۱۷٬۲۲۳
ویرایش
حسان بن ثابت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Hrezaei جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حسّان‌بن ثابت'''، از بزرگ‌ترین شاعران عرب قبل از ظهور [[اسلام]] و در آغاز [[دوره اسلامى]] بوده است. وی را جزو [[صحابه]] [[رسول خدا]] بشمار | '''حسّان‌بن ثابت'''، از بزرگ‌ترین شاعران عرب قبل از ظهور [[اسلام]] و در آغاز [[دوره اسلامى]] بوده است. وی را جزو [[صحابه]] [[رسول خدا]] بشمار آورده‌اند، البته او در هیچ‌یك از [[غزوه|غزوات]] صدر [[اسلام]] شركت نكرد. | ||
بر اساس گزارشات تاریخی، حسان پس از به خلافت رسیدن [[امام على(ع)|علی (ع)]]، از [[بیعت]] با آن حضرت امتناع ورزید. | بر اساس گزارشات تاریخی، حسان پس از به [[خلافت]] رسیدن [[امام على(ع)|علی (ع)]]، از [[بیعت]] با آن حضرت امتناع ورزید. | ||
در موضوعات اشعار حسان می توان به هجو دشمنان، دفاع از اسلام، دفاع از خود و مدح پادشاهان اشاره نمود. اشاره داشتن به حوادث تاریخى، دفاع از پیامبر، استفاده از صنایع بدیع و حجم زیاد اشعار حسان، از وجوه اهمیت اشعار اوست. | در موضوعات اشعار حسان می توان به هجو دشمنان، دفاع از اسلام، دفاع از خود و مدح پادشاهان اشاره نمود. اشاره داشتن به حوادث تاریخى، دفاع از پیامبر، استفاده از صنایع بدیع و حجم زیاد اشعار حسان، از وجوه اهمیت اشعار اوست. | ||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
== کنیه == | == کنیه == | ||
كنیه‌هایش ابوالولید، ابوالحُسام، ابوعبدالرحمان و ابوالمضرّب بود.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص 203؛ ابن‌قتیبه، ج1، ص305؛ ابن‌عساكر، ج12، ص378؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج2، ص63.</ref> او را حُسام نیز نامیده‌اند.<ref> رجوع کنید به ابن‌سلام جمحى، ص89؛ آمدى، ص89.</ref> | كنیه‌هایش ابوالولید، ابوالحُسام، ابوعبدالرحمان و ابوالمضرّب بود.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص 203؛ ابن‌قتیبه، ج1، ص305؛ ابن‌عساكر، ج12، ص378؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج2، ص63.</ref> او را حُسام نیز نامیده‌اند.<ref> رجوع کنید به ابن‌سلام جمحى، ص89؛ آمدى، ص89.</ref> | ||
== تولد، رشد و نسب == | == تولد، رشد و نسب == | ||
حسان یمنی‌الاصل بود. در [[مدینه|یثرب]] به‌دنیا آمد و در همانجا رشد یافت.<ref> بستانى، ج1، ص272؛ بروكلمان، ج1، ص152.</ref> او از قبیله [[اوس و خزرج|خزرج]] و از طایفه [[بنی نجار]] و از خویشاوندان [[پیامبر اكرم]] بود.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص179؛ شوقی‌ضیف، ج2، ص 77.</ref> پدرش ثابت و جدّش [[منذر بن حرام|مُنذِر بن حَرام]]، از اشراف و بزرگان قوم خزرج بودند.<ref> رجوع کنید به ابن‌سلام جمحى، ص180.</ref> مادرش، فُرَیعة، نیز از همان قبیله بود كه پس از [[هجرت]] پیامبراكرم به [[مدینه]]، اسلام آورد<ref> ابن‌قتیبه؛ ج1، ص305، ابن‌حجر عسقلانى، ج2، ص63.</ref> حسّان را '''ابن فُرَیعه''' نیز خطاب می‌كردند.<ref> رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص144؛ آمدى، ص165.</ref> | حسان یمنی‌الاصل بود. در [[مدینه|یثرب]] به‌دنیا آمد و در همانجا رشد یافت.<ref> بستانى، ج1، ص272؛ بروكلمان، ج1، ص152.</ref> او از قبیله [[اوس و خزرج|خزرج]] و از طایفه [[بنی نجار]] و از خویشاوندان [[پیامبر اكرم]] بود.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص179؛ شوقی‌ضیف، ج2، ص 77.</ref> پدرش ثابت و جدّش [[منذر بن حرام|مُنذِر بن حَرام]]، از اشراف و بزرگان قوم خزرج بودند.<ref> رجوع کنید به ابن‌سلام جمحى، ص180.</ref> مادرش، فُرَیعة، نیز از همان قبیله بود كه پس از [[هجرت]] پیامبراكرم به [[مدینه]]، اسلام آورد<ref> ابن‌قتیبه؛ ج1، ص305، ابن‌حجر عسقلانى، ج2، ص63.</ref> حسّان را '''ابن فُرَیعه''' نیز خطاب می‌كردند.<ref> رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص144؛ آمدى، ص165.</ref> | ||
== اسلام حسان == | == اسلام حسان == | ||
حسّان [[دین یهود|یهودى]] بود، اما در 60سالگى، با ورود پیامبر به مدینه، [[اسلام]] آورد. بنابراین، او 7 یا 8ساله بوده است كه پیامبر به دنیا آمد.<ref> ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص135ـ136.</ref> [[بروكلمان]]،<ref> ج1، ص152.</ref> كه نوشته حسّان در زمان [[هجرت پیامبر (ص)]] كمتر از 60سال داشته است. | حسّان [[دین یهود|یهودى]] بود، اما در 60سالگى، با ورود پیامبر به مدینه، [[اسلام]] آورد. بنابراین، او 7 یا 8ساله بوده است كه پیامبر به دنیا آمد.<ref> ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص135ـ136.</ref> [[بروكلمان]]،<ref> ج1، ص152.</ref> كه نوشته حسّان در زمان [[هجرت پیامبر (ص)]] كمتر از 60سال داشته است. | ||
== عدم حضور در جنگ ها == | == عدم حضور در جنگ ها == | ||
حسّان اهل نبرد نبود و به‌سبب ترسى كه بر وى عارض شد، در هیچ‌یك از غزوات شركت نكرد<ref>ابن‌قتیبه، ج1، ص305؛ ابن‌عساكر، ج12، ص433؛ نیز رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص165ـ166.</ref> با وجود این، ظاهر خود را چون شیر می‌آراست و در اشعارش به وصف شجاعت خویش می‌پرداخت، چنان كه باعث تبسّم پیامبر می‌شد. <ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص136، 166ـ167.</ref> | |||
حسّان اهل نبرد نبود و به‌سبب ترسى كه بر وى عارض شد، در هیچ‌یك از غزوات شركت نكرد <ref> | |||
== به کارگیری شعر در عرصه های مختلف == | == به کارگیری شعر در عرصه های مختلف == | ||
=== در هجو دشمنان و دفاع از اسلام === | === در هجو دشمنان و دفاع از اسلام === | ||
حسّان زبان گزنده‌اى داشت و با هجو مشركان و دفاع از پیامبر، مورد احترام و مایه آرامش آن حضرت بود.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص181؛ ابن‌قتیبه، ج1، ص305؛ ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص143، 160ـ161.</ref> نوشته‌اند كه پیامبراكرم او را تأیید می‌كرد و می‌فرمود حسّان از عنایت فرشته [[وحى]] برخوردار است.<ref>رجوع کنید به ابن‌سلام جمحى، ص181؛ ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص138، 142؛ مفید، الارشاد، ص95.</ref> | |||
