آیه حد سرقت: تفاوت میان نسخه‌ها

}}'''آیه حد سرقت''' به آیه ۳۸ سوره مائده اطلاق می‌شود که مجازات دزد (کسی که مال دیگران را به صورت مخفیانه بر می‌دارد) را بیان‌ می‌کند. بر اساس این آیه [[مجتهد|فقهای شیعه]] به صورت [[اجماع|اجماعی]] حکم به قطع دست راست دزد از قسمت مفصل انگشتان چهارگانه داده‌اند. آن‌ها برای اثبات نظرشان به ظاهر این آیه و [[حدیث|روایاتی]] از [[امامان شیعه|امامان(ع)]] استناد کرده‌اند.

از حکمت‌های این مجازات، عبرت گرفتن افراد جامعه و کاهش دزدی دانسته شده است. قطع انگشتان دست راست نیز به دلیل تناسب حکم و موضوع است؛ چرا که دزدی غالبا توسط انگشتان و معمولا با دست راست صورت می‌گیرد.

برخی [[تفسیر قرآن|تفسیر]] این آیه با [[آیه ۱۸ سوره جن]] توسط [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]] را تاییدی بر درستی روش [[تفسیر قرآن به قرآن]] می‌دانند و در مقابل عده‌ای این برداشت را ناصحیح عنوان می‌کنند.

این آیه در رابطه با دزدی یکی از صحابه منافق پیامبر(ص)‌ به نام [[طعمة‌ بن‌أبیرق]] نازل شده‌ است اما فقها و مفسرین اسلامی این حکم را کلی و مربوط به همه دزدی‌ها می‌دانند.

آیه ۳۸ سوره مائده یا آیه حد سرقت بیان کننده مجازات کسی است که مرتکب عمل دزدی شود.<ref>فاضل جواد، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۴، ص۲۰۳.</ref> دزدی را به برداشتن مال دیگران به صورت مخفیانه معنا کرده‌اند.<ref>فاضل جواد، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۴، ص۲۰۳.</ref>

|وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا جَزَاءً بِمَا كَسَبَا نَكَالًا مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴿۳۸﴾}}|دست زن و مرد دزد را به کیفر اعمالشان ببُرید، این عقوبتی است که خدا مقرر کرده و خدا مقتدر و به مصالح خلق داناست.(۳۸)

بر اساس آن‌چه در تفاسیر نقل شده است این آیه در مورد دزدی [[طعمة بن أبيرق]]‏، یکی از [[منافق|منافقین مدینه]] از عمویش نازل شده است.<ref name=":0">طبرانی، التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم، ۲۰۰۸م، ج‏۲، ص۳۹۱؛ سمرقندی، تفسير السمرقندى المسمى بحر العلوم‏، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸۸؛ ماتریدی، تأويلات أهل السنة، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۵۱۸؛ شبستری، اعلام القرآنِ، ۱۳۷۹ش،‌ ص۵۳۳-۵۳۴.</ref> بر اساس نقل‌های صورت گرفته، وی دو عدد زره و مقداری غذا از عمویش قتادة بن نعمان دزدید و نزد زيد بن‌سمير يهودی پنهان نموده و دزدی آن‌ها را انکار کرد.<ref>شبستری، اعلام القرآنِ، ۱۳۷۹ش،‌ ص۵۳۴.</ref> هنگامی که قتادة مطلع شد زره‌های او نزد زید یهودی است زره‌ها را از او طلب کرد و وی اظهار نمود که طعمة‌ آن‌ها را نزد او گذاشته است.<ref>شبستری، اعلام القرآنِ، ۱۳۷۹ش،‌ ص۵۳۴.</ref> قتادة طعمة را به جهت دادرسی نزد [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] برد که در این هنگام چندین آیه از [[سوره نساء]] و آیه ۳۸ سوره مائده نازل شد.<ref>شبستری، اعلام القرآنِ، ۱۳۷۹ش،‌ ص۵۳۴.</ref> مفسرین با وجود نزول این آیات در مورد دزدی طعمة، آن را حکم کلی و مربوط به همه دزدی‌ها می‌دانند.<ref>طبرانی، التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم، ۲۰۰۸م، ج‏۲، ص۳۹۱؛ سمرقندی، تفسير السمرقندى المسمى بحر العلوم‏، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸۸؛ ماتریدی، تأويلات أهل السنة، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۵۱۸.</ref> برخی از مفسرین احتمال مشارکت یک زن در دزدی طعمة‌ را مطرح کرده‌اند.<ref>جرجانی، درج الدرر فى تفسير القرآن العظيم، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۵۶۵.</ref>[[ابومنصور ماتریدی]] تعمیم حکم دزدی با استفاده از این آیه را دلیل بر درستی [[قیاس]] به عنوان یکی از راه‌های استنباط حکم می‌داند.<ref>ماتریدی، تأويلات أهل السنة، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۵۱۸.</ref>                

