امام مهدی عجل الله تعالی فرجه: تفاوت میان نسخه‌ها

امام مهدی عجل الله تعالی فرجه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۱۳

۲٬۳۷۹ بایت حذف‌شده ، ‏۲۴ ژانویهٔ ۲۰۲۲

اصلاح ارجاعات کتاب ارشاد

دیداریویکی‌متن

Hasanejraei

Automoderated users، confirmed

۳۸۶

ویرایش

@@ خط ۶۰: / خط ۶۰: @@
 در بیشتر منابع شیعه و سنی از امام زمان(عج) به‌عنوان تنها فرزند [[امام حسن عسکری(ع)]] یاد شده است،<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۵۲۳؛ ابن‌طولون، الائمه الاثنا عشر، منشورات الرضی، ص۱۱۳؛ طبرسی، تاج الموالید، ص۵۹؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۷۴؛ شبلنجی، نور الابصار، ص۱۸۳.</ref> هر چند بنابر قول دیگری، وی دو برادر و سه خواهر دارد.<ref>زرندی، معارج الوصول الی معرفة فضل آل الرسول(ص)، ص۱۷۶، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، صص ۶۱۸-۶۱۹.</ref>
-==ولادت: زمان و مکان، مخفی‌بودن و چگونگی آگاهی شیعیان==
+==ابهام در زمان و مکان ولادت==
-*'''زمان ولادت'''
+===زمان: نیمه شعبان ۲۵۵ و نظرات دیگر===
-درباره سال ولادت امام دوازدهم شیعیان اختلاف است؛ بخشی از منابع کهن به تاریخ تولد او نپرداخته و آن را مخفی دانسته‌اند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۵۵؛ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۰۳؛ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۱۰۸-۱۱۲؛ ابن‌خشاب، تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم، ۱۴۰۶ق، ص۲۰۰-۲۰۱.</ref> اما [[روایات]] بسیاری از [[شیعه]] و برخی از [[اهل سنت]]، سال ولادت امام دوازدهم شیعیان را ۲۵۵ق<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ص۱۹۲. رجوع کنید به: طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۱. مفید، الارشاد، بصیرتی، ص۳۴۶.</ref> یا ۲۵۶ق<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۵۵-۵۶۹. رجوع کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۹، ح۵ و ص۵۱۴، ح۱. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۳۰، ص۴۳۲.</ref> دانسته‌اند.
+درباره سال ولادت امام دوازدهم شیعیان اختلافاتی وجود دارد؛ بخشی از منابع کهن به تاریخ تولد او نپرداخته و آن را مخفی دانسته‌اند،<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۵۵؛ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۰۳؛ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۱۰۸-۱۱۲؛ ابن‌خشاب، تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم، ۱۴۰۶ق، ص۲۰۰-۲۰۱.</ref> اما [[روایات]] بسیاری از [[شیعه]] و برخی از [[اهل‌سنت]]، سال ولادت امام دوازدهم شیعیان را ۲۵۵ق<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۹۲؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۱؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۹.</ref> یا ۲۵۶ق<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۵۵-۵۶۹؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۹، ح۵ و ص۵۱۴، ح۱؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۳۰، ص۴۳۲.</ref> دانسته‌اند. این ابهام درباره ماه تولد نیز وجود دارد، اما نظر مشهور ماه [[شعبان]] است و بسیاری از منابع کهن [[شیعه]] نیز همین ماه را بیان کرده‌اند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۳؛ رجوع کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۸؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۲۴، ۴۳۰ و ۴۳۲؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۹؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۶۸ش، ص۲۶۶.</ref> در عین حال برخی از منابع شیعه و سنی، ماه‌های دیگری از جمله رمضان،<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۷۴؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸؛ ابن‌طلحه شافعی، مطالب السؤول، باب ۱۲، به نقل از اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷.</ref> ربیع‌الاول یا ربیع‌الثانی را ماه تولد امام زمان دانسته‌اند.<ref>ابن‌خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.</ref>
