توحید مفضل (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| برگرداننده = ناصر باقری بیدهندی

| تصویر = کتاب توحید مفضل.jpg

| نویسنده = [[مفضل بن عمر جعفی]]

| تصویرگر =

البته [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]،<ref>نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۶.</ref> این اثر را به مفضّل نسبت داده و اشاره کرده‌ که به آثار وی چندان اعتنایی نیست و گفته است برخی وی را از [[غالی|غالیانِ]] [[خطابیه|خطّابی]] شمرده‌اند.

بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه.

نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای [[سید بن طاووس]] آمده است<ref>کولبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۶۱-۳۶۲.</ref> و بنا بر توضیحات وی،<ref>ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.</ref> آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد.  

مفضل بن عمر جعفی داستان نوشتن کتاب را این گونه نقل می‌کند:

:: من از نزد آنها خارج شدم و به نزد [[امام صادق(ع)]] رفتم و ماجرا را برای آن حضرت تعریف کردم. آن حضرت فرمود: فردا صبح به نزد من بیا و قلم و کاغذی نیز بیاور تا برای تو از [[حکمت]] خداوند متعال در آفرینش جهان سخن بگویم. من هم فردا صبح به نزد آن حضرت رفتم و ایشان نیز طی چهار جلسه حدیثی را فرمودند و من آن را املاء کردم.

امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان شگفتی‌های آفرینش، به اثبات آفریدگار حکیم و دانا پرداخته است.

===چهار مجلس کتاب===

*امام(ع) در جلسه دوم به بیان شگفتی‌های جهان حیوانات، مانند اسب، فیل، زرافه، میمون، سگ، مرغ، خفاش، زنبور عسل، ملخ، مورچه و ماهی می‌پردازد.

*در جلسه سوم شگفتی‌های آسمان و زمین مانند رنگ آسمان و طلوع و غروب خورشید، و فصل‌های سال و خورشید و ماه و دیگر ستارگان و حرکت بسیار سریع آنها در آسمان و آفرینش سرما و گرما و باد و هوا و چگونگی ایجاد صدا و کوه‌ها و گیاهان را بیان می‌نماید.

[[آقا بزرگ طهرانی]] در [[الذریعه]]<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۸۲-۴۸۳.</ref> به این نکته اشاره کرده که ظاهراً بخش دیگر توحید مفضّل، در بیان احوال [[ملکوت]] اعلا، را که در دوره [[سید بن طاووس]] شهرت و تداول چندانی نداشته،<ref>ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.</ref> شخصی به نام [[سید میرزاابوالقاسم ذهبی|سیدمیرزاابوالقاسم ذهبی]]، معاصر آقابزرگ، یافته و تماماً در کتاب خود به نام ''تباشیرالحکمه'' آورده است.

نسخه‌های خطی متعددی از توحید مفضّل به جا مانده است که برخی از آن‌ها در [[ایران]] و در کتابخانه‌هایی چون [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، [[کتابخانه ملی]] و [[کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی]]، و برخی دیگر در [[عراق]] نگهداری می‌شوند.<ref>حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۴۴؛ فکرت، فهرست الفبایی کتب خطی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۱۵۰.</ref>

توحید مفضل برای نخستین بار در ۱۲۸۷ش در [[ایران]] به چاپ رسید. از آن پس تاکنون، متن و ترجمه‌ها و شروح متعددی از توحید مفضّل در [[مصر]]، عراق و ایران چاپ شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۹۱، ص۴۸۲-۴۸۳؛ آقابزرگ طهرانی، مصنفات شیعه، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۶۷؛ فاضل، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۶۳-۱۳۶۷ش، ج۳، ص۱۵۱۵.</ref>

ظاهراً اولین ترجمه فارسی کتاب توحید مفضل را شیخ [[فخرالدین ترکستانی]] که مقیم [[قم]] بوده، در سال ۱۰۶۵ق به انجام رسانده است. همچنین [[محمدباقر مجلسی]] این اثر را ترجمه و شرح کرده و در [[بحارالانوار]]<ref>مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ج۳، ص۵۷-۱۵۱.</ref>نیز آورده است.