وى در هجو مشركان [[قریش]]، به دستور پیامبر انساب و اخبار آنان را نزد [[ابوبكر]] آموخت و بی‌آنكه به پیامبر و اعقاب ایشان خدشه‌اى وارد شود چنان اشعارى سرود كه تحسین [[رسول خدا]] و همگان را برانگیخت و قریش را مبهوت ساخت.<ref>رجوع کنید به ابن‌سلام جمحى، ص180ـ181؛ ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص137ـ140، حسّان‌بن ثابت، ج1، ص17ـ18.</ref> | |||
وى در هجو مشركان [[قریش]]، به دستور پیامبر انساب و اخبار آنان را نزد [[ابوبكر]] آموخت و بی‌آنكه به پیامبر و اعقاب ایشان خدشه‌اى وارد شود چنان اشعارى سرود كه تحسین [[رسول خدا]] و همگان را برانگیخت و قریش را مبهوت ساخت.<ref> | |||
هنگامى كه [[بنی تمیم]] در برابر پیامبراسلام موضع گرفتند و بر خود فخر و مباهات كردند، دفاع حسّان از رسول خدا چنان بود كه همه آنان به اسلام گرویدند.<ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص146ـ151.</ref> | هنگامى كه [[بنی تمیم]] در برابر پیامبراسلام موضع گرفتند و بر خود فخر و مباهات كردند، دفاع حسّان از رسول خدا چنان بود كه همه آنان به اسلام گرویدند.<ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص146ـ151.</ref> | ||
=== در دفاع از خود === | === در دفاع از خود === | ||
در ماجراى [[افک|اِفْك]]، حسّان نیز مؤاخذه شد، اما او با سرودن مدحیه‌اى درباره [[عایشه]] و یادآورى سابقه خود در اسلام نزد پیامبر(ص)، از پیامبر و عایشه عذرخواهى نمود؛<ref> | در ماجراى [[افک|اِفْك]]، حسّان نیز مؤاخذه شد، اما او با سرودن مدحیه‌اى درباره [[عایشه]] و یادآورى سابقه خود در اسلام نزد پیامبر(ص)، از پیامبر و عایشه عذرخواهى نمود؛<ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص156، 161ـ162؛ مفید، الجَمَل والنُصرة، ص217ـ219؛ قس: [[ابوالفرج اصفهانى]]، ج4، ص157ـ160 به نقل از دیگران، كه نوشته است این مؤاخذه به سبب اعتراض حسّان به عده‌اى از تازه‌مسلمانان [[مهاجرین|مهاجر]] بود.</ref> | ||
=== در مدح پادشاهان === | === در مدح پادشاهان === | ||
پیش از اسلام، حسّان به دربار [[غسانیان]] و پادشاهان [[حیره]] رفت و آمد می‌كرد و با مدح آنان از ایشان صله می‌گرفت و این رویه تا پایان عمرش ادامه داشت.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص181؛ ابن‌قتیبه، ج1، ص159، 164ـ165، 305ـ306.</ref> وى در اواخر عمر نابینا شد. <ref> ابن‌قتیبه، ج1، ص305.</ref> | پیش از اسلام، حسّان به دربار [[غسانیان]] و پادشاهان [[حیره]] رفت و آمد می‌كرد و با مدح آنان از ایشان صله می‌گرفت و این رویه تا پایان عمرش ادامه داشت.<ref> ابن‌سلام جمحى، ص181؛ ابن‌قتیبه، ج1، ص159، 164ـ165، 305ـ306.</ref> وى در اواخر عمر نابینا شد. <ref> ابن‌قتیبه، ج1، ص305.</ref> | ||
== حسان و عثمانیان == | == حسان و عثمانیان == | ||
