مقابله به مثل: تفاوت میان نسخه‌ها

مقابله به مثل (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۰ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۲۳

۶ بایت حذف‌شده ، ‏۳۰ مهٔ ۲۰۲۳

جز

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Roohish

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۶٬۲۱۵

ویرایش

@@ خط ۱۱: / خط ۱۱: @@
 == اهمیت و جایگاه ==
-اولین اصل و قانون در مبارزه با مجرمان در [[اسلام]] اصل مقابله به مثل دانسته شده است.<ref>امامی، «قصاص در ضرب»، ص ۹۷.</ref> گفته شده این اصل علاوه بر اینکه روحیه انتقام‌جویی انسان را برآورده و آن را تعدیل می‌کند، سبب منع خشونت و تجاوز افراد و دولت‌ها به دیگران می‌شود.<ref>صحرایی اردکانی، فخری و زاهدی میل سفید، «مبانی و بنیان‌های فقهی-حقوقی مقابله به مثل در وقعه شهادت سردار سلیمانی»، ص۲۸۷.</ref>
+اولین اصل و قانون در مبارزه با مجرمان در [[اسلام]] اصل مقابله به مثل دانسته شده است.<ref>امامی، «قصاص در ضرب»، ص۹۷.</ref> گفته شده این اصل علاوه بر اینکه روحیه انتقام‌جویی انسان را برآورده و آن را تعدیل می‌کند، سبب منع خشونت و تجاوز افراد و دولت‌ها به دیگران می‌شود.<ref>صحرایی اردکانی، فخری و زاهدی میل سفید، «مبانی و بنیان‌های فقهی-حقوقی مقابله به مثل در وقعه شهادت سردار سلیمانی»، ص۲۸۷.</ref>
-صاحب‌نظران در عرصه علوم [[فقه]] مثل باب [[قصاص]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مرعشی نجفی، القصاص على ضوء القرآن و السنة، ج۱، ص۱۹.</ref>، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] مانند [[آیه اعتداء]] و [[حقوق]] درباره اصل مقابله به مثل بحث کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به : آیتی و شادروان، «مقابله به مثل و اقدامات تلافی‌جویانه از منظر فقه و حقوق بین الملل»، ص۶۸-۶۷؛ یزدی، فقه القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۲۲.</ref>
+صاحب‌نظران در عرصه علوم [[فقه]] مثل باب [[قصاص]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مرعشی نجفی، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، ج۱، ص۱۹.</ref>، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] مانند [[آیه اعتداء]] و [[حقوق]] درباره اصل مقابله به مثل بحث کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به : آیتی و شادروان، «مقابله به مثل و اقدامات تلافی‌جویانه از منظر فقه و حقوق بین الملل»، ص۶۸-۶۷؛ یزدی، فقه القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۲۲.</ref>
 گفته شده با توجه به ادله قرآنی اصل فقهی تقابل در حقوق خصوصی مثل تقاص، حقوق جزا مانند [[قصاص نفس]] و عضو و حقوق بین‌الملل جریان می‌یابد.<ref>هوشمند فیروزآبادی، «قاعده مقابله به مثل در قرآن»، ص۱۶۲.</ref>
@@ خط ۲۴: / خط ۲۴: @@
