۱۶٬۵۸۷
ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
== بخشیدن فدک به فاطمه == | == بخشیدن فدک به فاطمه == | ||
فدک، در زمان پیامبر، بدون لشکرکشی به دست مسلمانان افتاد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، دارالتراث، ج۳، ص۱۵.</ref> ازاینرو پیامبر آن را به فاطمه بخشید. عالمان مسلمان با استناد به [[آیه فیء]]،{{یادداشت|«مَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَیٰ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَیٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَیٰ وَالْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَابْنِ السَّبِیلِ کی لَا یکونَ دُولَةً بَینَ الْأَغْنِیاءِ مِنکمْ ۚ وَمَا آتَاکمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکمْ عَنْهُ فَانتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ:آنچه خدا از [اموال و زمینهای] اهل آن آبادیها به پیامبرانش بازگرداند اختصاص به خدا و پیامبر و اهلبیت پیامبر و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان دارد، تا میان ثرومندان شما دست به دست نگردد. و [از اموال و احکام و معارف دینی] آنچه را پیامبر به شما عطا کرد بگیرید و از آنچه شما را نهی کرد، باز ایستید و از خدا پروا کنید؛ زیرا خدا سخت کیفر است».}} اموالی که بدون جنگ و درگیری به دست مسلمانان میافتد را مختص پیامبر میدانند.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۵۰۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۲۰۳.</ref> | فدک، در زمان پیامبر، بدون لشکرکشی به دست مسلمانان افتاد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، دارالتراث، ج۳، ص۱۵.</ref> ازاینرو پیامبر آن را به فاطمه(س) بخشید. عالمان مسلمان با استناد به [[آیه فیء]]،{{یادداشت|«مَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَیٰ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَیٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَیٰ وَالْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَابْنِ السَّبِیلِ کی لَا یکونَ دُولَةً بَینَ الْأَغْنِیاءِ مِنکمْ ۚ وَمَا آتَاکمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکمْ عَنْهُ فَانتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ:آنچه خدا از [اموال و زمینهای] اهل آن آبادیها به پیامبرانش بازگرداند اختصاص به خدا و پیامبر و اهلبیت پیامبر و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان دارد، تا میان ثرومندان شما دست به دست نگردد. و [از اموال و احکام و معارف دینی] آنچه را پیامبر به شما عطا کرد بگیرید و از آنچه شما را نهی کرد، باز ایستید و از خدا پروا کنید؛ زیرا خدا سخت کیفر است».}} اموالی که بدون جنگ و درگیری به دست مسلمانان میافتد را مختص پیامبر میدانند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۵۰۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۲۰۳.</ref> | ||
به گفته جعفر | به گفته [[جعفر سبحانی]]، مفسران شیعه و گروهی از مُحَدّثان اهلسنت نقل کردهاند که پیامبر پس از نزول آیه «وَآتِ ذَا الْقُرْبَیٰ حَقَّهُ: و حق خویشاوند را بده»<ref>سوره اسراء: آیه ۲۶.</ref> فدک را به فاطمه بخشید.<ref>سبحانی، فروغ ولایت، ۱۳۸۰ش، ص۲۱۹.</ref> از علمای اهلسنت جلالالدین سیوطی در الدرالمنثور،<ref>سیوطی، الدر المنثور، بیروت، ج۲، ص۱۵۸ و ج۵، ص۲۷۳.</ref> متقی هندی در کَنزالعُمال،<ref>متقی هندی، کنز العُمال، [بیتا]، ج۲، ص۱۵۸ و ج۳، ص۷۶۷.</ref> حاکم حسکانی در [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب)|شواهد التنزیل]]،<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، مؤسسة الطبع و النشر، ج۱، ص۴۳۹ و ۴۴۱.</ref> قُندوزی در [[ینابیع المودة لذوی القربی (کتاب)|ینابیع المَودة]]<ref>قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۳۸ و ۳۵۹.]</ref> و دیگران<ref> نگاه کنید به حسینی جلالی، کتاب فدک و العوالی، ۱۴۲۶ق، ص۱۴۶-۱۴۹.</ref> این مطلب را نقل کردهاند. | ||