-درباره ماه تولد امام نیز اختلافاتی وجود دارد؛ اما قول مشهور [[شعبان]] است و بسیاری از منابع کهن [[شیعه]] نیز همین ماه را بیان کرده‌اند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۳. رجوع کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۸؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۲۴، ۴۳۰ و ۴۳۲؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۹؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۶۸ش، ص۲۶۶.</ref> در عین حال برخی از منابع شیعه<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۷۴؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref> و سنی<ref>ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، باب ۱۲، به نقل از اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷.</ref> [[رمضان]] و برخی از منابع اهل سنت<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.</ref> [[ماه ربیع‌الاول]] و [[ربیع‌الثانی]] را ذکر کرده‌اند.
+منابع تاریخی درباره روز تولد امام دوازدهم، گزارش‌های مختلفی دارند که در میان آنها، روز [[نیمه شعبان]] گزارش معروف و مشهور است<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۷.</ref> که در میان عالمان شیعه، [[کلینی]]، [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]]، [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]]، [[شیخ طوسی]]، [[امین‌الاسلام طبرسی]]، [[ابن‌طاووس]]، [[علامه حلی]]، [[شهید اول]]، [[شیخ بهایی]]، و در میان دانشمندان [[اهل‌سنت]] ابن‌خلکان، ابن‌صباغ مالکی، شعرانی حنفی، و ابن‌طولون، این قول را گزارش کرده‌اند.{{مدرک}}
-منابع تاریخی درباره روز تولد امام دوازدهم، گزارش‌های مختلفی دارند که در میان آنها، روز [[نیمه شعبان]] گزارش معروف و مشهور است.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۷.</ref> در میان عالمان شیعی، [[کلینی]]، [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]]، [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]]، [[شیخ طوسی]]، [[فتال نیشابوری]]، [[امین الاسلام طبرسی]]، [[ابن طاووس]]، [[محمد بن علی بن علی بن طباطبا|ابن طقطقی]]، [[علامه حلی]]، [[شهید اول]]، [[کفعمی]]، [[شیخ بهایی]] و دیگران و در میان دانشمندان [[اهل سنت]] ابن خلکان، ابن صباغ مالکی، شعرانی حنفی، ابن طولون و دیگران این قول را گزارش کرده‌اند. همچنین [[شب جمعه]] اول [[رمضان]] یا شب جمعه‌ای از ماه رمضان در کتاب [[کمال الدین]] [[شیخ صدوق]] گزارش شده است.<ref>این دو گزارش به عقید خادم نسبت داده شده که هر یک در نسخه‌ای از کتاب کمال الدین شیخ صدوق به ثبت رسیده‌اند (مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۱؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۷۴)</ref>{{یادداشت| تاریخ‌هایی که منابع اهل سنت گزارش کرده‌اند چنین است: روز [[۹ ربیع‌الاول]] (ابن خلکان، وفیات الاعیان، [بی‌تا]، ج۴، ص۱۷۶)، [[۱۹ ربیع‌الاول]] (قاضی نورالله شوشتری در احقاق الحق، جلد ۱۳، صفحه ۸۹-۹۰، این قول را از کتاب وفیات الاعیان ابن خلکان نقل کرده است؛ درحالی که در وفیات آمده است: نهم ربیع‌الاول)، [[۹ ربیع‌الثانی]] (ابن طولون از اهل سنت این قول را به ابن ازرق نسبت داده است. در حالی که ابن خلکان، نخستین گزارشگر سخن ابن ازرق، در کتاب وفیات می‌گوید نهم ربیع الاول روز ولادت امام است)، [[۱ رجب]] (آن را بیرجندی از ابن عیاش نقل کرده است. این گزارش در منابع متقدم موجود نیست. رجوع کنید به: مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۰)، [[۲۳ رمضان]] (آن را نخستین بار ابن طلحه شافعی نقل کرده است)، [[۳ شعبان]] و [[۸ شعبان]] ابن خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.}}
