانه‌دار) از دوره [[صفویه]] تزیین شده بوده است.<ref>رک. فیض قمى، ج 2، ص 592ـ593</ref> در جانب شرقىِ بنا ایوانى از آجر كه ورودى اصلى بنا بوده، قرار داشته كه الحاقى بودن آن در دوره متأخرتر قطعى است.<ref>فیض قمى، ج 2، ص 593</ref> این ایوان تزییناتى از آجر و كاشى داشته<ref>مدرسى طباطبائى؛ ص 102؛ فیض قمى، ج 2، ص 591</ref> كه به كاشیهاى هفت رنگ دوره [[قاجاریه|قاجار]] شبیه بوده است.

در استان [[قم]]، دو بناى دیگر نیز به نام چهار امامزاده وجود دارد، یكى در شهر [[كهك|كهَك]] در جنوب استان قم و دیگرى در قریه [[فردو|فُرْدو]]. بناى اول بقعه‌اى است كه، به استناد خواب یكى از اهالى، در 1285 ساخته شده و مدفن چهار تن به‌نامهاى عبداللّه، یعقوب، ناصر و محمد است.<ref>مدرسى طباطبائى، ج 2، ص183؛ نیز رک. فیض قمى، ج 2، ص 738، كه آن را بقعه شاهزاده عبداللّه كهك نامیده است</ref>

بناى دوم، كه آن را مدفن نوادگان [[شاه‏چراغ]] شیراز می‌دانند<ref>مدرسى طباطبائى، ج 2، ص 196</ref>، ارزش معمارى چندانى ندارد. آثار ارزنده در این بقعه، در منبت‌كارىِ درگاه شمالى و دو صندوق منبت‌كارى زیر گنبد جنوبى متعلق به قبل از دوره [[صفویه|صفوى]] و دو صندوق منبت‌كارى در زیر گنبد شمالى به تاریخهاى 1030 و 1032 است.<ref>رک. مدرسى طباطبائى، ج 2، ص 196ـ 200؛ فیض قمى، ج 2، ص 646ـ651</ref>

* رضا آقا بابایى و حسن قریشى، آثار تاریخى و فرهنگى استان قم، قم 1384ش؛

* ابن‌عنبه، عمدةالطالب فى انساب آل ابی‌طالب، بیروت: دارالمكتبة الحیاة، (بی‌تا.)؛

* غلامحسین افضل‌الملك، تاریخ و جغرافیاى قم، (تهران ? 1396)؛

* علی‌بن محمدعمرى، المجدى فى انساب الطالبیین، چاپ احمد مهدوى دامغانى، قم 1409؛

* محمدمهدى فقیه محمدى جلالى، انوار پراكنده: در ذكر احوال امامزادگان و بقاع متبركه ایران، ج 1، قم 1376ش؛

* عباس فیض قمى، كتاب گنجینه آثار قم، قم 1349ـ1350ش؛

* [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/4377 حسن‌بن محمد قمى، تاریخ قم، ترجمه حسن‌بن على قمى، چاپ جلال‌الدین طهرانى، تهران 1361ش؛]

* حسین مدرسى طباطبائى، تربت پاكان: آثار و بناهاى قدیم محدوده كنونى دارالمؤمنین قم، قم 1355ش؛

* محمدحسین ناصرالشریعه، تاریخ قم، چاپ على دوانى، تهران 1383ش؛

* محمدعلی‌بن حسین نائینى، انوار المشعشعین فى ذكر شرافة قم و القمیین، چاپ محمدرضا انصارى قمى، قم 1381ش؛

* دونالد نیوتن ویلبر، معمارى اسلامى ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبداللّه فریار، تهران 1365ش؛