 مقابله به مثل قاعده‌ای است که بر اساس آن اگر در حق فرد یا افرادی ظلم یا کوتاهی شده باشد، آنها در دفاع از خود به مقدار آنچه واقع شده حق انتقام دارند.<ref>نگاه کنید به: خویی، موسوعة الامام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۳۱، ص۱۰۱؛ آیتی و شادروان، «مقابله به مثل و اقدامات تلافی‌جویانه از منظر فقه و حقوق بین الملل»، ص۶۵.</ref> به گزارش [[ابوالقاسم علیدوست]]، فقیه شیعه از مقابله به مثل در ادبیات فقهی با کلمه تقاص و مقاصه تعبیر شده است.<ref>[http://a-alidoost.ir/persian/articles/view/22808/ «بررسی فقهی تقاص در سب»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله علیدوست.</ref> از عنوان‌های گوناگونی مانند اعتداء به مثل، معامله به مثل، الرد بالمثل، رد الکیل بالکیل و رد الصاع بالصاع در تعبیر از این اصل استفاده شده است.<ref>آیتی و شادروان، «مقابله به مثل و اقدامات تلافی‌جویانه از منظر فقه و حقوق بین الملل»، ص۶۵.</ref>
-فقیهان از اين اصل، در عرصه فردی مانند [[غصب]] و [[سرقت]] و عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و نظامی مثل [[جهاد]]، [[حد شرعی|حدود]] و [[قصاص]] احکام و مصادیق متعدّدى استخراج کرده‌اند، از جمله؛
+فقیهان از این اصل، در عرصه فردی مانند [[غصب]] و [[سرقت]] و عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و نظامی مثل [[جهاد]]، [[حد شرعی|حدود]] و [[قصاص]] احکام و مصادیق متعدّدی استخراج کرده‌اند، از جمله؛
 * جواز تقاصّ از مال غاصب به مقدار غصب شده در صورت برنگرداندن مال
-* جواز قصاص به مثل و عدم جواز آن به بيشتر از مثل
+* جواز قصاص به مثل و عدم جواز آن به بیشتر از مثل
-* جواز پيكار با دشمن در [[ماه‌های حرام]] در صورت مبادرت وى به جنگ در اين ماهها.<ref>موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۱۶۴.</ref>
+* جواز پیکار با دشمن در [[ماه‌های حرام]] در صورت مبادرت وی به جنگ در این ماهها.<ref>موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۱۶۴.</ref>
 == دلایل اعتبار قاعده ==
@@ خط ۳۵: / خط ۳۵: @@
 {{اصلی|آیه اعتداء}}
 مهم‌ترین مدرک قاعده فقهی مقابله به مثل، [[آیه|آیات قرآن]]<ref>هوشمند فیروزآبادی، «قاعده مقابله به مثل در قرآن»، ص۱۶۲.</ref> و همچنین مهم‌ترین آیه‌ دلالت کننده بر اعتبار این قاعده که در تفسیر و فقه بدان پرداخته شده [[آیه اعتداء]] معرفی شده است.<ref>آیتی و شادروان، «مقابله به مثل و اقدامات تلافی‌جویانه از منظر فقه و حقوق بین الملل»، ص۶۸.</ref>
-[[شیخ طوسی]]، [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، [[مقدس اردبیلی|محقق اردبیلی]] و [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] از [[شیعه]] و زمخشری و قرطبی از عالمان [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]، دلالت آیه بر اصل مقابله را پذیرفته‌اند.<ref>عاملی، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، بی‌جا، ص۲۱؛ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، چاپ اسماعیلیان، ج۲، ص۶۳.</ref> به گفته [[ناصر مکارم شیرازی]] بر اساس آیه مذکور، اگر کسی به ناحق به حريم ديگرى تجاوز نمايد، دیگری نيز مى‌تواند در مقام دفاع و گرفتن حقّ خود مقابله به مثل كند و مفهوم آیه علاوه بر حق قصاص شامل حقوق مالی و غیرمالی می‌شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۳.</ref>
+[[شیخ طوسی]]، [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، [[مقدس اردبیلی|محقق اردبیلی]] و [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] از [[شیعه]] و زمخشری و قرطبی از عالمان [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]، دلالت آیه بر اصل مقابله را پذیرفته‌اند.<ref>عاملی، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، بی‌جا، ص۲۱؛ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، چاپ اسماعیلیان، ج۲، ص۶۳.</ref> به گفته [[ناصر مکارم شیرازی]] بر اساس آیه مذکور، اگر کسی به ناحق به حریم دیگری تجاوز نماید، دیگری نیز می‌تواند در مقام دفاع و گرفتن حقّ خود مقابله به مثل کند و مفهوم آیه علاوه بر حق قصاص شامل حقوق مالی و غیرمالی می‌شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۳.</ref>