+===مکان ولادت===
+مورخان اتفاق‌نظر دارند که امام زمان(عج) در خانه پدرش [[امام عسکری(ع)]] در [[سامرا]] به دنیا آمد<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، باب ۴۲، ح۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref> که هم‌اکنون [[حرم عسکریین|حرم]] [[امام هادی(ع)]] و [[امام عسکری(ع)]] است.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۵.</ref>
-*'''مکان ولادت'''
+بنابر منابع تاریخی، [[امام هادی(ع)]] و امام عسکری(ع) سال‌ها پیش از تولد امام زمان(عج)، به سامرا، مرکز خلافت [[عباسیان|عباسی]] خوانده شدند<ref>محلاتی، مأثر الکبراء فی تاریخ سامرا، ج۱، ص۳۱؛ موسوعة العتبات، ج۱۲، ص۸۰.</ref> و تا پایان عمر در همان‌جا سکونت داشتند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۳۷-۵۳۸؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶؛ ابن‌خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، الشریف الرضی، ص۹۴-۹۵؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۴؛ ابن‌طولون، الائمه الاثنی عشر، الشریف الرضی، ص۱۱۳.</ref>
-مورخانی که در این باره سخن گفته‌اند، بر این مطلب اتفاق نظر دارند که امام زمان(عج) در خانه پدرش [[امام عسکری(ع)]] در [[سامرا]] به دنیا آمد<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، باب ۴۲، ح۱. طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref> و این خانه در کوچه‌ای جای داشت که نامش را «راضه» یا «وصافه» می‌گفتند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۵. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵.</ref> این خانه هم‌اکنون [[حرم عسکریین|بارگاه]] [[امام هادی(ع)]] و [[امام عسکری(ع)]] است.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۵.</ref> بنابر نقل‌های تاریخی [[امام هادی(ع)]] و امام عسکری(ع) سال‌ها پیش از تولد امام زمان(عج) به سامرا، مرکز خلافت [[عباسیان|عباسی]]،<ref>محلاتی، مأثر الکبراء فی تاریخ سامرا، ج۱، ص۳۱ به بعد. موسوعة العتبات ج۱۲، ص۸۰ به بعد.</ref> خوانده شدند و تا پایان عمر در همان‌جا سکونت داشتند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امام شیعه(ع)، ص۵۳۷-۵۳۸؛ مفید، الارشاد، ص۳۳۴؛ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، الشریف الرضی، ص۹۴-۹۵؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۴؛ ابن طولون، الائمه الاثنی عشر، الشریف الرضی، ص۱۱۳.</ref>
 * '''شرح ماجرا'''
@@ خط ۸۰: / خط ۸۰: @@
 :::::حکیمه در ادامه گوید: بیرون آمدم و در جستجوی فجر به آسمان نگریستم. دیدم [[طلوع فجر|فجر اول]] دمیده است و او در خواب است. شک بر دلم عارض گردید. در این هنگام ابومحمد (امام عسکری (ع)) از اتاق خود صدا زد: ای عمه! شتاب مکن که آن امر، نزدیک شده است. گوید: نشستم و به قرائت سوره‌های [[الم سجده]] و [[سوره یس|یس]] پرداختم. در این میان او هراسان بیدار شد. به نزد او رفتم و گفتم: آیا چیزی احساس می‌کنی؟ گفت: آری ای عمه! گفتم: بر خودت مسلط باش و دلت را استوار‌ دار، که این حالت، همان است که با تو گفتم. حکیمه گوید: مرا چُرتی فراگرفت و تولد انجام یافت. پس با ندای سرورم به خود آمدم و جامه را از روی او برداشتم و او (فرزند نرجس) را دیدم که در حال سجده بود و مواضع [[سجده|سجودش]] بر زمین است. او را در آغوش گرفتم. دیدم پاک و تمیز است.
