فدک: تفاوت میان نسخه‌ها

[https://www.google.com/maps/dir/24.5338818,39.6927797/Fadak,+Al+Hait+Saudi+Arabia/@24.7029419,39.4476298,9.71z/data=!4m9!4m8!1m0!1m5!1m1!1s0x1598e61c1403b5e7:0xa8b61eb1098da93e!2m2!1d40.4758186!2d25.979293!3e0 google maps]</ref> این منطقه در صدر اسلام، محل سکونت [[یهودیت|یهودیان]] بود<ref>بلادی، معجم معالم الحجاز، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۲۰۶ و ۲۰۵ و ج۷، ص۲۳.</ref>  و در [[غزوه خیبر|جنگ خیبر]]، بدون درگیری، در اختیار مسلمانان قرار گرفت.<ref> طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۱۵.</ref> ازاین‌رو پیامبر آن را به فاطمه(س) بخشید.<ref> سیوطی، الدر المنثور، دار المعرفة، ج۵، ص۲۷۳.</ref> اختلاف بر سر مالکیت فدک پس از رحلت پیامبر، سبب شهرت آن گردیده است.{{مدرک}} بنابر منابع، یهودیان تا دوره [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]]، در فدک سکونت داشتند؛ اما او آنان را مجبور به ترک این منطقه کرد.<ref>مرجانی، بهجة النفوس، ۲۰۰۲م، ج۱، ص۴۳۸.</ref>

این منطقه در هنگام ظهور اسلام، باغ‌ها و نخلستان‌های بسیاری داشته است.<ref>نگاه کنید به یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۲۳۸.</ref> [[ابن‌ابی‌الحدید|ابن‌ابی‌الحدید معتزلی]] (درگذشت: ۶۵۶ق) از یکی از علمای شیعه نقل کرده است که ارزش درختان نخل فدک برابر بوده با نخل‌های شهر [[کوفه]] در آن زمان، که از شهرهای غنی در بهره‌مندی از نخلستان‌های وسیع بوده است.<ref> ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۳۶.</ref> نقل کرده‌اند هنگامی که [[عمر بن خطاب]] یهودیان را از [[حجاز]] بیرون کرد، ۵۰ هزار درهم بابت ارزش نیمی از فدک به آنان پرداخت کرد.<ref> جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۰۱ق، ص۹۸.</ref> در منابع، درآمد سالانه فدک در زمان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]]، از ۲۴ هزار دینار<ref>قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۳.</ref> تا ۷۰ هزار تخمین زده شده است.<ref> ابن‌طاووس، کشف المحجة، ۱۳۷۰ق، ص۱۲۴.</ref>  

پس از آنکه پیامبر(ص) در [[غزوه خیبر|جنگ خیبر]]، منطقه [[خیبر]] و قلعه‌های آن را فتح کرد، یهودیان ساکن در قلعه‌ها و مزارع فدک، نمایندگانی نزد پیامبر(ص) فرستادند و به مصالحه راضی شدند. قرار شد نیمی از زمین‌ها برای آنان باشد از این رو فدک بدون جنگ و لشکرکشی به دست مسلمانان افتاد.<ref>مقریزى‏، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۲۵.</ref> بنابر [[آیه فیء]]،{{یادداشت|«مَّا أَفَاءَ اللَّـهُ عَلَىٰ رَ‌سُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَ‌ىٰ فَلِلَّـهِ وَلِلرَّ‌سُولِ وَلِذِي الْقُرْ‌بَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنكُمْ ۚ وَمَا آتَاكُمُ الرَّ‌سُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ ۖ إِنَّ اللَّـهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ: آنچه خدا از [اموال و زمين‌‏هاى‏] اهل آن آبادی‌ها به پيامبرانش بازگرداند اختصاص به خدا و پيامبر و اهل‌بيت پيامبر و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان دارد، تا ميان ثرومندان شما دست به دست نگردد. و [از اموال و احكام و معارف دينى‏] آنچه را پيامبر به شما عطا كرد بگيريد و از آنچه شما را نهى كرد، باز ايستيد و از خدا پروا كنيد؛ زيرا خدا سخت كيفر است‏».}} اموالی که بدون جنگ به دست آید، [[فیء|فَیء]] نامیده می‌شوند و پیامبر(ص) اختیار دارد آنها را به کسانی که خود صلاح می‌داند، بسپارد.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۵۰۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۲۰۳.</ref> بنابر نقل منابع [[شیعه]]<ref> برای نمونه نگاه کنید به عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۸۷؛ کوفی، تفسیر فرات، ۱۴۱۰ق، ص۲۳۹، ح۳۲۲؛ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۴۷۸.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]<ref>نگاه کنید به سیوطی، الدر المنثور، دار المعرفة، ج۵، ص۲۷۳؛ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۷۶۷؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۱۶؛ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۲۲ق، ص۱۳۸ و ۳۵۹.</ref> با نزول آیه «وَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَیٰ حَقَّهُ؛ و حق خویشاوند را بده»،<ref>سوره اسراء، آیه ۲۶.</ref> پیامبر(ص) فدک را به [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]] بخشید.