 === احادیث ===
-[[سید جعفر مرتضی عاملی|سید جعفر‌ مرتضی]] در کتابش، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، مشروعیت اصل مقابله به مثل با دشمنان را با آوردن [[حدیث|احادیثی]] تایید کرده است.<ref>عاملی، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، بی‌جا، ص۳۴ـ۳۳.</ref>
+[[سید جعفر مرتضی عاملی|سید جعفر‌ مرتضی]] در کتابش، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، مشروعیت اصل مقابله به مثل با دشمنان را با آوردن [[حدیث|احادیثی]] تایید کرده است.<ref>عاملی، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، بی‌جا، ص۳۴۳۳.</ref>
-[[امام علی علیه‌السلام|امام علی (ع)]] درباره شرط تساوی و اصل مقابله به مثل در روزهای پایان عمرش چنین وصیت کرده است: «مبادا پس از من دست به خون مسلمانان فرو ببرید و بگویید امیرمومنان کشته شد، بدانید جز قاتلم کسی دیگر نباید کشته شود، درست بنگرید؛ من اگر از ضربت قاتلم مُردم، تنها او را یک ضربت بزنید و دست و پا و اعضای او را قطع نکنید.»<ref>آیتی و شادروان، «مقابله به مثل و اقدامات تلافی‌جویانه از منظر فقه و حقوق بین الملل»، ص۷۰.</ref>
+[[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] درباره شرط تساوی و اصل مقابله به مثل در روزهای پایان عمرش چنین وصیت کرده است: «مبادا پس از من دست به خون مسلمانان فرو ببرید و بگویید امیرمومنان کشته شد، بدانید جز قاتلم کسی دیگر نباید کشته شود، درست بنگرید؛ من اگر از ضربت قاتلم مُردم، تنها او را یک ضربت بزنید و دست و پا و اعضای او را قطع نکنید.»<ref>آیتی و شادروان، «مقابله به مثل و اقدامات تلافی‌جویانه از منظر فقه و حقوق بین الملل»، ص۷۰.</ref>
 === فطرت، عقل و عرف ===
-[[سید جعفر مرتضی عاملی|سید جعفر‌ مرتضی]] در کتابش، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، قاعده مقابله به مثل را امری [[فطرت|فطری]] و مستند به [[عقل]] بر می‌شمارد؛ چرا که حفظ [[اسلام]] و جان مسلمانان در گرو اجرای آن می‌باشد. وی دلایل قرآنی و روایی بر این اصل را ارشاد و راهنمایی به همین حکم عقلی و فطری دانسته است.<ref>عاملی، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، بی‌جا، ص۱۸.</ref>
+[[سید جعفر مرتضی عاملی|سید جعفر‌ مرتضی]] در کتابش، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، قاعده مقابله به مثل را امری [[فطرت|فطری]] و مستند به [[عقل]] برمی‌شمارد؛ چرا که حفظ [[اسلام]] و جان مسلمانان در گرو اجرای آن می‌باشد. وی دلایل قرآنی و روایی بر این اصل را ارشاد و راهنمایی به همین حکم عقلی و فطری دانسته است.<ref>عاملی، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، بی‌جا، ص۱۸.</ref>
-[[عباسعلی عمید زنجانی]] این قاعده را [[عرفى]] دانسته و نقش آن را در روابط بين ملتها ريشه‌دارتر از روابط اجتماعى یک جامعه برشمرده است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۴۸۴.</ref>