-:::::ابومحمد فرمود: ای عمه جان! فرزندم را به نزد من آور! او را نزد وی بردم. ابومحمد یک دستش را زیر کمر او و دست دیگر را زیر کتفش گذاشت به گونه‌ای که پاهایش بر روی سینه او قرار گرفت. آن گاه زبانش را در دهان او گذاشت و دستش را بر چشم و گوش و مفاصل وی کشید. سپس فرمود: پسرم! سخن بگو. او گفت: «أشهد أن لااله الا الله وحده لاشریک له و أشهد أن محمدا رسول الله». سپس بر [[امیر مؤمنان]] و سایر [[امامان معصوم]] درود فرستاد تا آنکه بر پدرش رسید و زبان درکشید».<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت (۱)، ص۱۸۳، صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۴-۴۲۵، باب ۴۲، ح۱. همچنین رجوع کنید به: طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref>
+:::::ابومحمد فرمود: ای عمه جان! فرزندم را به نزد من آور! او را نزد وی بردم. ابومحمد یک دستش را زیر کمر او و دست دیگر را زیر کتفش گذاشت به گونه‌ای که پاهایش بر روی سینه او قرار گرفت. آن گاه زبانش را در دهان او گذاشت و دستش را بر چشم و گوش و مفاصل وی کشید. سپس فرمود: پسرم! سخن بگو. او گفت: «أشهد أن لااله الا الله وحده لاشریک له و أشهد أن محمدا رسول الله». سپس بر [[امیر مؤمنان]] و سایر [[امامان معصوم]] درود فرستاد تا آنکه بر پدرش رسید و زبان درکشید».<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۳؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۲۴-۴۲۵، باب ۴۲، ح۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref>
 *'''مخفی بودن ولادت'''
-به گفته [[شیخ مفید]] امام عسکری(ع) به دلیل شرایط دشوار آن زمان و جستجوی شدید سلطان وقت، و به سبب آنکه مشهور شده بود شیعیان منتظر آمدن مهدی(عج) هستند، ولادت فرزندش را مخفی نگه داشت».<ref>جعفریان، حیات سیاسی و فکری امامان شیعه(ع)، ص۵۶۷؛ مفید، الارشاد، بصیرتی، ص۳۴۵.</ref>
+به گفته [[شیخ مفید]] امام عسکری(ع) به دلیل شرایط دشوار آن زمان و جستجوی شدید سلطان وقت، و به سبب آنکه مشهور شده بود شیعیان منتظر آمدن مهدی(عج) هستند، ولادت فرزندش را مخفی نگه داشت».<ref>جعفریان، حیات سیاسی و فکری امامان شیعه(ع)، ص۵۶۷؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref>
-خلفای [[بنی‌عباس]] بنابر [[روایات]] [[پیامبر(ص)]] و [[ائمه(ع)]] می‌دانستند که دوازدهمین [[امام]] شیعیان، همان [[مهدی موعود]] است؛ بنابراین مراقبانی بر امام حسن عسکری و منزل آن حضرت گماردند. مورخان گفته‌اند [[معتمد عباسی]] به قابله‌ها امر کرده بود تا وقت و بی‌وقت، سرزده وارد خانه سادات - به‌ویژه خانه امام عسکری(ع)- شوند و درون خانه را بگردند و از حال همسر او باخبر شوند و گزارش دهند.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت (۱)، ص۱۸۶. صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۳۵۳.</ref> نقل شده است کنیزی به نام ثقیل، گویا برای حفظ جان امام زمان(عج) ادعای بارداری کرد و بازداشت شد و مدت دو سال تحت نظر قرار گرفت تا اطمینان به عدم بارداری وی حاصل شد و سپس او را رها کردند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۶۹. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ص۴۷۳-۴۷۴.</ref>
+خلفای [[بنی‌عباس]] بنابر [[روایات]] [[پیامبر(ص)]] و [[ائمه(ع)]] می‌دانستند که دوازدهمین [[امام]] شیعیان، همان [[مهدی موعود]] است؛ بنابراین مراقبانی بر امام حسن عسکری و منزل آن حضرت گماردند. مورخان گفته‌اند [[معتمد عباسی]] به قابله‌ها امر کرده بود تا وقت و بی‌وقت، سرزده وارد خانه سادات - به‌ویژه خانه امام عسکری(ع)- شوند و درون خانه را بگردند و از حال همسر او باخبر شوند و گزارش دهند.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۶؛ صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۳۵۳.</ref> نقل شده است کنیزی به نام ثقیل، گویا برای حفظ جان امام زمان(عج) ادعای بارداری کرد و بازداشت شد و مدت دو سال تحت نظر قرار گرفت تا اطمینان به عدم بارداری وی حاصل شد و سپس او را رها کردند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۶۹؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ص۴۷۳-۴۷۴.</ref>
