توحید مفضل (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

مشهور است که این کتاب املای امام صادق(ع) بر مُفَضَّل بن عُمَر جُعْفی کوفی، یکی از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت، می باشد.

غالب علمای شیعه، مفضَّل بن عمر جُعْفی را صحابی خاص امام صادق(ع) و [[امام کاظم(ع)]] دانسته<ref>کلینی، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، ج۲، ص۹۲؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۴۶ش، ج۲، ص۲۰۸؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۲۱۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، ج۴، ص۲۱۹.</ref> و برخی از آنان، ضمن اقامه دلیل در رد آرای تضعیف‌کنندگان، به تأیید و توثیق وی پرداخته<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹-۱۳۵۲ق، ج۳، ص۲۳۸-۲۴۲.</ref> و گفته‌اند که این کتاب املای امام صادق(ع) بر اوست.<ref>ابن طاووس، الأمان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۰؛ تستری، قاموس الرجال، مکتبة الصدر، ج۱۴، ص۱۴۳.</ref> بعضی علما نیز تصریح کرده‌اند که ''اِهلیلَجه''، اثر دیگر منسوب به امام صادق(ع) در خداشناسی، را خود امام نوشته و سپس متن دستخط خود را در اختیار مفضّل گذاشته‌اند ولی توحید مفضّل املای امام(ع) بر مفضّل است.<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۸۲.</ref>

البته [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]،<ref>نجاشی، فهرست اسماء مصنفي الشیعة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۶.</ref> این اثر را به مفضّل نسبت داده و اشاره کرده‌ که به آثار وی چندان اعتنایی نیست و گفته است برخی وی را از [[غالی|غالیانِ]] [[خطابیه|خطّابی]] شمرده اند.

نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای [[سید بن طاووس]] آمده است<ref>کولبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۶۱-۳۶۲.</ref> و بنا بر توضیحات وی،<ref>ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.</ref> آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد.

مفضل بن عمر جعفی داستان نوشتن کتاب را این گونه نقل می کند:

:: یک روز عصر من در مسجد [[مدینه]] در کنار قبر مطهر [[حضرت محمد|حضرت رسول خدا]](ص) نشسته بودم و در مقام و منزلت آن حضرت فکر می کردم که ناگهان [[ابن ابو العوجاء]] و یارانش وارد شدند و در کناری نشستند و شروع به صحبت کردند.

:: من نتوانستم خشم خود را فرو بنشانم و بر سر آنها فریاد زدم و گفتم: ای دشمنان خدا آیا [[کافر]] شده‌اید؟! آنان در پاسخ من گفتند: اگر تو از یاران [[امام صادق|جعفر بن محمد]] هستی، او این گونه با ما سخن نمی‌گوید.

توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر [[شیعه]] در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است.<ref>ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.</ref>

*امام صادق(ع) در آغاز، ناآگاهی از اسباب و شیوه آفرینش جهان هستی را علت انكار يا شک عده‌ای در وجود خداوند متعال بیان می‌فرماید. سپس به بیان آفرینش جهان و خلقت انسان و اعضای بدن او، مانند دستگاه گوارش و حواس پنج گانه، می‌پردازد و از آنها به [[حکمت]] و قدرت و [[علم خدا|علم خداوند]] متعال، که آفریننده آنها است، استدلال می‌کند.

علمای دیگری نیز تاکنون به ترجمه و شرح و تحقیق در باره توحید مفضّل پرداخته‌اند و حتی برخی ترجمه فارسی آن را به نظم کشیده اند.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۹۱؛ فکرت، فهرست الفبایی کتب خطی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۱۵۰؛ حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۳۱.</ref>

{{پانویس2}}

* فاضل، محمود، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه جامع گوهرشاد مشهد، مشهد، ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ش.

* مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی، نجف، ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲ق.