امام جواد علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

محمد بن علی بن موسی بن جعفر، امام نهم [[امامیه|شیعیان اثناعشری]] است که به [[جواد الائمه (لقب)|جوادالائمه]] شهرت دارد. نسب او با شش واسطه به [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نخستین امام [[شیعه|شیعیان]]، می‌رسد. پدرش [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]]، امام هفتم شیعیان، است.<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۶.</ref> مادرش [[کنیز]] بود و [[سبیکه|سَبیکه نوبیه]] نام داشت.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۹۲؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۱۶.</ref>

امام جواد(ع) [[سال ۱۹۵ هجری قمری|سال ۱۹۵ قمری]] در [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۱؛ ابن‌فتال، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۲۴۳.</ref> درباره روز و ماه ولادت او اختلاف است.<ref>نگاه کنید به:‌ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۱؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۷۹.</ref> بیشتر منابع، تولد او را در [[رمضان|ماه رمضان]] دانسته‌اند.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۱.</ref> برخی روز آن را [[۱۵ رمضان]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به: اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۹۹.</ref> و برخی دیگر [[۱۹ رمضان]]<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۸۶۷؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۱۶؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۷۹؛ ابن‌فتال، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۲۴۳.</ref> گفته‌اند. [[شیخ طوسی]] در [[مصباح المتهجد (کتاب)|مِصْباحُ الْمُتَهَجِّد]]، ولادت او را در [[۱۰ رجب]] ذکر کرده است.<ref>طوسی، مصباح المتهجد، المکتبة الاسلامیة، ص۸۰۵.</ref>  

بنا بر روایتی که در [[الکافی (کتاب)|الکافی]] نقل شده است، قبل از تولد جوادالائمه، برخی از [[واقفیه|واقفیان]] به دلیل فرزندنداشتن امام رضا(ع)، در امامت آن حضرت تردید می‌کردند.<ref> نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۰.</ref> از این‌رو وقتی که جوادالاَئمه به دنیا آمد، [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] او را مولودی پربرکت برای [[شیعه|شیعیان]] توصیف کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۲۰،۲۳،۳۵.</ref> با این حال پس از تولد حضرت جواد نیز، برخی از واقفیان، انتساب او به امام رضا(ع) را منکر شدند. آنان می‌گفتند جوادالاَئمه از نظر چهره به پدرش شباهت ندارد، تا اینکه قیافه‌شناسان را حاضر کردند و آنان امام جواد(ع) را فرزند امام رضا(ع) دانستند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۳.</ref>

درباره زندگی حضرت جواد(ع)، اطلاعات چندانی در منابع تاریخی نیامده است.<ref> جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۶.</ref> دلیل آن را محدودیت‌های سیاسی [[بنی‌عباس|حکومت عباسی]]، [[تقیه]] و عمر کوتاه او دانسته‌اند.<ref> جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۶-۴۷۷.</ref> او در [[مدینه]] زندگی می‌کرد. بنا بر گزارش ابن‌بیهق، یک بار برای دیدار پدر به [[خراسان بزرگ|خراسان]] سفر کرد.<ref>بیهقی، تاریخ بیهق، ۱۳۶۱ش، ص۴۶.</ref> پس از [[امامت]] نیز چندین بار از سوی [[فهرست خلفای بنی‌عباس|خلفای عباسی]] به [[بغداد]] احضار شد.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۹ش، ص۵۳۰.</ref>

[[مأمون عباسی]] در [[سال ۲۰۲ هجری قمری|سال ۲۰۲ هجری]] <ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۶۶.</ref> یا [[سال ۲۱۵ هجری قمری|۲۱۵ق]]<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۳.</ref> دختر خود [[ام فضل دختر مأمون|اُم‌ُّالفَضل]] را به عقد امام جواد(ع) در آورد. برخی گفته‌اند: احتمالاً در دیداری که جوادالأئمه با پدرش در [[طوس]] داشته،<ref>بیهقی، تاریخ بیهق، ۱۳۶۱ش، ص۴۶.</ref> مأمون، ام‌الفضل را به عقد او درآورده است.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۸.</ref> به گفته ابن‌کثیر (۷۰۱-۷۷۴ق) تاریخ‌نگار [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، [[صیغه ازدواج|خطبه عقد]] امام با دختر [[مأمون عباسی|مأمون]] در زمان حیات امام رضا خوانده شد، اما مراسم [[ازدواج]] آنها در [[سال ۲۱۵ هجری قمری|سال ۲۱۵ق]] در [[تکریت|شهر تکریت]] عراق انجام شده است.<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۲۹۵.</ref>  

