پرسش:چرا امام علی(ع) را شهید عدالت می‌نامند؟
اجرای سختگیرانه عدالت از طرف امام علی(ع) سبب شد اشراف و بزرگان جامعه با او مخالفت کنند و این باعث ایجاد جنگ‌های داخلی و در نتیجه شهادتش شد. امام علی(ع) در روزهای ابتدایی خلافتش دستور می‌دهد به همه مردم چه عرب، چه عجم و چه کسانی که تا آن زمان از بیت‌المال چیزی نمی‌گرفته‌اند، به طور مساوی سهمشان از بیت‌المال پرداخت شود. در مورد او مشهور است که سخت‌گیری او در اجرای عدالت، سبب قتلش شد.
اجرای عدالت، دلیل پذیرش خلافت
امام علی(ع) دلیل پذیرش خلافت بعد از مرگ عثمان را گرفتن حق بیچارگان از ستمگران بیان می‌کند.[۱] او کفش وصله زده خود را محبوب تر از حکومت می‌داند مگر اینکه در این حکومت حقی را ادا کند و یا باطلی را دفع نماید.[۲] او معتقد است، بهترین کار برای حاکمان، اجرا و گسترش عدالت در سطح جامعه است.[۳]
اصرار علی(ع) در اجرای عدالت
امام علی(ع) ، عدالت را اساس پایداری و ثبات مردم [۴] و سبب اصلاح جامعه می‌داند.[۵] به همین خاطر در زمان خلافت او در شهر کوفه همه مردم دارای وضعیت خوبی بودند.[۶] پایین‌ترین افراد، نان گندم می‌خوردند، خانه داشتند، و از آب آشامیدنی خوب استفاده می‌کردند.[۷]
امام علی(ع) از همان روزهای ابتدایی خلافتش بر اجرای عدالت بسیار تاکید داشت و آن را با اصرار زیادی دنبال می‌کرد.[۸] او عدالت را در بخش‌های گوناگونی اجرا کرد، از جمله:
برگرداندن اموال غارت شده به بیت‌المال
- در روز دوم خلافت، علی(ع) از اجرای سختگیرانه عدالت و بازگرداندن اموال غارت شده بیت‌المال سخن می‌گوید.[۹] در همان روز او دستور داد هر آن چه از بیت‌المال در خانه عثمان است، حتی شمشیر و زره‌اش را مصادره و به بیت‌المال منتقل کنند.[۱۰] این حرکت سبب شد عمرو‌عاص در نامه‌ای به معاویه هشدار دهد هر تصمیمی که دارد انجام دهد وگرنه پسر ابی طالب پوستش را مانند پوست چوب دستی خواهد کند.[۱۱]
- زیاد بن ابیه، فرماندار بصره بود، امام علی(ع) پس از دریافت گزارشی از عملکردش، در نامه ای به او هشدار داد که اگر از غنیمت‌های بیت‌المال چیزی برداشته باشد، بر او سخت خواهد گرفت تا در زندگی کم‌بهره، بینوا، حقیر و ضعیف شود.[۱۲]
تقسیم مساوی بیت‌المال
- از نگاه امام علی(ع) عدالت باید همه بخش‌ها و اجزای جامعه را پوشش دهد.[۱۳] به همین دلیل او به فرمانداران خود دستور داد حقوق حیوانات، آبادی‌ها و حتی غیر مسلمانان را نیز پرداخت کنند.[۱۴] به عنوان نمونه او دستور داد، از بیت‌المال، هزینه زندگی پیرمرد مسیحی که توان کارکردن ندارد را تامین[۱۵] و حقوق ماهیانه برای او معین کنند.[۱۶]
- او به مهاجران و انصار که به دلیل همراهی با پیامبر(ص) احساس می‌کردند باید سهم بیشتری از بیت‌المال بگیرند، می‌گوید هیچ‌کس فرقی با دیگری ندارد.[۱۷] بیت‌المال برای خداست و باید میان شما به صورت برابر تقسیم شود.[۱۸] فردای آن روز علی(ع) به همه مردم چه عرب، چه عجم و چه کسانی که تا آن زمان از بیت‌المال چیزی نمی‌گرفتند به طور مساوی سهمشان را از بیت‌المال پرداخت.[۱۹]
این اولین موضوعی بود که موجب نگرانی و کینه اشراف نسبت به امام علی(ع) شد.[۲۰] زیرا آنها برابری با فقرا را تحمل نمی‌کردند. [۲۱] در آن روز به هر یک از مهاجران و انصار و مردم عادی سه دینار داده شد.[۲۲] تعدادی از خواص مانند طلحه و زبیر و عبدالله بن عمر و سعید بن عاص و مروان و برخی دیگر، حاضر به گرفتن آن نشدند.[۲۳]
- عده‌ای به امام علی(ع) گفتند برای جذب افراد و جلوگیری از پیوستن آنها به معاویه، سهمی از بیت‌المال به آنها بده، اما امام(ع) نپذیرفت چراکه از نظر او به دست آوردن پیروزی، با ظلم به دیگران صحیح نیست.[۲۴]
برخی پژوهشگران معتقدند از جمله عوامل جنگ‌های داخلی در زمان حکومت علی(ع) این بود که اشراف و بزرگان جامعه با سیاست امام(ع) در تقسیم مساوی اموال موافق نبودند.[۲۵] این افراد، از سیاست تبعیضی که خلفای پیشین اجرا می‌کردند، برخوردار شده بودند.[۲۶] آنها معتقد بودند هدف امام(ع) محروم ساختنشان از امتیازهایی است که به دست آورده بودند.[۲۷] آنها می‌ترسیدند اگر امام(ع) بر اوضاع مسلط شود، بیشتر اموالشان را به بیت‌المال برگرداند.[۲۸] پس قیام آنها بر ضد امام(ع) حمایت از ثروت و املاکی بود که در زمان عمر و عثمان به دست آورده بودند.[۲۹]
سوء استفاده نکردن از جایگاه خود