در جریان خون‌خواهى [[عثمان بن عفان]]، حسّان به عثمانیان پیوست؛<ref>طبرى، سلسله1، ص3245.</ref> هر چند قصایدى كه در حمایت از عثمان و هجو قاتلانش به حسان نسبت داده‌اند چندان معتبر نیست.<ref> بروكلمان، ج1، ص153؛ نیز رجوع کنید به مفید، الجمل و النصرة،ص 217ـ219.</ref> [[شوقی ضیف]]<ref> ج2، ص81.</ref> این اشعار را ساخته [[امویان]] دانسته است تا ننگ هجو قریش را پاك كنند. | در جریان خون‌خواهى [[عثمان بن عفان]]، حسّان به عثمانیان پیوست؛<ref>طبرى، سلسله1، ص3245.</ref> هر چند قصایدى كه در حمایت از عثمان و هجو قاتلانش به حسان نسبت داده‌اند چندان معتبر نیست.<ref> بروكلمان، ج1، ص153؛ نیز رجوع کنید به مفید، الجمل و النصرة،ص 217ـ219.</ref> [[شوقی ضیف]]<ref> ج2، ص81.</ref> این اشعار را ساخته [[امویان]] دانسته است تا ننگ هجو قریش را پاك كنند. | ||
==دعای پیامبر در حق حسان== | ==دعای پیامبر در حق حسان== | ||
به نظر می رسد، این سخن رسول خدا(ص) كه در مورد حسان فرمود: «اللهم ایده بروح القدس»<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابه...،ج2،ص.55 </ref> خدایا او را مورد تائید روح القدس قرار بده، به صورت مشروط بیان شده باشد؛ چرا كه بسیاری | به نظر می رسد، این سخن رسول خدا(ص) كه در مورد حسان فرمود: «اللهم ایده بروح القدس»<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابه...،ج2،ص.55 </ref> خدایا او را مورد تائید روح القدس قرار بده، به صورت مشروط بیان شده باشد؛ چرا كه بسیاری از دانشمندان قائلند [[پیامبر(ص)]] درباره او فرمود: «ای حسان تا وقتی كه از ما دفاع كنی» موید به تائیدات روح القدس خواهی بود.»؛<ref>طبرسی، مجمع البیان،ج20،ص433 .</ref>البته این دعا به صورت های مختلفی بیان شده است. در یك مورد از پیامبر(ص) نقل شده است كه در مورد او فرمود: «االلهم ایده بروح القدس لمناضلته عن المسلمین»،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج1، ص345. </ref> خدایا حسان را با روح القدس مورد حمایت و تایید قرار بده، به خاطر حمایت او از مسلمانان. در نقلی دیگر آمده: | ||
«إن اللّه یؤید حسان بروح القدس ما نافح عن رسول اللّه»<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج1، ص482.</ref> «خداوند حسان را مورد حمایت و تایید روح القدس قرار دهد تا زمانی كه از رسول خدا(ص) پشتیبانی كند.» | «إن اللّه یؤید حسان بروح القدس ما نافح عن رسول اللّه»<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج1، ص482.</ref> «خداوند حسان را مورد حمایت و تایید روح القدس قرار دهد تا زمانی كه از رسول خدا(ص) پشتیبانی كند.» | ||
== حسان، شاعری برتر == | == حسان، شاعری برتر == | ||
حسّان را برترین شاعر در میان شهرنشینان عرب دانسته‌اند<ref> | حسّان را برترین شاعر در میان شهرنشینان عرب دانسته‌اند<ref>اصمعى، ص11، 19؛ ابن‌سلام جمحى، ص179؛ ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص136ـ137.</ref> كه شعرش موجب نشاط و طراوت می‌شد<ref>رجوع کنید به ابن‌قتیبه، ص305.</ref> وى در تمامى دوران زندگى خود ــ چه قبل از اسلام و چه بعد از آن ــ این برترى را حفظ كرد<ref>ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص136.</ref>اما بنا بر نظر [[اصمعى]]<ref>به نقلِ ابن‌قتیبه، ص305.</ref> شعر حسّان در دوره اسلامى رو به افول نهاد. | ||