==== رابطه فدک با امامت ==== | ==== رابطه فدک با امامت ==== | ||
[[حسینعلی منتظری]] | [[حسینعلی منتظری]] مجتهد شیعه متوفای ۱۳۸۸ش براین باور است که فدک سَمبل [[امامت]] و دادن آن به فاطمه برای این بوده است تا منبع درآمدی برای بیت امامت باشد. همچنین پیامبر آن را به [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] داد نه علی(ع) تا به راحتی نتوانند آن را غصب کنند.<ref>منتظری، خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) و ماجرای فدک، ۱۳۸۶ش، ص۳۹۳.</ref> برای اثبات این دیدگاه به روایتی استناد شده است<ref> منتظری، خطبه حضرت فاطمه زهرا(س) و ماجرای فدک، ۱۳۸۶ش، ص۳۹۴.</ref> که بر اساس آن [[هارون عباسی]] از [[امام موسی کاظم علیهالسلام |امام کاظم(ع)]] خواست تا حدود فدک را تعیین کند و امام مرزهای حکومت عباسی<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ص۴۷۲.</ref> و حتی بیشتر از آن را تعیین کرد. هارون هم گفت دیگر برای ما چیزی نمیماند.<ref> ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۲۰-۳۲۴.</ref> همچنین در روایتی که از [[ام ایمن|اُماَیمن]] نقل شده است فاطمه از پیامبر(ص) خواست که فدک را به او ببخشد که اگر در آینده نیاز و احتیاجی داشته باشد به سبب فدک برطرف گردد.<ref>شیخ مفید، اختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۸۴.</ref> | ||
==مصادره فدک و دادخواهی فاطمه== | ==مصادره فدک و دادخواهی فاطمه== | ||
خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
===نارضایتی فاطمه تا پایان عمر=== | ===نارضایتی فاطمه تا پایان عمر=== | ||
بنا بر روایاتی که در [[صحیح البخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] از صحاح اهلسنت نقل شده است [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] پس از ماجرای فدک از [[ابوبکر بن ابیقحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] ناراحت شد و تا زمان شهادت بر آن دو غضبناک بود.<ref> بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۷۹.</ref> روایات دیگری نیز با همین مضمون از اهلسنت نقل شده است.<ref>نگاه کنید به: مسلم، صحیح مسلم،دار احیاء التراث، ج۳، ص۱۳۸۰.</ref> نقل شده است ابوبکر و عمر برای جلب رضایت فاطمه(س) تصمیم گرفتند با او دیدار کنند؛ اما فاطمه نپذیرفت. آنان سپس با واسطه قراردادن [[امام علی علیهالسلام|امام علی(ع)]] با فاطمه دیدار کردند. حضرت فاطمه(س) در این دیدار این [[حدیث بضعه]] را که پیامبر درباره شأن و جایگاه او گفته بود یادآور شد و از آنان راضی نشد.<ref>ابنقتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۳۱.</ref> | بنا بر روایاتی که در [[صحیح البخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] از [[صحاح سته|صحاح اهلسنت]] نقل شده است [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] پس از ماجرای فدک از [[ابوبکر بن ابیقحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] ناراحت شد و تا زمان شهادت بر آن دو غضبناک بود.<ref> بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۷۹.