حسینیه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Bara Imambara Lucknow.jpg|بندانگشتی|چپ|300px|[[حسینیه آصفی]]، حسینیه‌ای بزرگ در لکهنؤ پایتخت ایالت اوتارپرادش در [[هند]] است که توسط آصف الدوله یکی از نواب اود در ۱۷۸۴ ساخته شده . حسینیه آصفی یکی از بزرگترین بناهای شهر لکهنؤ است .]]

کارکرد اختصاصی حسینیه‌‏ها، برگزاری مراسم سنّتی [[عزاداری]] و [[روضه خوانی]] به ‏ویژه برای [[امام حسین|امام حسین(ع)]] و یارانش، و کارکرد عمومی آنها، برگزاری آیین‌‏های مذهبی و فرهنگی است.

بیشتر حسینیه‌‏ها، معماری ساده‌‏ای دارند. کارکرد حسینیه‏ در [[محرم]] و [[صفر]] بیشتر است. هزینه‌‏های آن، معمولا از کمک‌‏های مردمی تامین می‌شود.

واژه حسینیه، در نوشته‌‏های قدیمی وجود ندارد. ظاهراً حسینیه‌ها، در امتداد ساختارهای [[مسجد]]، زاویه و [[تکیه]]، و در نتیجه تلفیق و بازتولید بخش‌هایی از ساختار و کارکردهای آنها، به‌‏وجود آمده‌‏اند. به احتمال زیاد، نخستین حسینیه‌‏ها از عصر [[صفویه|صفوی]] به بعد و در حوزه فرهنگی [[شیعه|شیعی]] [[ایران]] پدید‏آمده است.

مردم دوره [[آل بویه]]، به دستور [[معزالدوله دیلمی]] در ۳۵۲ق، در [[عاشورا]] خیمه‌هایی برای [[عزاداری]] در خیابان‌ها برپا می کردند.<ref>فقیهی، ص۴۶۶</ref> در برپایی خیمه، از داربست‌های چوبی یا فلزی استفاده می‌‏شد و روی آن را با پارچه‌های برزنتی می‌‏پوشاندند. این رسم همچنان باقی‏ست.

در منابع متقدم، درباره احداث بناهای دائم با عنوان حسینیه، گزارشی نیامده و پیش‏ترها، عزاداری، در مساجد، [[حرم]] [[معصومان]]، [[امامزاده‏|امامزاده‏ ها]]، بازارها، تکیه‌ها و... برگزار می‌شده است. به احتمال قوی، اختصاص بنایی به نام حسینیه، از دوره [[قاجاریه|قاجار]] تثبیت شده است، چنان که تاریخِ بنای حسینیه‌های مهم و معروف نیز تاریخی قدیم‌تر را نشان نمی‌دهد.<ref>رک دایرةالمعارف [[تشیع]]، ذیل مدخل‌های حسینیه</ref>

 

با وجود اهمیت زیاد [[مسجد|مساجد]]، حسینیه‌ها در اجرای مراسم ویژه سوگواری [[شیعه|شیعی]] ([[سینه زنی|سینه زنی]]، [[روضه خوانی|روضه خوانی]] و [[وعظ]] و، در برخی مناطق، [[تعزیه|تعزیه خوانی]]) جایگاهی ویژه دارد. بارزترین کارکردهای حسینیه‏‌ها عبارتند از: برپایی سوگواری دردهه اول [[محرّم]] یا اول محرّم تا ۲۸ صفر برای [[امام حسین(ع)]]؛ مراسم سوگواری یا میلاد، برای [[پیامبر(ص)]] یا دیگر [[امامان شیعه|معصومان(ع)]] در دیگر روزهای سال قمری؛ مراسم ماه [[رمضان]]، به‏ ویژه در [[شب قدر|شبهای قدر]]؛ مجالس قرائت [[قرآن]]؛ اجرای [[مجلس ترحیم|مجالس ترحیم]] شهروندان؛ و سایر برنامه‌های مذهبی و فرهنگی.

===کارهای عام‏ المنفعه===

در دوره‏‌های اخیر، حسینیه‌ها مرکزی برای برنامه‌های عام المنفعه، از جمله تشکیل صندوق‌های [[قرض الحسنه|قرض الحسنه]]، نیز هستند.