+[[عباسعلی عمید زنجانی]] این قاعده را [[عرفی]] دانسته و نقش آن را در روابط بین ملتها ریشه‌دارتر از روابط اجتماعی یک جامعه برشمرده است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۴۸۴.</ref>
 == محدودیت مقابله ==
@@ خط ۵۴: / خط ۵۴: @@
 == چند نمونه‌ تطبیقی ==
-به گفته [[مقدس اردبیلی]] فقیهان بر اساس [[آیه ۱۹۱ سوره بقره]] که در [[مدینه]] نازل شده، اخراج [[کفر|کافران]] از [[مکه]] را بر مسلمانان [[واجب]] دانسته و اجرای این دستور را در مقابل اخراج سابق آنها از آن شهر قرار داده‌اند.<ref>مقدس اردبیلی، زبدة البيان في أحكام القرآن، تهران، بی‌تا، ص۳۰۸.</ref>
+به گفته [[مقدس اردبیلی]] فقیهان بر اساس [[آیه ۱۹۱ سوره بقره]] که در [[مدینه]] نازل شده، اخراج [[کفر|کافران]] از [[مکه]] را بر مسلمانان [[واجب]] دانسته و اجرای این دستور را در مقابل اخراج سابق آنها از آن شهر قرار داده‌اند.<ref>مقدس اردبیلی، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران، بی‌تا، ص۳۰۸.</ref>
 بر اساس روایات [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|حضرت محمد(ص)]] در [[غزوه احد|جنگ احد]] با بدن مثله شده عمویش، [[حمزة بن عبدالمطلب|حمزه]] و [[شهادت]] وی مواجه شد و تصمیم به مقابله به مثل گرفت. سپس [[آیه ۱۲۶ سوره نحل]] نازل شد و پس از بیان مقابله به مثل دعوت به صبر کرد و پیامبر عرض کرد: خدایا صبر می‌کنم.<ref>محمدی، «اصول انسانی و اخلاقی جنگ و جهاد در قرآن»، ص۸۴.</ref>
-گفته شده برده گرفتن اسیران در جنگ‌ها از سوی مسلمانان بر اساس قانون عرفی جنگ و قاعده مقابله به مثل بوده و دستوری در قرآن بر این کار صادر نشده است.<ref>عرب ابوزیدآبادی، «بردگان از جاهليت تا اسلام (تحليل و بررسى تاريخى)»، ص۶.</ref>
+گفته شده برده گرفتن اسیران در جنگ‌ها از سوی مسلمانان بر اساس قانون عرفی جنگ و قاعده مقابله به مثل بوده و دستوری در قرآن بر این کار صادر نشده است.<ref>عرب ابوزیدآبادی، «بردگان از جاهلیت تا اسلام (تحلیل و بررسی تاریخی)»، ص۶.</ref>
 بنابر گزارشات تاریخ [[دفاع مقدس]]، [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] با هدایت [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] و توجه به محدودیت‌های اصل مقابله به مثل در برابر اقدام [[عراق]] به استفاده از تسلیحات شیمیایی در [[جنگ تحمیلی]] از تقابل به مثل پرهیز کرد.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/13931211001183/%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B9%D8%AF%D9%85-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%AB%D9%84-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D8%AA، «جنگ شیمیایی عراق و عدم مقابله به مثل جمهوری اسلامی ایران؛ الگوی تابعیت از قوانین بین المللی در زمان تجاوز]، خبرگزاری فارس.</ref>
@@ خط ۷۰: / خط ۷۰: @@
 {{منابع}}
 * آیتی، سید محمدرضا و محمد‌اسماعیل شادروان، «قاعده مقابله به مثل و اقدامات تلافی‌جویانه از منظر فقه و حقوق بین الملل»، در مجله فقه و پژوهش‌های اسلامی، شماره ۱۰، زمستان ۱۳۸۶ش.
-* امامی، مسعود، «قصاص در ضرب»، در فصلنامه فقه اهل بيت، شماره ۴۴، زمستان ۱۳۸۴ش.
+* امامی، مسعود، «قصاص در ضرب»، در فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۴۴، زمستان ۱۳۸۴ش.
