حسان بن ثابت: تفاوت میان نسخه‌ها

در موضوعات اشعار حسان می توان به هجو دشمنان، دفاع از اسلام، دفاع از خود و مدح پادشاهان اشاره نمود. اشاره به حوادث تاریخى، دفاع از پیامبر (ص)، استفاده از صنایع بدیع و حجم زیاد اشعار، از وجوه اهمیت اشعار اوست.

{{جعبه نقل قول | عنوان = | نقل‌قول = [[غدیریه]] [[حسان بن ثابت]] در توصیف واقعه [[غدیر]]:{{سخ}}{{شعر|ثلث}}{{ب| ینادیهم یوم الغدیر نبیهم | بخم و أسمع بالرسول منادیا}}{{ب|فقال فمن مولاكم و ولیكم | فقالوا و لم یبدوا هناك التعادیا}}{{ب| إلهك مولانا و أنت ولینا | و لم تر منا فی المقالة عاصیا}}{{ب| فقال له قم یا علی فإننی   |رضیتك من بعدی إماما و هادیا}}{{ب| فمن كنت مولاه فهذا ولیه| فكونوا له أنصار صدق موالیا}}{{ب| هناك دعا اللهم وال ولیه   | و كن للذی عادى علیا معادیا}}{{پایان شعر}}|تاریخ بایگانی || منبع = <small>سید رضی، ص43</small> | تراز = چپ| عرض = 450px |حاشیه= 5px| اندازه خط = 10px|رنگ پس‌زمینه = | گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

كنیه‌هایش ابوالولید، ابوالحُسام، ابوعبدالرحمان و ابوالمضرّب بود.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص 203؛ ابن‌قتیبه، ج1، ص305؛ ابن‌عساكر، ج12، ص378؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج2، ص63.</ref> او را حُسام نیز نامیده‌اند.<ref> رجوع کنید به ابن‌سلام جمحى، ص89؛ آمدى، ص89.</ref>

== تولد، رشد و نسب ==

حسان یمنی‌الاصل بود. در [[مدینه|یثرب]] به‌دنیا آمد و در همانجا رشد یافت.<ref> بستانى، ج1، ص272؛ بروكلمان، ج1، ص152.</ref> او از قبیله [[اوس و خزرج|خزرج]] و از طایفه [[بنی‌ نجار]] و از خویشاوندان [[پیامبر اكرم]] بود.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص179؛ شوقی‌ضیف، ج2، ص 77.</ref> پدرش ثابت و جدّش [[منذر بن حرام|مُنذِر بن حَرام]]، از اشراف و بزرگان قوم خزرج بودند.<ref> رجوع کنید به ابن‌سلام جمحى، ص180.</ref> مادرش، فُرَیعة، نیز از همان قبیله بود كه پس از [[هجرت]] پیامبراكرم به [[مدینه]]، اسلام آورد<ref> ابن‌قتیبه؛ ج1، ص305، ابن‌حجر عسقلانى، ج2، ص63.</ref> حسّان را '''ابن‌ فُرَیعه''' نیز خطاب می‌كردند.<ref> رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص144؛ آمدى، ص165.</ref>

حسّان [[دین یهود|یهودى]] بود، اما در ۶۰سالگى، با ورود پیامبر به مدینه، [[اسلام]] آورد. بنابراین، او ۷ یا ۸ساله بوده است كه پیامبر به دنیا آمد.<ref> ابوالفرج اصفهانى، ج۴، ص۱۳۵ـ۱۳۶.</ref> [[بروكلمان]]،<ref> ج۱، ص۱۵۲.</ref> كه نوشته حسّان در زمان [[هجرت پیامبر (ص)]] كمتر از ۶۰سال داشته است.

== عدم حضور در جنگ ها ==

حسّان اهل نبرد نبود و به‌سبب ترسى كه بر وى عارض شد، در هیچ‌یك از غزوات شركت نكرد<ref>ابن‌قتیبه، ج1، ص305؛ ابن‌عساكر، ج12، ص433؛ نیز رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص165ـ166.</ref> با وجود این، ظاهر خود را چون شیر می‌آراست و در اشعارش به وصف شجاعت خویش می‌پرداخت، چنان كه باعث تبسّم پیامبر می‌شد. <ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص136، 166ـ167.</ref>

== به کارگیری شعر در عرصه های مختلف ==

=== در هجو دشمنان و دفاع از اسلام ===

حسّان زبان گزنده‌اى داشت و با هجو مشركان و دفاع از پیامبر، مورد احترام و مایه آرامش آن حضرت بود.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص181؛ ابن‌قتیبه، ج1، ص305؛ ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص143، 160ـ161.</ref> نوشته‌اند كه پیامبراكرم او را تأیید می‌كرد و می‌فرمود حسّان از عنایت فرشته [[وحى]] برخوردار است.<ref>رجوع کنید به ابن‌سلام جمحى، ص181؛ ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص138، 142؛ مفید، الارشاد، ص95.</ref>