به گزارش منابع تاریخی، [[ازدواج]] جوادالاَئمه با ام‌الفضل، به درخواست مأمون صورت گرفت.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۱.</ref> هدف مأمون از این درخواست این بود که پدربزرگِ فرزندی از نسل [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] باشد.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۴۵۵. </ref> به گزارش [[شیخ مفید]] در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|کتاب الارشاد]]، مأمون به دلیل شخصیت علمی محمد بن علی(ع) و نیز فضل، دانش، حکمت، ادب و کمال عقل بی‌نظیری که با وجود سن کم در امام مشاهده کرد، دختر خود را به ازدواج آن حضرت درآورد؛<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۸۱-۲۸۲.</ref> اما [[رسول جعفریان]] (زاده ۱۳۴۳ش) تاریخ‌پژوه بر این است که این ازدواج با انگیزه سیاسی انجام شده است؛ از جمله اینکه مأمون می‌خواست از این راه، امام جواد و ارتباط او با [[شیعه|شیعیان]] را کنترل کند<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۸.</ref> یا خود را به [[علویان]] علاقمند نشان دهد و آنان را از قیام علیه خود باز دارد.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۹ش، ص۵۵۸.</ref> به گزارش شیخ مفید، این ازدواج اعتراض برخی اطرافیان مأمون را در پی داشت؛ زیرا بیم آن داشتند که [[خلافت]] از [[بنی‌عباس|عباسیان]] به [[علویان]] منتقل شود.<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۱.</ref> امام جواد(ع)، [[مهریه]] ام‌الفضل را معادل [[مهر السنة|مهریه حضرت فاطمه(س)]] (۵۰۰ درهم) تعیین کرد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۵.</ref> امام، از ام‌الفضل صاحب فرزندی نشد.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰.</ref>

بنابر نقل [[شیخ مفید]]، امام جواد(ع) چهار فرزند به نام‌های [[امام هادی علیه‌السلام|علی]]، [[موسی مبرقع|موسی]]، [[فاطمه دختر امام جواد|فاطمه]] و [[امامه دختر امام جواد|امامه]] داشت.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.</ref> برخی دختران امام را سه تن به نام‌های [[حکیمه دختر امام جواد(ع)|حکیمه]]، [[خدیجه دختر امام جواد|خدیجه]] و [[ام کلثوم دختر امام جواد|ام‌کلثوم]] می‌دانند.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۳۹۷.</ref> در برخی منابعی که در قرن چهاردهم قمری نوشته شده است از ام‌محمد، [[زینب دختر امام جواد(ع)|زینب]] و میمونه نیز به عنوان دختران آن حضرت یاد شده است.<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۶۸ش، ج۴، ص۳۱۶؛ شیخ عباس قمی، منتهی الامال، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۴۳۲.</ref>در کتاب [[منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل (کتاب)|منتهی الآمال]] به نقل از [[ضامن بن شدقم]] آمده است که امام جواد(ع) چهار پسر به نام‌های ابوالحسن امام علی نقی(ع)، ابواحمدموسی مبرقع، حسین، عمران، و چهار دختر به نام‌های‌ فاطمه، حکیمه، خدیجه و ام‌کلثوم داشته است.<ref>بحرالعلوم گیلانی، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۷۸.</ref> برخی دیگر نیز تعداد فرزندان امام جواد(ع) را سه پسر به نام‌های امام علی نقی(ع)، موسی مُبَرقع، یحیی و پنج دختر به نام‌های فاطمه، حکیمه، خدیجه، بهجت و بُرَیهه دانسته‌اند.<ref>بحرالعلوم گیلانی، انوار پراکنده در ذکر احوال امامزادگان و بقاع متبرکه ایران، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۷۸.</ref>

مام محمد تقی(ع) در [[بنی‌عباس|حکومت عباسی]] دو بار به [[بغداد]] احضار شد. سفر اول در زمان [[مأمون عباسی|مأمون]] چندان طولانی نبود.<ref>رک: ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰.</ref> بار دوم، در [[۲۸ محرم]] سال[[سال ۲۲۰ هجری قمری| ۲۲۰ق]]، به دستور [[معتصم عباسی|مُعتصم عباسی]] وارد بغداد شد و در [[ذی‌القعده]]<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.</ref> یا [[ذی‌الحجة|ذی‌الحجه]]<ref>ابن‌ابی‌الثلج، تاریخ الائمة، ۱۴۰۶ق، ص۱۳.</ref> همان سال در بغداد به [[شهادت]] رسید. روز شهادت وی، در بیشتر منابع، آخر ذی‌القعده است؛<ref> اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۹۹؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۰۶؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۲۴۳.</ref> اما در برخی منابع تاریخ شهادت او، [[۵ ذی‌الحجه]]<ref>ابن‌ابی‌الثلج، تاریخ الائمة، ۱۴۰۶ق، ص۱۳.</ref> یا [[۶ ذی‌الحجه]]<ref>نگاه کنید به فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۲۴۳.</ref> ذکر شده است. پیکر او را در کنار جدش [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|موسی بن جعفر(ع)]] در مقبره قریش در [[کاظمین]] به خاک سپردند.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.</ref> سن او را به هنگام شهادت ۲۵ سال گفته‌اند.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳، ۲۹۵؛  فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۲۴۳.</ref> ازاین‌رو، جوان‌ترین امام شیعیان به هنگام شهادت بوده است.{{مدرک}}