</ref> روایات دیگری نیز با همین مضمون از اهلسنت نقل شده است.<ref>نگاه کنید به: مسلم، صحیح مسلم،دار احیاء التراث، ج۳، ص۱۳۸۰.</ref> نقل شده است ابوبکر و عمر برای جلب رضایت فاطمه(س) تصمیم گرفتند با او دیدار کنند؛ اما فاطمه نپذیرفت. آنان سپس با واسطه قراردادن [[امام علی علیهالسلام|امام علی(ع)]] با فاطمه دیدار کردند. حضرت فاطمه(س) در این دیدار این [[حدیث بضعه]] را که پیامبر درباره شأن و جایگاه او گفته بود یادآور شد و از آنان راضی نشد.<ref>ابنقتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۳۱.</ref> | ||
==واکنش امام علی== | ==واکنش امام علی== | ||
خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
فدک در زمان [[خلافت]] [[امام علی علیهالسلام|امام علی(ع)]] نیز در دست مخالفان بود. اگرچه امام علی اقدام خلفای گذشته را [[غصب]] میدانست، داوری درباره آن را به خدا واگذار کرد.<ref>استادی، «فدک»، ص۳۹۱-۳۹۲؛ ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۷ق، ج۱۶، ص۲۰۸.</ref> درباره اینکه چرا امام علی(ع) تلاشی در پسگرفتن فدک نکرد، روایاتی در منابع حدیثی آمده است؛ از جمله امام علی(ع) در خطبهای میگوید اگر دستور میدادم فدک به ورثه فاطمه(س) برگردد،{{یادداشت|امام علی(ع) در این لحظه ۲۷ مورد از بدعتهای خلفای قبلی را میشمرد و میفرماید اگر دستور میدادم این بدعتها رها شوند و مردم به سنت پیامبر برگردند، همه از اطراف من پراکنده میشدند (مجلسی، فدک از غصب تا تخریب، ۱۳۸۸ش، ص۱۴۵)}} به خدا سوگند مردم از پیرامون من پراکنده میشدند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۵۹.</ref> همچنین در حدیثی از [[امام صادق علیهالسلام|امام صادق(ع)]] آمده است: امام علی(ع) در این مسئله به پیامبر(ص) اقتدا کرد. پیامبر(ص) در روز [[فتح مکه]] خانهای را که پیش از آن از او به ظلم گرفته شده بود، بازپس نگرفت.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۹۶.</ref> | فدک در زمان [[خلافت]] [[امام علی علیهالسلام|امام علی(ع)]] نیز در دست مخالفان بود. اگرچه امام علی اقدام خلفای گذشته را [[غصب]] میدانست، داوری درباره آن را به خدا واگذار کرد.<ref>استادی، «فدک»، ص۳۹۱-۳۹۲؛ ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۷ق، ج۱۶، ص۲۰۸.</ref> درباره اینکه چرا امام علی(ع) تلاشی در پسگرفتن فدک نکرد، روایاتی در منابع حدیثی آمده است؛ از جمله امام علی(ع) در خطبهای میگوید اگر دستور میدادم فدک به ورثه فاطمه(س) برگردد،{{یادداشت|امام علی(ع) در این لحظه ۲۷ مورد از بدعتهای خلفای قبلی را میشمرد و میفرماید اگر دستور میدادم این بدعتها رها شوند و مردم به سنت پیامبر برگردند، همه از اطراف من پراکنده میشدند (مجلسی، فدک از غصب تا تخریب، ۱۳۸۸ش، ص۱۴۵)}} به خدا سوگند مردم از پیرامون من پراکنده میشدند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۵۹.</ref> همچنین در حدیثی از [[امام صادق علیهالسلام|امام صادق(ع)]] آمده است: امام علی(ع) در این مسئله به پیامبر(ص) اقتدا کرد. پیامبر(ص) در روز [[فتح مکه]] خانهای را که پیش از آن از او به ظلم گرفته شده بود، بازپس نگرفت.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۹۶.</ref> | ||