===سکونت‌‏گاه موقت زائران در شهرهای زیارتی===

در شهرهای زیارتی پراهمیتی چون [[کربلا]] و [[نجف]]، حسینیه‌ها برای پذیرایی از مسافران نیز به کار می‌روند؛ مانند حسینیه تهرانی‏ها در کربلا، که بزرگ‌ترین حسینیه آنجا به شمار می‌رفت و با هدایا و نذورات مردم [[تهران]] ساخته شده بود. این حسینیه، علاوه برداشتن شبستانی وسیع در طبقه اول و زیرزمینهای بزرگ و متعدد، بیش از دویست اتاق برای سکونت [[زائر|زائران]] داشت ولی در جریان قیام شیعیان [[عراق]] در ۱۳۷۰ش، به دست ارتش بعث ویران شد.<ref>انصاری قمی، وقف، سال ۲، ش ۳، ص۸۴</ref>

حسینیه‌ها معمولاً بناهایی منفردند ولی گاهی در مجموعه‌ای شامل باغ، [[مسجد]]، ایوان، حمام و بازارچه و... نیز بنا می‌شوند، مانند حسینیه مشیر در [[شیراز]]<ref>ر ک. همایونی، ص۱۰ـ۱۴؛ دایرةالمعارف تشیع، ذیل «‌حسینیه مشیر‌» </ref>و حسینیه امیر سلیمانی در [[تهران]].<ref>ر ک. تابنده، ص۲۴۹ـ۲۵۵؛ دایرةالمعارف تشیع، ذیل «‌حسینیه امیرسلیمانی‌» </ref>

نام‏گذاری مکان‌های ویژه عزاداری حسینی، در مناطق گوناگون شیعه‌نشین تابع مناسبات و ادبیات محلی بوده است؛ مثلاً در [[ایران]] و [[عراق]]، بیشتر از واژه [[تکیه]] استفاده می‌شده و در روندی رو به رشد، حسینیه در کنار واژه‌هایی چون میدان و چهارسوق به ‏کار می‌رفته است. در ایران معاصر، بیشترِ مکان‌هایی که برای برگزاری مراسم عزاداری حسینی بنا می‌شوند حسینیه نامیده می‌شوند<ref>ر ک. معتمدی، ج۱، ص۱۴۵ـ ۳۵۱</ref>و تقریباً دیگر هیچ مکان نوساخته‌ای را با این کاربرد، تکیه نمی‌نامند و حتی در بازسازی‌ها، نام تکیه‌ها را به حسینیه یا [[مسجد]] برمی‌گردانند.<ref>ر ک.معتمدی، ج۱، ص۵۱۰؛ شاطری، ص۳۳</ref>

شیعیان [[عمان]] و [[بحرین]] درباره این مکان‌‏ها از واژه مَأتم، شیعیان شبه قاره و [[پاکستان]] از امام بارا/ امامباره، عاشورخانه و عزاخانه، و در [[افغانستان]] از واژه منبر استفاده می‌کرده‌اند.<ref>ر.ک توسلی، ص۸۲؛ جانب اللهی، ص۱۵ـ۲۰؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل"Imam-bara"؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل «‌اِمامْ باره »؛ دایرةالمعارف جهان اسلام آکسفورد، ذیل واژه؛ تاسی، ۵۳؛ فرهنگ، ص۳۰۸ـ۳۱۸؛ ولی، ص۱۲۵ـ۱۲۶</ref>