 * [http://a-alidoost.ir/persian/articles/view/22808/ «بررسی فقهی تقاص در سب»]، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله علیدوست، تاریخ انتشار: ۶ تیر ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
-* جعفر‌پیشه، مصطفی و محمد‌صادق فیاض، «مفهوم و مبانی فقه بشر‌دوستانه»، در مجله گفتمان فقه حکومتی، سال پنجم ـ شماره ۸، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.
+* جعفر‌پیشه، مصطفی و محمد‌صادق فیاض، «مفهوم و مبانی فقه بشر‌دوستانه»، در مجله گفتمان فقه حکومتی، سال پنجم شماره ۸، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.
 * [https://www.farsnews.ir/news/13931211001183/%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%88-%D8%B9%D8%AF%D9%85-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%AB%D9%84-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D8%AA، «جنگ شیمیایی عراق و عدم مقابله به مثل جمهوری اسلامی ایران؛ الگوی تابعیت از قوانین بین المللی در زمان تجاوز]، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۱۲ اسفند ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
 * خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، قم، جلد ۳۱، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، ۱۴۱۸ق.
 * صحرایی اردکانی، محمد، فخری، سید مسعود، و زاهدی میل‌سفید، محمد‌حسن، «مبانی و بنیان‌های فقهی-حقوقی مقابله به مثل در واقعه شهادت سردار سلیمانی»، در مجله: علوم انسانی و اسلامی در هزاره سوم، دوره ۲ - شماره ۳، بهار ۱۴۰۰ش.
 * عاملی، جعفر مرتضی، الاسلام و مبدا المقابلة بالمثل، بی‌جا، المرکز الاسلامی للدراسات، ۱۴۳۰ق.
-* عرب ابوزیدآبادی، عبد‌الرضا، «بردگان از جاهليت تا اسلام (تحليل و بررسى تاريخى)»، دو فصلنامه تاريخ اسلام در آينه پژوهش، سال سوم، شماره۴، زمستان ۱۳۸۵ش.
+* عرب ابوزیدآبادی، عبد‌الرضا، «بردگان از جاهلیت تا اسلام (تحلیل و بررسی تاریخی)»، دو فصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، سال سوم، شماره۴، زمستان ۱۳۸۵ش.
 * علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، قم، چاپ اسماعیلیان، جلد دوم، بی‌تا.
 * عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، امیر‌کبیر، چاپ چهارم، ۱۴۲۱ق.
 * موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
-* محمدی، ابراهیم، «اصول انسانی و اخلاقی جنگ و جهاد در قرآن»، در مجله: پژوهش های مدیریت و فرماندهی نظامی، دوره ۸، شماره ۲۷، پاییز و زمستان ۱۳۸۵ش.
+* محمدی، ابراهیم، «اصول انسانی و اخلاقی جنگ و جهاد در قرآن»، در مجله: پژوهش‌های مدیریت و فرماندهی نظامی، دوره ۸، شماره ۲۷، پاییز و زمستان ۱۳۸۵ش.
-* مرعشی نجفی، القصاص على ضوء القرآن و السنة، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
+* مرعشی نجفی، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
-* مقدس اردبیلی، زبدة البيان في أحكام القرآن، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفريه، تهران، بی‌تا.
+* مقدس اردبیلی، زبدة البیان فی أحکام القرآن، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران، بی‌تا.
-* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، جلد دوم، ۱۳۷۴ش.
+* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران،‌دار الکتب الاسلامیه، جلد دوم، ۱۳۷۴ش.
 * هوشمند فیروزآبادی، حسین، «قاعده مقابله به مثل در قرآن»، در مجله: حقوق اسلامی، شماره ۴۷، زمستان ۱۳۹۴ش.
-* یزدی، محمد، فقه القرآن، قم، اسماعیلیان، ، جلد دوم، ۱۴۱۵ق.
+* یزدی، محمد، فقه القرآن، قم، اسماعیلیان، جلد دوم، ۱۴۱۵ق.
 {{پایان}}
 {{الگو:اصطلاحات فقهی}}
 {{حد و تعزیر}}