 

فقها از این آیه شریفه [[حدّ سرقت|حدّ و مجازات عمل سرقت]] را استنباط می‌کنند.<ref>سید مرتضی علم الهدی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹؛ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ص۱۹؛‌ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۴۵۲؛ علامه حلی، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة،‌ ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۲۴۹.</ref> فقها برای اجرای این حد، شرایطی را از جهت نوع سرقت، ویژگی‌های مال مسروقه و نحوه اثبات سرقت بیان کرده‌اند که [[سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی|شهاب الدین مرعشی نجفی]] در کتاب «[[أحکام السرقة علی ضوء القرآن و السنة (کتاب)|أحکام السرقة علی ضوء القرآن و السنة]]» به بررسی آن‌ها پرداخته است.<ref>مرعشی نجفی، أحکام السرقة علی ضوء القرآن و السنة، ۱۳۸۲ش، ص۳۵-۱۴۵.</ref>

با توجه به دستور آیه شریفه بر قطع دست دزد، اصل اِعمال این مجازات برای دزدی امری مورد قبول برای همه مسلمانان است اما در جزئیات اجرای آن اختلاف وجود دارد.<ref>سید مرتضی علم الهدی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹.</ref> فقهای شیعه به قطع چهار انگشت (بجز انگشت شست) دست راست دزد حکم کرده‌اند و این نظر نظر اختصاصی فقهای [[امامیه]] دانسته شده‌ است.<ref>سید مرتضی علم الهدی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹.</ref> همچنین نسبت به این حکم ادعای [[اجماع محصل]] و [[اجماع منقول|منقول]] شده است.<ref>مرعشی نجفی، أحکام السرقة علی ضوء القرآن و السنة، ۱۳۸۲ش، ص۳۱۶.</ref> [[سید مرتضی|سید مرتضی علم الهدی]] در استدلال برای اثبات این حکم به ظاهر آیه شریفه ۳۸ سوره مائده استناد می‌کند که حکم به قطع دست داده است و دست تعبیری است که از انگشتان تا کتف را شامل می‌شود.<ref>سید مرتضی علم الهدی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹.</ref> وقتی خداوند از این تعبیر استفاده کرده است که شامل بخش‌های مختلف می‌شود و مقدار خاصی را مشخص نکرده است، باید به حداقل مقداری که از نظر عرفی دست محسوب می‌شود اکتفاء‌ کنیم که همان انگشتان هستند.<ref>سید مرتضی علم الهدی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۲۸-۵۲۹.</ref>  

در [[حدیث|روایاتی]] از [[امامان شیعه]] نیز محل قطع، انگشتان چهارگانه معرفی شده است که این روایات مورد استناد فقیهان قرار گرفته است.<ref>طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۴۵۲.</ref> در روایتی از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] محل قطع از مفصل انگشتان چهارگانه دانسته شده است و حکمت آن باقی ماندن بخشی از دست برای وضو گرفتن عنوان شده است.<ref>عیَاشی، تفسیر العیّاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۱۸؛ بحرانی، البرهان في تفسير القرآن، ۱۳۷۴ش، ج‏2، ص296.</ref>  

[[سید محمدحسین طباطبائی|سید محمد حسین طباطبایی]] در [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]] عبارت «جَزاءً بِما كَسَبا نَكالًا مِنَ اللَّهِ» را اشاره به عقوبت جرم می‌دانند که موجب عبرت گرفتن بقیه مردم می‌شود.<ref>طباطبایی، الميزان في تفسير القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۵، ص۳۲۹.</ref> [[محمد صادقی تهرانی]] با توجه به این که دزدی به وسیله انگشتان صورت می‌گیرد، علت قطع انگشتان در دزدی را تناسب میان حکم و موضوع عنوان می‌کند.<ref>صادقی تهرانی، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، ۱۴۰۶ق، ج‏۸، ص۳۴۸.</ref> قطع دست راست نیز از این جهت است که عمدتا دست راست دست غالب بوده و در سرقت از آن استفاده می‌شود.<ref>خطیب، تفسیر القرآنی للقرآن، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۰۹۳.</ref>