- شخصی در زمان حکومت امام علی(ع) از او شکایت کرد. قاضی، برای احترام امام(ع)، او را با کنیه صدا زد، امام(ع) ناراحت شد و به قاضی اعتراض کرد که چرا اسم مرا با کنیه صدا زدی و احترام کردی ولی در مورد شاکی این کار را انجام ندادی؛ قاضی باید نسبت به دوطرف دعوا عدالت را برقرار کند و بی‌طرف باشد.[۳۰]
- هنگامی که از بصره هدیه‌ای گران قیمت برای علی(ع) فرستاده شد، دخترش ام کلثوم خواست آن را بگیرد و استفاده کند، اما امام(ع) اجازه نداد و او را به بیت‌المال منتقل کرد و گفت کسی حق ندارد از آن استفاده کند، مگر آن که همه زنان مسلمان مانند آن را داشته باشند.[۳۱]
امام علی(ع) در اجرای عدالت تا جایی پیش رفت که اشراف و بزرگان با او مخالفت کردند و سبب تضعیف حکومت او شدند.[۳۲] درباره علی(ع) مشهور است که سخت‌گیری او در اجرای عدالت، سبب قتلش شد.[۳۳]
پانویس
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۳، ص۵۰.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۳۳، ص۷۶.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، نامه ۵۳، ص ۴۳۳.
- ↑ التمیمی الآمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۳۱، ص ۱۸۹.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹، ج۲، ص۹۹.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ج۴۰، ص۳۲۷/ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹، ج۲، ص۹۹.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ جمعی از نویسندگان، آشنایی با نهج البلاغه، ۱۳۸۵، ص۲۳۲.
- ↑ حکیمی، الحیاه، انتشارات دلیل ما، ج۶، ص۳۴۹.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه۱۶۷، ص ۲۴۲؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت لا حیاء التراث، ج۱۱، ص۱۱۹؛ کلینی، الکافی، ۱۳۸۷، ج۱، ص ۱۵۲.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت لا حیاء التراث، ج۱۵، ص۶۶.
- ↑ شیخ طوسی، التهذیب، ۱۳۶۴، ج۶، ص۲۹۲.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۷،ص۳۷.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۷،ص۳۷.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۷، ص۳۷.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۷، ص۳۷.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۷، ص۳۷.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، ج۷، ص۳۷.
- ↑ حکیمی، الحیاه، انتشارات دلیل ما، ج۲،ص۳۹۴.
- ↑ شری، امیرالمومنین اسوه وحدت،۱۳۷۹، ص۴۹۰.
- ↑ شری، امیرالمومنین اسوه وحدت، ۱۳۷۹، ص۴۹۰.
- ↑ شری، امیرالمومنین اسوه وحدت، ۱۳۷۹، ص۴۹۰.
- ↑ شری، امیرالمومنین اسوه وحدت، ۱۳۷۹، ص۴۹۰.
- ↑ شری، امیرالمومنین اسوه وحدت، ۱۳۷۹، ص۴۹۰.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت لا حیاء التراث، ج۱۸، ص ۱۵۷.
- ↑ جمعی از نویسندگان، آشنایی با نهج البلاغه، ۱۳۸۵، ص۲۲۵-۲۲۸.
- ↑ ابراهيم زاده آملي، انگیزه‌های مخالفت با حکومت علوی،مجله حکومت اسلامی، ش۱۸،ص۳۱۱.
- ↑ به نقل از مطهری، بیست گفتار، ۱۳۶۹، ص۱۰.
منابع
- ابراهیم زاده آملی، نبی الله، انگیزه‌های مخالفت با حکومت علوی، مجله حکومت اسلامی، سال پنجم، شماره ۱۸، زمستان ۱۳۷۹ش.
- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم،مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی، بی تا.
- ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی‌طالب، قم، انتشارات علامه، ۱۳۷۹.
- التمیمی، الآمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم، قم، دار الکتب الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
- جمعی از نویسندگان، آشنایی با نهج البلاغه، قم، انتشارات آیه حیات، ۱۳۸۵.
- شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت لا حیاء التراث،بی تا.
- حکیمی، محمد رضا، الحیاه، ترجمه احمد آرام، قم، انتشارات دلیل ما، بی تا.
- سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مركز البحوث الاسلاميه، ۱۳۷۴.
- شری، محمدجواد، امیرالمومنین اسوه وحدت، ترجمه محمدرضا عطایی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۹.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۴.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار‌الحدیث، ۱۳۸۷.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا.
- مطهری،مرتضی، بیست گفتار، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۶۹.
| آیا می‌دانستید که... | جدیدترین پرسش‌ها |
| درگاه:پرسش/آیا می‌دانستید |