=== در دفاع از خود ===

در ماجراى [[افک|اِفْك]]، حسّان نیز مؤاخذه شد، اما او با سرودن مدحیه‌اى درباره [[عایشه]] و یادآورى سابقه خود در اسلام نزد پیامبر(ص)، از پیامبر و عایشه عذرخواهى نمود؛<ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص156، 161ـ162؛ مفید، الجَمَل والنُصرة، ص217ـ219؛ قس: [[ابوالفرج اصفهانى]]، ج4، ص157ـ160 به نقل از دیگران، كه نوشته است این مؤاخذه به ‌سبب اعتراض حسّان به عده‌اى از تازه‌مسلمانان [[مهاجرین|مهاجر]] بود.</ref>

=== در مدح پادشاهان ===

پیش از اسلام، حسّان به دربار [[غسانیان]] و پادشاهان [[حیره]] رفت و آمد می‌كرد و با مدح آنان از ایشان صله می‌گرفت و این رویه تا پایان عمرش ادامه داشت.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص181؛ ابن‌قتیبه، ج1، ص159، 164ـ165، 305ـ306.</ref> وى در اواخر عمر نابینا شد. <ref> ابن‌قتیبه، ج1، ص305.</ref>

در جریان خون‌خواهى [[عثمان‌ بن عفان]]، حسّان به عثمانیان پیوست؛<ref>طبرى، سلسله1، ص3245.</ref> هر چند قصایدى كه در حمایت از عثمان و هجو قاتلانش به حسان نسبت داده‌اند چندان معتبر نیست.<ref> بروكلمان، ج1، ص153؛ نیز رجوع کنید به مفید، الجمل و النصرة،ص 217ـ219.</ref> [[شوقی‌ ضیف]]<ref> ج2، ص81.</ref> این اشعار را ساخته [[امویان]] دانسته است تا ننگ هجو قریش را پاك كنند.

== حسان، شاعری برتر ==

حسّان اشعار برجسته بسیارى دارد<ref>ابن‌سلام جمحى، ص179.</ref> و از بهترین اشعارش در [[دوره جاهلى]]، مدح ملوك [[غسان]] است.<ref>ابن‌سلام جمحى ، ص181؛ ابن‌قتیبه، ص305.</ref> وى از اصحاب مُذَهَّبات (شاعرانى كه اشعارشان با آب طلا نوشته می‌شد) به‌شمار می‌رود<ref> بستانى، ج1، ص275.</ref> با وجود این، به ابیاتى كه در بازار [[عكاظ]] در مقابل اعشى و خَنساء به [[نابغه ذبیانى]] عرضه نمود اعتنایى نشد و از نظر [[حطیئه|حُطَیئه]] نیز اشعارش استحكام لازم را نداشت.<ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص167، ج9، ص340.</ref>

اشعار حسّان، به‌سبب اشاره به حوادث تاریخى و [[سیره پیامبر]] و [[غزوه|غزوه‌هاى]] ایشان، اهمیت فراوانى دارد و از مآخذ موثق تاریخ صدر اسلام است.<ref> بستانى، ج1، ص278؛ براى نمونه رجوع کنید به حسّان‌بن ثابت، ج1، ص29ـ30، 67ـ68، 85ـ86.</ref>

سروده او در [[غدیر خم]] اولین [[غدیریه]] تاریخ اسلام است.<ref> امینى، ج2، ص65؛ نیز رجوع کنید به سُلیم‌بن قیس هلالى، ج2، ص828ـ829؛ مفید، الجمل والنصرة، ص220ـ222.</ref>

او همچنین، با دفاع از پیامبر، طلایه‌دار شعر سیاسى است و در مدح ایشان از روشى نو در الفاظ و تعبیرات استفاده كرده كه پیش از او در شعر جاهلى سابقه نداشته است. به همین دلیل وى در مدح، شاعرى صاحب سبك محسوب می‌شود.<ref> بستانى، ج1، ص278، 281.</ref>

در اشعار او، علاوه بر مدح و فخر و [[هجو|هجا]]، [[رثا]] نیز وجود دارد،<ref>سزگین، ج2، جزء2، ص312.</ref> به‌نظر فروخ،<ref> ج1، ص 326.</ref> حسّان به‌سبب استفاده از صنایع [[علم بدیع|بدیعى]] در مدحیات پیامبر، می‌تواند نخستین بَدیعیه سرا به شمار آید.

حجم اشعارى كه به وى نسبت داده شده براى هیچ شاعرى روایت نشده است و احتمالاً بسیارى از این اشعار را قریشیان به او نسبت داده‌اند،<ref>ابن‌سلام جمحى، ص179، 183.</ref> همچنین به نظر می‌رسد كه شعر او با اشعار فرزندش عبدالرحمان و برخى شاعران، به‌ویژه [[كعب‌ بن مالک]] انصارى و [[عبداللّه‌ بن رواحه]]، درآمیخته است.<ref> شوقى ضیف، ص80؛ نیز رجوع کنید به ابن‌قتیبه، ج1، ص307ـ308؛ حسّان‌بن ثابت، ج1، ص166، 250، 482، توضیح ولید عرفات.</ref>

 

 

 

حسّان، با بیش از صد سال زندگى، از معمّرینِ [[مخضرم]] به شمار می‌رود كه تقریباً نیمى از عمر خود را پس از ورود [[پیامبراکرم]] به [[مدینه]] گذراند.<ref>ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص135.</ref> تاریخ وفات وى بین سالهاى 40 تا 54 نقل شده است.<ref>رجوع کنید به ابن‌قتیبه، ج1، ص305؛ ابن‌عساكر، ج12، ص380، 434.</ref>