}}، به عنوان یکی از مصادیق [[تفسیر قرآن به قرآن]] یاد شده است.<ref>سبحانی تبریزی، الـمناهج التفسیریة، ۱۴۲۶ق، ص۱۴۲.</ref> بر اساس این تبیین، در آیه ۳۸ سوره مائده حکم قطع دست دزد بیان شده است اما محل قطع مبهم است که با مراجعه به آیه ۱۸ سوره جن و توجه به این مطلب که محل‌های [[سجده]] برای [[خدا]] هستند، مشخص می‌شود که در قطع دست، نباید کف دست قطع شود و به قطع انگشتان اکتفاء گردد.<ref>سبحانی تبریزی، الـمناهج التفسیریة، ۱۴۲۶ق، ص۱۴۲.</ref> در روایتی نقل شده است که [[معتصم عباسی]] در جمع علمای فرقه‌های مختلف سوال از محل قطع دست دزد را مطرح کرد که [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]] در آن مجلس با توجه به آیه ۳۸ سوره مائده و ۱۸ سوره جنّ محل قطع را مفصل انگشتان عنوان می‌کنند.<ref>عیَاشی، تفسیر العیّاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۱۹-۳۲۰.</ref> برخی معتقدند که نمی‌توان از این تفسیر امام جواد(ع) به عنوان تایید روش تفسیری قرآن به قرآن استفاده نمود زیرا این دو آیه ارتباط روشنی با یکدیگر ندارند و چنین تطبیقی را فقط امام با علم ویژه خود می‌تواند انجام دهد.<ref>عبادی و دیگران، [https://qd.razavi.ac.ir/article_241_2dc5c19dd43f63540a3d3d074ede75e9.pdf «واکاوی تفسیر آیۀ حدّ سرقت به آیۀ أنّ المساجد لله (به عنوان یکی از مستندات روایی روش تفسیری قرآن به قرآن)»]، ص۱۸.</ref> در مقابل برخی این نوع تفسیر امام را تاییدی بر روش تفسیر قرآن به قرآن دانسته و نقدهای وارد شده را ناشی از عدم درک کامل و صحیح از این روش تفسیری می‌دانند.<ref>اسعدی، [https://naghdeara.quran.ac.ir/article_153027_6a6abae4bc844c2df54fc8696cc84be5.pdf «روایت تفسیری امام جواد (ع) دربارۀ حد سرقت و دلالت آن بر روش تفسیر قرآن با قرآن»]، ص۸۲.</ref>

* اسعدی، محمد، [https://naghdeara.quran.ac.ir/article_153027_6a6abae4bc844c2df54fc8696cc84be5.pdf «روایت تفسیری امام جواد (ع) دربارۀ حد سرقت و دلالت آن بر روش تفسیر قرآن با قرآن»]، پژوهش‌نامه نقد آراء تفسیری، دوره ۲، شماره ۱، شهریور۱۴۰۰ش.

* بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان في تفسير القرآن، موسسه بعثة، قم، ۱۳۷۴ش.

* جرجانی، عبدالقاهر، درج الدرر فى تفسير القرآن العظيم، اردن(عمان)، دارالفکر، ۱۴۳۰ق.

* سبحانی تبریزی، جعفر، الـمناهج التفسیریة، موسسه امام صادق(ع)، قم، ۱۴۲۶ق.

* سمرقندی، نصر بن‌محمد، تفسير السمرقندى المسمى بحر العلوم‏، لبنان، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.

* شبستری، عبدالحسین، اعلام القرآنِ، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، ‏۱۳۷۹ش.

* صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، فرهنگ اسلامی، قم، ۱۴۰۶ق.

* طبرانی، سلیمان ابن‌احمد، التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم، اردن، دار الكتاب الثقافي‏، ۲۰۰۸م.

* عیَاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، المطبعة العلمیة، تهران، ۱۳۸۰ق.

* فاضل جواد، جواد بن سعید، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، مرتضوی، تهران، ۱۳۶۵ش.

* ماتریدی، تأويلات أهل السنة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۶ق.

* مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، أحکام السرقة علی ضوء القرآن و السنة، مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي (ره)، قم، ۱۳۸۲ش.