امام جواد علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

امام جواد(ع)، پس از [[شهادت]] [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] در [[سال ۲۰۳ هجری قمری|سال ۲۰۳ق]] به [[امامت]] رسید.<ref> طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۴.</ref> مدت امامت او هفده سال بود<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۲۴۳.</ref> که با خلافت دو تن از [[فهرست خلفای بنی‌عباس|خلفای عباسی]]، مأمون و معتصم همزمان بود. حدود ۱۵ سال آن در خلافت مأمون (۱۹۸-۲۱۸ق) و دو سال در خلافت معتصم (۲۱۸-۲۲۷ق) سپری شد.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۹ش، ص۵۳۰.</ref> با [[شهادت]] او در [[سال ۲۲۰ هجری قمری|سال ۲۲۰ق]]، امامت به فرزندش [[امام هادی علیه‌السلام|امام هادی(ع)]] منتقل شد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.</ref>

امام رضا(ع) در موارد متعددی امامت محمد بن علی را به اصحاب خود اعلام کرده بود. در هر یک از کتاب‌های [[الکافی (کتاب)|الکافی]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۳.</ref> [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|ارشاد]]،<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۴-۲۸۰.</ref> [[اعلام الوری باعلام الهدی (کتاب)|اعلام الوری]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۲-۹۶.</ref> و [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]]،<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۱۸-۳۷.</ref> بابی درباره نصوص امامت محمد بن علی(ع) وجود دارد که به ترتیب ۱۴، ۱۱، ۹ و۲۶ روایت را در این باره نقل کرده‌اند. از جمله یکی از [[فهرست اصحاب امام رضا(ع)|اصحاب امام رضا(ع)]] از او درباره جانشینش سؤال کرد، حضرت رضا(ع) با دست خود به فرزندش جواد اشاره کرد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۶۵.</ref> همچنین در روایتی فرمود: «این ابوجعفر است که او را جانشین خود قرار داده و مقام خود را به او واگذار کرده‌ام.»<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۶۶.</ref> از دیدگاه [[شیعه]]، امام فقط با نص امام قبلی تعیین می‌شود؛<ref>نگاه کنید به: جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۶.</ref> یعنی هر امام باید با عبارت صریح، امام پس از خود را تعیین کند.  

امام جواد(ع) در حدود هشت سالگی، به [[امامت]] رسید.<ref> نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۸۸.</ref> به گزارش حسن بن نوبختی، به دلیل پایین بودن سن وی، میان شیعیان درباره امام پس از [[امام رضا علیه‌السلام|حضرت رضا(ع)]] اختلاف شد؛ برخی به دنبال [[عبدالله بن موسی بن جعفر|عبدالله بن موسی]]، برادر امام رضا رفتند، اما طولی نکشید او را شایسته امامت ندانستند و از او روگرداندند.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۳.</ref> برخی به [[احمد بن موسی بن جعفر|احمد بن موسی]] برادر دیگر حضرت رضا(ع) گرویدند و شماری نیز به [[واقفیه]] پیوستند.<ref> نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۷۷-۷۸.</ref> با این حال، بیشتر اصحاب علی بن موسی الرضا(ع) به امامت فرزندش جواد معتقد شدند.<ref>جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۶ش، ص۷۸.</ref> منابع علت این اختلاف را کودکی جوادالائمه دانسته‌اند. به گفته نوبختی علت پیدایش این اختلاف، آن بود که آنان [[بلوغ]] را از شرایط امامت می‌دانستند.<ref> نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۸۸.</ref> البته این مسئله در زمان حیات امام رضا(ع) نیز مطرح بود. حضرت رضا در واکنش به کسانی که خردسالی جوادالأئمه را مطرح می‌کردند به [[نبوت]] حضرت عیسی در کودکی استناد می‌کرد و می‌فرمود: «سن عیسی هنگامی که نبوت به وی عطا شد کمتر از سن فرزند من بوده است.»<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۲.</ref>