برخی علت شهادت وی را سعایت ابن‌ابی‌دواد قاضی وقت بغداد در نزد [[معتصم عباسی|معتصم]] دانسته‌اند. دلیل آن هم پذیرفته‌شدن نظر امام درباره قطع دست سارق بود که باعث شرمندگی ابن‌ابی‌دؤاد و شماری از [[مجتهد|فقیهان]] و درباریان شده بود.<ref>نگاه کنید به: عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۲۰.</ref>

درباره چگونگی شهادت پیشوای نهم شیعیان نظرات مختلفی وجود دارد. در برخی از منابع آمده است که معتصم به وسیله منشی یکی از وزیرانش او را مسموم کرد و به شهادت رساند.<ref>عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۲۰.</ref> برخی معتقدند که معتصم به وسیله [[ام فضل دختر مأمون|اُم‌الفَضل]] ایشان را مسموم کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۱۳، ۱۷.</ref> به گزارش [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]]، تاریخ‌نگار قرن سوم قمری، معتصم و جعفر بن مأمون در اندیشه کشتن محمد بن علی(ع) بودند. چون جوادالائمه از ام‌الفضل فرزندی نداشت، پس از مرگ مأمون، جعفر خواهرش (ام‌الفضل) را تحریک کرد که محمد بن علی را مسموم کند. آن دو (با هم‌دستی معتصم) انگوری را به سم آغشته کردند و به امام خوراندند. ام‌الفضل پس از آن که امام را مسموم کرد، پشیمان شد اما امام به او خبر داد که به بلایی دچار می‌شود که قابل درمان نباشد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۷.</ref> درباره چگونگی شهادت حضرت جواد به دست ام‌الفضل گزارش‌های دیگری نیز وجود دارد.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۹۱.</ref>

بر اساس روایتی دیگر، وقتی مردم با معتصم [[بیعت]] کردند، او طی نامه‌ای از عبدالملک زیات، والی [[مدینه]]، خواست محمد بن علی(ع) را همراه با ام‌الفضل به بغداد بفرستد. وقتی امام جواد(ع) وارد [[بغداد]] شد، معتصم به ظاهر او را احترام کرد و تحفه‌هایی برای او و ام‌الفضل فرستاد. بر پایه این روایت، معتصم شربت پرتقالی به وسیله غلام خود به نام اَشناس برای او فرستاد. اَشناس به امام گفت: خلیفه، پیش از شما از این شربت به گروهی از بزرگان نوشانده و امر کرده که شما هم از آن بنوشید. امام فرمود: «آن را در شب می‌نوشم»؛ اما اشناس اصرار کرد که باید خنک نوشیده شود. سپس امام از آن نوشید و بر اثر آن به شهادت رسید.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۸.</ref>  

[[شیخ مفید]] (درگذشت ۴۱۳ق) در [[شهادت]] جوادالاَئمه(ع) با سَم تردید کرده و گفته است در این خصوص برای من خبری ثابت نشده است که به آن شهادت دهم.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.</ref> عده‌ای از این عبارت شیخ مفید برداشت کرده‌اند که وی قائل به شهادت امام جواد نبوده و رحلت او را طبیعی دانسته است؛{{مدرک}} مفید، در کتاب [[تصحیح الاعتقادات (کتاب)|تصحیح اعتقادات الامامیه]] نیز گفته است راهی برای یقین پیداکردن به شهادت برخی از امامان همچون امام جواد(ع) نیست.<ref>شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ۱۴۱۴ق، ص۱۳۲.</ref> اما [[سید محمد صدر]] (شهادت ۱۳۷۷ش) در کتاب [[موسوعة الامام المهدی (کتاب)|تاریخ الغیبه]]، با استناد به روایت «[[ما منا الا مقتول شهید|ما مِنّا إلّا مقتولٌ شهیدٌ]]»<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۸۵.</ref> قائل به شهادت آن حضرت شده است.<ref>صدر، تاریخ الغیبه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۷.</ref> [[رسول جعفریان]] تاریخ‌پژوه نیز با ذکر شواهدی شهادت امام را پذیرفته است.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۸۰-۴۸۱.</ref> [[سید جعفر مرتضی عاملی]] (درگذشت ۱۴۱۴ق) تاریخ‌پژوه، سخن شیخ مفید را حمل بر [[تقیه]] کرده است. از نظر او شیخ مفید ساکن [[بغداد]] بود و با توجه به جو حاکم علیه [[شیعه|شیعیان]]، نمی‌توانسته به صراحت عقاید شیعه در مورد شهادت ائمه(ع) به‌دست [[بنی‌عباس|عباسیان]] را ذکر کند. این احتمال نیز ذکر شده که با توجه به نبود منابع کافی و سختی دسترسی به منابع اصلی، این مطلب به دست او نرسیده است.<ref>نگاه کنید به عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۳۳، ص۱۸۵-۱۹۱.</ref>