== اشعار حسان در بوته نقد و نظر == | == اشعار حسان در بوته نقد و نظر == | ||
حسّان اشعار برجسته بسیارى دارد<ref>ابن‌سلام جمحى، ص179.</ref> و از بهترین اشعارش در [[دوره جاهلى]]، مدح ملوك [[غسان]] است.<ref>ابن‌سلام جمحى ، ص181؛ ابن‌قتیبه، ص305.</ref> وى از اصحاب مُذَهَّبات (شاعرانى كه اشعارشان با آب طلا نوشته می‌شد) به‌شمار می‌رود<ref> بستانى، ج1، ص275.</ref> با وجود این، به ابیاتى كه در بازار [[عكاظ]] در مقابل اعشى و خَنساء به [[نابغه ذبیانى]] عرضه نمود اعتنایى نشد و از نظر [[حطیئه|حُطَیئه]] نیز اشعارش استحكام لازم را نداشت.<ref>رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص167، ج9، ص340.</ref> | |||
حسّان اشعار برجسته بسیارى دارد<ref> | |||
== وجوه اهمیت اشعار حسان == | == وجوه اهمیت اشعار حسان == | ||
=== اشاره به حوادث تاریخى === | === اشاره به حوادث تاریخى === | ||
اشعار حسّان، به‌سبب اشاره به حوادث تاریخى و [[سیره پیامبر]] و [[غزوه|غزوه‌هاى]] ایشان، اهمیت فراوانى دارد و از مآخذ موثق تاریخ صدر اسلام است.<ref> بستانى، ج1، ص278؛ براى نمونه رجوع کنید به حسّان‌بن ثابت، ج1، ص29ـ30، 67ـ68، 85ـ86.</ref> | اشعار حسّان، به‌سبب اشاره به حوادث تاریخى و [[سیره پیامبر]] و [[غزوه|غزوه‌هاى]] ایشان، اهمیت فراوانى دارد و از مآخذ موثق تاریخ صدر اسلام است.<ref> بستانى، ج1، ص278؛ براى نمونه رجوع کنید به حسّان‌بن ثابت، ج1، ص29ـ30، 67ـ68، 85ـ86.</ref> | ||
| خط ۶۵: | خط ۵۵: | ||
=== دفاع از پیامبر === | === دفاع از پیامبر === | ||
او همچنین، با دفاع از پیامبر، طلایه‌دار شعر سیاسى است و در مدح ایشان از روشى نو در الفاظ و تعبیرات استفاده كرده كه پیش از او در شعر جاهلى سابقه نداشته است. به همین دلیل وى در مدح، شاعرى صاحب سبك محسوب می‌شود.<ref> بستانى، ج1، ص278، 281.</ref> | او همچنین، با دفاع از پیامبر، طلایه‌دار شعر سیاسى است و در مدح ایشان از روشى نو در الفاظ و تعبیرات استفاده كرده كه پیش از او در شعر جاهلى سابقه نداشته است. به همین دلیل وى در مدح، شاعرى صاحب سبك محسوب می‌شود.<ref> بستانى، ج1، ص278، 281.</ref> | ||
=== استفاده از صنایع بدیع === | === استفاده از صنایع بدیع === | ||
در اشعار او، علاوه بر مدح و فخر و [[هجو|هجا]]، [[رثا]] نیز وجود دارد،<ref>سزگین، ج2، جزء2، ص312.</ref> به‌نظر فروخ،<ref> ج1، ص 326.</ref> حسّان به‌سبب استفاده از صنایع [[علم بدیع|بدیعى]] در مدحیات پیامبر، می‌تواند نخستین بَدیعیه سرا به شمار آید. | |||
در اشعار او، علاوه بر مدح و فخر و [[هجو|هجا]]، [[رثا]] نیز وجود دارد،<ref> | |||
=== حجم زیاد اشعار حسان === | === حجم زیاد اشعار حسان === | ||
حجم اشعارى كه به وى نسبت داده شده براى هیچ شاعرى روایت نشده است و احتمالاً بسیارى از این اشعار را قریشیان به او نسبت داده‌اند،<ref>ابن‌سلام جمحى، ص179، 183.</ref> همچنین به نظر می‌رسد كه شعر او با اشعار فرزندش عبدالرحمان و برخى شاعران، به‌ویژه [[كعب بن مالک]] انصارى و [[عبداللّه بن رواحه]]، درآمیخته است.<ref> شوقى ضیف، ص80؛ نیز رجوع کنید به ابن‌قتیبه، ج1، ص307ـ308؛ حسّان‌بن ثابت، ج1، ص166، 250، 482، توضیح ولید عرفات.</ref> | |||