همچنین در پاسخ به کسانی که شبهه کودکی امام جواد(ع) را مطرح می‌کردند، به آیاتی از [[قرآن]] درباره [[نبوت]] [[یحیی (پیامبر)|حضرت یحیی]] در کودکی<ref>سوره مریم، آیه ۱۲.</ref> و سخن گفتن [[عیسی بن مریم|حضرت عیسی]]<ref>سوره مریم، آیات ۳۰-۳۲.</ref> در گهواره استناد می‌شد.<ref>نوبختی،‌ فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۹۰؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۸۲.</ref> خود او نیز در پاسخ به کسانی که مسئله سن او را مطرح می‌کردند، به جانشینی [[سلیمان (پیامبر)|حضرت سلیمان]] به جای [[داوود (پیامبر)|حضرت داود]]، در کودکی اشاره می‌کرد و می‌گفت: هنگامی که حضرت سلیمان کودکی بیش نبود و گوسفندان را به چرا می‌برد، حضرت داود او را جانشین خود کرد؛ اما علمای [[بنی‌اسرائیل]] آن را انکار می‌کردند.<ref> نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۸۳.</ref>

[[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] در موارد متعددی به امامت جوادالائمه تصریح کرده بود،<ref>برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ج۱، ۱۴۰۷ق، ص۳۲۰-۳۲۳.</ref> با این حال برخی از [[شیعه|شیعیان]] برای اطمینان بیشتر، وی را با پرسش‌هایی می‌آزمودند.<ref> پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۹ش، ص۵۳۹.</ref> این آزمایش در مورد ائمه دیگر نیز مطرح بود<ref>برای نمونه نگاه کنید به: کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۲۸۲-۲۸۳.</ref> اما با توجه به سن کمِ جوادالائمه، درباره او ضرورت بیشتری داشت.<ref> جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۶.</ref> به گفته [[رسول جعفریان]] (زاده ۱۳۴۳ش) تاریخ‌پژوه، این کار از سوی شیعیان به این دلیل صورت می‌گرفت که گاهی به دلایلی همچون [[تقیه|تَقیّه]] و حفظ جان امام، بر چندین نفر وصیت می‌شد.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۶.</ref>

گزارش‌های مختلفی از پرسش‌های شیعیان و پاسخ‌های امام جواد(ع) در منابع روایی آمده است.<ref>قاضی‌زاهدی، پرسشهای مردم و پاسخ‌های امام جواد(ع)، ۱۳۹۲ش.</ref> پاسخ‌های او سبب ترفیع جایگاهش و نیز پذیرش امامت او نزد شیعیان می‌شد.<ref>جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۶ش، ص۷۸.</ref> در روایاتی آمده است گروهی از شیعیان که از [[بغداد]] و شهرهای دیگر به [[حج]] آمده بودند، برای دیدار جوادالاَئمه به [[مدینه]] رفتند. آنان در مدینه با [[عبدالله بن موسی بن جعفر|عبدالله بن موسی]] عموی امام جواد، دیدار کردند و از او سؤالاتی پرسیدند. او پاسخ های نادرست داد. آنان متحیر ماندند و در همان مجلس بودند که امام جواد(ع) وارد شد و آنان دوباره پرسش‌هایشان را مطرح کردند و با پاسخ‌های امام جواد(ع) قانع شدند.<ref>طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۰-۳۸۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۹۹-۱۰۰.</ref>