==نام‏گذاری حسینیه‏‌ها==

گاه، نام واقف یا بانی را بر روی حسینیه می‌گذارند، مثل حسینیه سیدمحمد صالح در [[کربلا]]، حسینیه اصطهباناتی در [[نجف]] و حسینیه مؤمن علی یزدی در [[کاظمین]]<ref>ر ک. انصاری قمی، وقف، سال ۲، ش ۱، ص۷۷، ش ۳، ص۸۴، سال ۳، ش ۱، ص۱۰۱</ref>یا آنها را به نام اصناف می‌خوانند، مانند حسینیه خیاط‌ها، حسینیه دباغ‌ها، حسینیه صباغ‌ها، هر سه در [[بیرجند]]<ref>رضائی، ص۱۲۶ـ۱۲۷</ref> یا حسینیه خرازها، حسینیه نجارها، حسینیه قنادها و حسینیه بزازها، همگی در [[سبزوار]].<ref>محمدی، ص۲۶۱</ref> حسینیه‌هایی که اهالی برخی شهرها در شهرهای دیگر بنا می‌کنند، به نام گروه مهاجران یا زائران خوانده می‌شوند، مانند حسینیه اصفهانی‌ها، حسینیه تهرانی‌ها، حسینیه قمی‌ها، و حسینیه آذربایجانی‌ها، همگی در کربلا<ref>انصاری قمی، وقف، سال۲، ش۳، ص۸۳ـ۸۴</ref>. برخی حسینیه‌ها نیز به نام محله‌ای که در آن واقع شده‌اند خوانده می‌شوند، از جمله در [[نائین]]، ابیانه و [[کاشان]].<ref>ر ک. سلطان زاده، ۱۳۷۴ش، ص۱۳۰؛ بلوکباشی، ص۵۹، ۶۱؛ مشهدی نوش آبادی، ص۱۰</ref> نام‌گذاری حسینیه‌ها به نام [[امامان]] و [[معصومان]] و فرزندان آنها نیز مرسوم است.<ref>ر ک. معتمدی، ج۱، ص۱۵۱، ۱۶۵، ۱۶۸، ۱۸۰ و جاهای دیگر</ref>

==هزینه‏‌ها و درآمدها==

تأمین هزینه‌های احداث، نگهداری و برگزاری مراسم در حسینیه‌ها را برخی بانیانِ متمول برعهده می‌گیرند و معمولاً درآمدها یا املاکی را به این منظور وقف می‌کنند.‌ گاه این هزینه‌ها را مردم به صورت دسته جمعی برعهده می‌گیرند. برخی نیز منزل خود را به طور دائم یا موقت به صورت حسینیه درمی‌آورند. غیر از انگیزه عمومی مذهبی، [[نذر]] برای شفای بیماران یا حصول موفقیت در کاری مهم نیز از انگیزه‏‌های احداث حسینیه‌های دائم یا موقت است.<ref>ر ک. انصاری قمی، وقف، سال۲، ش۳، ص۸۳ـ۸۴؛ شهری باف، ج۲، ص۳۶۰؛ طعمه، ص۱۸۰ـ۱۸۱؛ دایرةالمعارف جهان اسلام آکسفورد، همانجا.</ref>

{{ستون-شروع|4}}

* [[حضرت عباس علیه السلام]]

{{پانویس|اندازه=ریز|3}}

{{ستون-شروع|2}}

* انصاری قمی، محمدرضا، «‌موقوفات ایرانیان در عراق »، وقف: میراث جاویدان، سال ۲، ش ۱ (بهار ۱۳۷۳)، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۳)، سال ۳، ش ۱ (بهار ۱۳۷۴).

* تابنده، علی، خورشید تابنده: شرح احوال و آثار عالم ربّانی و عارف صمدانی حضرت آقاحاج سلطان حسین تابنده گنابادی «‌رضاعلیشاه‌» (طاب ثراه)، تهران ۱۳۷۳ش.

* توسلی، محمود، «‌حسینیه‌ها ـ تکایا ـ مصلی‌ها »، در معماری ایران: دوره اسلامی، به کوشش محمدیوسف کیانی، ج۱، تهران: جهاد دانشگاهی، ۱۳۶۶ش.

* جانب اللهی، محمدسعید، تأثیر اماکن مذهبی بر بافت محلات سنتی شهرستان تفت »، در مجموعه مقالات مردم شناسی، دفتر۳، (تهران): سازمان میراث فرهنگی کشور، مرکز مردم شناسی، ۱۳۶۶ش.

* دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ش ـ، ذیل «‌اِمامْباره‌» (از یداللّه غلامی).

* دایرةالمعارف تشیع، زیرنظر احمدصدر حاج سید جوادی، کامران فانی، و بهاءالدین خرمشاهی، تهران ۱۳۶۶ش. ذیل «‌حسینیه ارشاد‌» (از حسن یوسفی اشکوری)، «‌حسینیه امیرسلیمانی »، «‌حسینیه مشیر‌» (از پرویز ورجاوند).

* میرمحمدی، حمیدرضا، «‌پراکندگی جغرافیایی اماکن مذهبی کشور در قالب استانی »، مسجد، ش ۵۸ (مهر و آبان ۱۳۸۰).

* منبع مقاله : [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6258 دانشنامه جهان اسلام]

{{مکان های مقدس}}