حجم اشعارى كه به وى نسبت داده شده براى هیچ شاعرى روایت نشده است و احتمالاً بسیارى از این اشعار را قریشیان به او نسبت داده‌اند،<ref> | |||
== دیوان حسان == | == دیوان حسان == | ||
[[:رده:راویان|راویان]] بسیارى از جمله [[ابن‌حبیب]] (متوفى 238) اشعار حسّان را روایت كرده و به جمع‌آورى دیوان وى و شرح آن پرداخته‌اند.<ref> رجوع کنید به بروكلمان، ج1، ص153ـ155؛ سزگین، ج2، جزء2، ص314ـ316.</ref> | |||
راویان بسیارى از جمله [[ابن‌حبیب]] (متوفى 238) اشعار حسّان را روایت كرده و به جمع‌آورى دیوان وى و شرح آن پرداخته‌اند.<ref> رجوع کنید به بروكلمان، ج1، ص153ـ155؛ سزگین، ج2، جزء2، ص314ـ316.</ref> | |||
==عدم بیعت با امام علی== | ==عدم بیعت با امام علی== | ||
پس از به [[خلافت]] رسیدن [[امام على(ع)|علی(ع)]]، عده‌ای از [[بیعت]] با آن حضرت امتناع ورزیدند، حسان بن ثابت از جمله آنان بود.<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابه...، ج2، ص55.</ref> [[شیخ مفید]] می نویسد: «گروهى از بیعت با علی(ع) سرباز زدند مانند عبداللَّه پسر [[عمر بن خطاب]]، [[سعد وقاص]]، [[محمد بن مسلمة]]، حسان بن ثابت و [[اسامة بن زید]]، حضرت علی(ع) پس از امتناع آنها از بیعت سخنرانی كرد، در بخشی از سخن حضرت آمده است:... از جانب سعد، و مسلمة و اسامة، و عبداللَّه، و حسان چیزهائى به من رسیده كه آن را خوش ندارم و حق در میان من و ایشان حاكم است.»<ref>شیخ مفید، الارشاد، ج1، ص237.</ref> | |||
پس از به خلافت رسیدن [[امام على(ع)|علی(ع)]]، | |||
== درگذشت == | == درگذشت == | ||
حسّان، با بیش از صد سال زندگى، از معمّرینِ [[مخضرم]] به شمار می‌رود كه تقریباً نیمى از عمر خود را پس از ورود [[پیامبراکرم]] به [[مدینه]] گذراند.<ref> | حسّان، با بیش از صد سال زندگى، از معمّرینِ [[مخضرم]] به شمار می‌رود كه تقریباً نیمى از عمر خود را پس از ورود [[پیامبراکرم]] به [[مدینه]] گذراند.<ref>ابوالفرج اصفهانى، ج4، ص135.</ref> تاریخ وفات وى بین سالهاى 40 تا 54 نقل شده است.<ref>رجوع کنید به ابن‌قتیبه، ج1، ص305؛ ابن‌عساكر، ج12، ص380، 434.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
<div class="reflist4" style="height: 220px; overflow: auto; padding: 3px" > | |||
{{پانویس|3}} | {{پانویس|3}} | ||
< | </div> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
<div class="reflist4" style="height: 220px; overflow: auto; padding: 3px" > | |||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
{{col-begin}} | {{col-begin}} | ||
| خط ۱۲۰: | خط ۱۰۷: | ||
{{col-end}} | {{col-end}} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
</div> | |||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
| خط ۱۲۶: | خط ۱۱۴: | ||
[[رده:صحابه]] | [[رده:صحابه]] | ||
[[رده:شاعران]] | |||