در نامه امام علی(ع) به [[عثمان بن حنیف]] درباره فدک و داوری درباره آن آمده است: «در زیر این آسمان تنها فدک در دست ما بود. مردمی بر آن [[بخل]] ورزیدند و مردمی سخاوتمندانه از آن دیده پوشیدند. بهترین داور پروردگار است، و مرا با فدک و جز فدک چه کار در حالی که فردا جایگاه آدمی گور است؟!»<ref> ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۷ق، ج۱۶، ص۲۰۵-۲۰۸.</ref> | در نامه امام علی(ع) به [[عثمان بن حنیف]] درباره فدک و داوری درباره آن آمده است: «در زیر این آسمان تنها فدک در دست ما بود. مردمی بر آن [[بخل|بُخل]] ورزیدند و مردمی سخاوتمندانه از آن دیده پوشیدند. بهترین داور پروردگار است، و مرا با فدک و جز فدک چه کار در حالی که فردا جایگاه آدمی گور است؟!»<ref> ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۷ق، ج۱۶، ص۲۰۵-۲۰۸.</ref> | ||
==انگیزه فاطمه(س) از مطالبه فدک== | |||
[[سید محمدباقر صدر]] در کتاب [[فدک فی التاریخ (کتاب)|فدک فی التاریخ]] معتقد است مطالبه فدک یک مسئله شخصی و نزاع مادی نبوده است بلکه نوعی اعلام مخالفت علیه حاکمیت وقت و نامشروع دانستن بنیانهای حاکمیت یعنی [[واقعه سقیفه بنیساعده|سقیفه]] بود.<ref> صدر، فدک فی التاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۶۳-۶۶.</ref> او مطالبه فدک را نقطه آغاز نهضت حضرت فاطمه(س) علیه حاکمیت و یکی از مراحل دفاع او از [[امامت]] و [[ولایت]] میداند.<ref>صدر، فدک فی التاریخ،۱۴۱۵ق، ص۱۱۳-۱۱۷.</ref> | |||
[[سید جعفر شهیدی]] تاریخپژوه متوفای ۱۳۸۶ش، بر این باور است هدف فاطمه(س) برای مطالبه فدک، زنده نگهداشتن سنت پیامبر(ص) و برپایی عدالت بود و به بازگشت ارزشهای [[جاهلیت]] و برتری قبیلهای که در کمین جامعه اسلامی بود، احساس نگرانی میکرد.<ref> شهیدی، علی از زبان علی، ۱۳۷۷ش، ص۳۷.</ref> | |||
==بازگرداندن فدک به فرزندان فاطمه== | ==بازگرداندن فدک به فرزندان فاطمه== | ||
[[فدک]] در دوران [[بنیامیه|امویان]] و [[بنیعباس|عباسیان]] نیز در دست خُلفا بود و فقط در برخی دورههابرای مدتی به فرزندان فاطمه بازگشت: | [[فدک]] در دوران [[بنیامیه|امویان]] و [[بنیعباس|عباسیان]] نیز در دست خُلفا بود و فقط در برخی دورههابرای مدتی به فرزندان فاطمه بازگشت: | ||
# دوران خلافت [[عمر بن عبدالعزیز]]<ref>ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۵، ص۱۷۸ و ۱۷۹؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۳۶.</ref> | # دوران خلافت [[عمر بن عبدالعزیز|عمر بن عبدالعزیز اموی]]<ref>ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۵، ص۱۷۸ و ۱۷۹؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۳۶.</ref> | ||
# دوران [[سفاح عباسی|سفاح]].<ref>علامه حلی، نهج الحق، ۱۹۸۲م، ص۳۵۷.</ref> | # دوران [[سفاح عباسی|سفاح]] عباسی.<ref>علامه حلی، نهج الحق، ۱۹۸۲م، ص۳۵۷.</ref> | ||
# دوران [[مهدی عباسی]].<ref>علامه حلی، نهج الحق، ۱۹۸۲م، ص۳۵۷.</ref> البته بنا بر برخی منابع، امام کاظم(ع) فدک را از مهدی عباسی مطالبه کرد، اما مهدی عباسی از بازگردان آن خودداری نمود. <ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۹.</ref> | # دوران [[مهدی عباسی]].<ref>علامه حلی، نهج الحق، ۱۹۸۲م، ص۳۵۷.</ref> البته بنا بر برخی منابع، امام کاظم(ع) فدک را از مهدی عباسی مطالبه کرد، اما مهدی عباسی از بازگردان آن خودداری نمود. <ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۹.</ref> | ||
# دوران خلافت [[مأمون عباسی | # دوران خلافت [[مأمون عباسی]].<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۳۷ و ۳۸.</ref> | ||
پس از مأمون، [[متوکل عباسی]] | پس از مأمون، به دستور [[متوکل عباسی]] فدک به وضعیت قبل از دستور مأمون بازگشت.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۳۸.</ref> به گفته مجلسی کوپائی در کتاب «فدک از غصب تا تخریب»، بیشتر کتابهای تاریخی ماجرای فدک را بعد از متوکل ذکر نکردهاند.<ref>مجلسی کوپائی، فدک از غصب تا تخریب، ۱۳۸۸ش، ص۱۳۹.</ref> | ||