==نزاع بر سر مالکیت فدک پس از وفات پیامبر==

پس از رحلت پیامبر(ص) بر سر مالکیت فدک، نزاعی رخ داد. در این ماجرا، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] فدک را از فاطمه(س) گرفت و آن را به نفع خلافت مصادره کرد.<ref> شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰.</ref> استدلال ابوبکر این بود که [[نحن معاشر الانبیاء لا نورث|پیامبران ارث نمی‌گذارند]] و مدعی بود این مطلب را از پیامبر(ص) شنیده است.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۴۰ و ۴۱.</ref> فاطمه(س) در [[خطبه فدکیه]] این سخن ابوبکر را خلاف [[قرآن]] خواند<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۲.</ref> و [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و [[ام ایمن|اُم اَیمن]] را شاهد آورد که پیامبر پیش از وفاتش فدک را به او بخشیده است.<ref>حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۵۱۲.</ref> ابوبکر پذیرفت و کاغذی نوشت تا کسی به فدک دست‌درازی نکند. وقتی [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]] از مجلس بیرون رفت، [[عمر بن خطاب]] نوشته را گرفت و پاره کرد.<ref> حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۵۱۲.</ref> به دنبال بی‌نتیجه ماندن دادخواهی امام علی(ع)، فاطمه به [[مسجد]] رفت و خطبه‌ای خواند<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۶۴.</ref> که به [[خطبه فدکیه]] مشهور شده است.

فدک، در دوران [[بنی‌امیه|امویان]] و [[بنی‌عباس|عباسیان]] نیز در دست خُلفا بود. البته برخی از خلفا همچون  [[عمر بن عبدالعزیز|عمر بن عبدالعزیز اموی]]،<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۵، ص۱۷۸ و ۱۷۹؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۴۱.</ref>  [[سفاح عباسی|سفاح]]<ref>علامه حلی، نهج الحق، ۱۹۸۲م، ص۳۵۷.</ref> و  [[مأمون عباسی]]<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۳۷ و ۳۸.</ref> آن را به فرزندان فاطمه برگرداندند. [[متوکل عباسی]] (حکومت: ۲۳۲-۲۴۷ق) دستور بازگرداندن فدک را به وضعیت قبل از دستور مأمون صادر کرد.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۳۸.</ref>

فدک در استان حائل کشور [[عربستان سعودی|عربستان]] واقع شده است. در این منطقه شهری به نام «الحائط» ایجاد شده است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۴ش، ص۳۹۶.</ref> منطقه فدک به نام «وادی فاطمه» شناخته می‌شود و به نخلستان‌های آن «بستان فاطمه» می‌گویند. همچنین [[مسجد]] و چاه‌هایی در این منطقه وجود دارد که به «مسجد فاطمه» و «عیون فاطمه» مشهور است.<ref>مجلسی کوپائی، فدک از غصب تا تخریب، ۱۳۸۸ش، ص۲۴۸ و ۲۵۰.</ref> خانه‌ها و برج‌های این منطقه تبدیل به خرابه شده و بیشتر نخل‌های آن نیز خشک شده‌اند.<ref> مجلسی کوپائی، فدک از غصب تا تخریب، ۱۳۸۸ش، ص۲۸۱.</ref> که در سال ۱۳۸۷ش [[اکبر هاشمی رفسنجانی|آیت‌الله هاشمی رفسنجانی]] از مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران به همراه هیئتی از آن بازدید کردند.<ref> نگاه کنید به مجلسی کوپائی، فدک از غصب تا تخریب، ۱۳۸۸ش، ص۲۸-۰-۲۸۶.</ref>

*[[فدک و العوالی او الحوائط السبعة فی الکتاب و السنة و التاریخ و الادب (کتاب)|فدک و العوالی او الحوائط السبعة فی الکتاب و السنة و التاریخ و الأدب]]، اثر [[سید محمدباقر حسینی جلالی]] (زاده ۱۳۲۴ش) است. در این کتاب به تاریخچه فدک، موقعیت جغرافیایی آن، ماجرای فدک و نیز مباحث حدیثی و کلامی مرتبط با آن پرداخته شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4836530 «دغدغه فاطمه(س) نجات میراث نبوت بود/ نگاهی تاریخی به خطبه فاطمی»]، خبرگزاری مهر.</ref> این کتاب در سال ۱۳۸۵ش، نیز برگزیده [[کتاب سال ولایت]] شده است.<ref> دبیرخانه کتاب سال ولایت، پژواک حق، ۱۳۸۶ش، ص۸۹–۹۵.</ref>

* فدک از غصب تا تخریب اثر غلامحسین مجلسی کوپائی است که در ۱۳۸۸ش در ۲۹۰ صفحه منتشر شده است.<ref> نگاه کنید به مجلسی کوپائی، فدک از غصب تا تخریب، ۱۳۸۸ش، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> در این کتاب گزارشی از سفر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و هیئت همراه به مکه و بازدید از فدک نیز ارائه شده است.<ref> نگاه کنید به مجلسی کوپائی، فدک از غصب تا تخریب، ۱۳۸۸ش، ص۲۴۷.</ref>