امام جواد(ع) از طریق [[سازمان وکالت]] با شیعیان در ارتباط بود. او در سرزمین‌های اسلامی از جمله [[بغداد]]، [[کوفه]]، [[اهواز]]، [[بصره]]، [[همدان]]، [[قم]]، [[ری]]، [[سیستان]] و [[بست|بُست]] نمایندگانی داشت.<ref>جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۶ش، ص۷۹.</ref> تعداد وکیلان او را ۱۳ تن گفته‌اند.<ref>جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۲۷.</ref> آنان [[وجوهات شرعی]] شیعیان را به امام جواد(ع) می‌رساندند.<ref>جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۸۲.</ref> [[ابراهیم بن محمد همدانی]] در همدان<ref>جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۲۳.</ref> و [[ابوعمرو حذاء|ابوعَمرو حذّاء]] در نواحی [[بصره]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۱۶.</ref> وکالت آن حضرت را بر عهده داشتند. [[صالح بن محمد بن سهل]] به موقوفات آن حضرت در [[قم]] رسیدگی می‌کرد.<ref> نگاه کنید به: طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۳۵۱.</ref> [[زکریا بن آدم اشعری قمی|زکریا بن آدم قمی]]،<ref> طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۳۴۸.</ref> عبدالعزیز بن مهتدی اشعری قمی،<ref>طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۳۴۹.</ref> [[صفوان بن یحیی]]،<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۹۷.</ref> [[علی بن مهزیار اهوازی|علی بن مهزیار]]<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۲۵۳؛ نگاه کنید به: طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۳۴۹.</ref> و [[یحیی بن ابی‌عمران]]<ref> قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۱۷.</ref> از دیگر وکلای امام جواد(ع) بودند. نویسنده [[سازمان وکالت (کتاب)|کتاب سارمان وکالت]] با استناد به شواهدی، [[محمد بن فرج رخجی|محمد بن فرج رُخَجی]] و [[داوود بن قاسم بن اسحاق|ابوهاشم جعفری]] را نیز از وکیلان او به شمار آورده است.<ref>جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۵۳۲.</ref> [[احمد بن محمد سیاری]] نیز ادعای وکالت داشت؛ ولی امام ضمن رد ادعای او، از شیعیان خواست تا وجوهات را به وی ندهند.<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۶۰۶.</ref> [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]] در تحلیلی، ایجاد تشکیلات منسجم و مقدمه‌سازی برای [[غیبت امام مهدی(عج)]] را از برنامه‌های امام جواد(ع) می‌داند و این کارى بود که خلفاى آن زمان به‌شدت از آن بیمناک بودند.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=46078 «بیانات در سالروز شهادت امام جواد علیه‌السلام در مهدیه تهران»]</ref>

# تحت کنترل دستگاه حاکم بود؛

پیشوای نهم شیعیان در ایام [[حج]] نیز با شیعیان دیدار و گفتگو می‌کرد. برخی از محققان بر این باورند که سفر امام رضا(ع) به [[خراسان بزرگ|خراسان]]، سبب شده بود تا روابط شیعیان با امامان خود گسترش یابد.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۹۴.</ref> از این رو شیعیانی از خراسان، ری و بست و سجستان در ایام حج به دیدار امام می‌آمدند.<ref>[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=43&lid=0&catid=27861&mid=414891  ارتباط شیعیان ايران با امام جواد(ع)]، پایگاه اطلاع‌رسانی مکارم شیرازی.</ref>

شیعیان با جوادالائمه، از طریق نامه‌نگاری نیز در ارتباط بودند. آنان در نامه‌هایشان سؤالاتی را، که بیشتر در مسائل فقهی بود، مطرح می‌کردند و امام به آنها پاسخ می‌داد.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۹۹؛ ج۴، ص۲۷۵ و ۵۲۴؛ ج۵، ص۳۴۷؛ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ص۷۸۳، ۸۶۹.</ref> در [[موسوعة الامام الجواد (کتاب)|موسوعة الاِمام الجواد]]، به جز پدر و پسر امام، نام ۶۳ تن از افرادی که حضرت با آنان مکاتبه داشت، گرد آمده است.<ref> خزعلی، موسوعه الامام الجواد، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۴۱۶-۵۰۸.</ref> برخی از نامه‌ها در پاسخ به گروهی از شیعیان نوشته شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۳۱، ۳۹۸؛ ج۵، ص۳۹۴؛ ج۷، ص۱۶۳؛ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ص۷۸۳، ۸۶۹؛ احمدی میانجی، مکاتیب الائمه(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۵، ص۳۰۷-۴۴۳.</ref>