==کتابشناسی== | ==کتابشناسی== | ||
* [[فدک فی التاریخ (کتاب)|فَدَک فِی التّاریخ]] اثر محمدباقر صدر. کتابی به زبان عربی است که به رویکرد تحلیلی به ماجرای فدک پرداخته است. این اثر با نام «فدک در تاریخ» به زبان فارسی ترجمه شده است. | |||
* [[فدک فی التاریخ (کتاب)| | *[[فدک و العوالی او الحوائط السبعة فی الکتاب و السنة و التاریخ و الادب (کتاب)|فدک و العوالی او الحوائط السبعة فی الکتاب و السنة و التاریخ و الأدب]]، اثر [[سید محمدباقر حسینی جلالی]] (زاده ۱۳۲۴ش) است. در این کتاب به تاریخچه فدک، موقعیت جغرافیایی آن، ماجرای فدک و نیز به مباحث حدیثی و کلامی مرتبط با آن پرداخته شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4836530 «دغدغه فاطمه(س) نجات میراث نبوت بود/ نگاهی تاریخی به خطبه فاطمی»]، خبرگزاری مهر.</ref> این کتاب در سال ۱۳۸۵ش، برگزیده [[کتاب سال ولایت]] شده است.<ref> دبیرخانه کتاب سال ولایت، پژواک حق، ۱۳۸۶ش، ص۸۹–۹۵.</ref> | ||
* | * [[السقیفه و الفدک (کتاب)|السقیفه و الفدک]] اثر ابوبکر احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری، تحقیق محمدهادی امینی، تهران، مکتبة النینوی الحدیثه، ۱۴۰۱ق. | ||
* فدک در فراز و نشیب: پژوهشی در مورد فدک در پاسخ به یک دانشور سنی: اثر علی حسینی میلانی، قم، الحقایق، ۱۳۸۶ش. | * فدک در فراز و نشیب: پژوهشی در مورد فدک در پاسخ به یک دانشور سنی: اثر علی حسینی میلانی، قم، الحقایق، ۱۳۸۶ش. | ||
* فدک و بازتابهای تاریخی و سیاسی آن اثر علیاکبر حسنی، قم، کنگره هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش. | * فدک و بازتابهای تاریخی و سیاسی آن اثر علیاکبر حسنی، قم، کنگره هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس۲}} | {{پانویس۲}} | ||
خط ۷۷: | خط ۷۳: | ||
* ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق. | * ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق. | ||
* ابناثیر، علی بن ابیکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار الصادر، ۱۳۸۵ق. | * ابناثیر، علی بن ابیکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار الصادر، ۱۳۸۵ق. | ||
* ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق. | * ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق. | ||
* ابنعساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. | * ابنعساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. | ||
خط ۹۹: | خط ۹۴: | ||
* شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق. | * شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق. | ||
* شیخ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تصحیح علیاکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، [بیتا]. | * شیخ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تصحیح علیاکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، [بیتا]. | ||
* صدر، محمدباقر، فدک فی التاریخ، تحقیق عبدالجبار | * صدر، محمدباقر، فدک فی التاریخ، تحقیق عبدالجبار شراره،، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، الطبعة الاولى، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۴م. | ||
* طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق. | * طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق. | ||
* طبرسی، احمد بن علی، الأحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق. | * طبرسی، احمد بن علی، الأحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق. |
ویرایش