-در روایات نیز به پنهان بودن تولد مهدی و دلیل آن اشاره شده است.<ref>برای دیدن این روایات رجوع کنید به: سلیمیان، درسنامه مهدویت (۱)، ص۱۸۴.</ref> [[امام سجاد(ع)]] می‌فرماید: «در [[قائم آل محمد|قائم]] ما سنت‌هایی از [[انبیا]] هست... اما سنت از [[ابراهیم(ع)]]، پنهان‌بودنِ ولادت و کناره‌گیری از مردم است».<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت (۱)، ص۱۸۴. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ح۲، ص۵۶۷.</ref> همچنین [[امام صادق(ع)]] می‌فرماید: «ولادت صاحب الامر بر این خلق پوشیده است تا اینکه ظهور کند؛ برای این‌که بیعت کسی بر گردنش نباشد».<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۹.</ref>
+در روایات نیز به پنهان بودن تولد مهدی و دلیل آن اشاره شده است.<ref>برای دیدن این روایات رجوع کنید به: سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۴.</ref> [[امام سجاد(ع)]] می‌فرماید: «در [[قائم آل محمد|قائم]] ما سنت‌هایی از [[انبیا]] هست... اما سنت از [[ابراهیم(ع)]]، پنهان‌بودنِ ولادت و کناره‌گیری از مردم است».<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۴؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ح۲، ص۵۶۷.</ref> همچنین [[امام صادق(ع)]] می‌فرماید: «ولادت صاحب الامر بر این خلق پوشیده است تا اینکه ظهور کند؛ برای این‌که بیعت کسی بر گردنش نباشد».<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۹.</ref>
-مخفی بودن ولادت، در تاریخ پیامبران نیز سابقه داشته است، از جمله ولادت [[ابراهیم(ع)]] از ترس کشته‌شدن به دست پادشاه زمانش پنهانی بود.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت (۱)، ص۱۸۵.</ref>  [[قرآن کریم]] نیز در [[سوره قصص]] آیه ۷ تا ۱۳، در شرح ولادت [[موسی|موسی بن عمران(ع)]] به پنهانی‌بودن آن اشاره می‌کند.
+مخفی بودن ولادت، در تاریخ پیامبران نیز سابقه داشته است، از جمله ولادت [[ابراهیم(ع)]] از ترس کشته‌شدن به دست پادشاه زمانش پنهانی بود.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۵.</ref>  [[قرآن کریم]] نیز در [[سوره قصص]] آیه ۷ تا ۱۳، در شرح ولادت [[موسی|موسی بن عمران(ع)]] به پنهانی‌بودن آن اشاره می‌کند.
 * '''شاهدان ولادت'''
@@ خط ۹۵: / خط ۹۵: @@
 *'''گزارش‌های اهل سنت'''
-در میان دانشمندان [[اهل سنت]]، برخی ولادت امام مهدی (عج) را گزارش کرده‌؛ اما در مورد موعود بودن او سکوت کرده‌اند، مثل ابن‌اثیر (م ۶۳۰ق) در کتاب الکامل فی التاریخ،<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۷۴.</ref> ابن‌خلکان (م ۶۸۱ق) در کتاب وفیات الاعیان<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.</ref> و ذهبی (م ۷۴۸ق) در کتاب العبر. برخی دیگر علاوه بر گزارش‌ کردن ولادت، به [[موعودباوری|موعود بودن]] او نیز تصریح کرده‌اند، مثل ابن‌طلحه شافعی (م ۶۵۲ق) در [[مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول|مطالب السؤول]]<ref>شافعی، مطالب السؤول، ج۲، ص۷۹، باب ۱۲.</ref> و ابن صباغ مالکی (م ۸۵۵ق) در [[الفصول المهمة فی معرفة الائمة|الفصول المهمه]].<ref>مالکی، الفصول المهمه، ص۴۵۱.</ref>
+در میان دانشمندان [[اهل سنت]]، برخی ولادت امام مهدی (عج) را گزارش کرده‌؛ اما در مورد موعود بودن او سکوت کرده‌اند، مثل ابن‌اثیر (م ۶۳۰ق) در کتاب الکامل فی التاریخ،<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۷۴.</ref> ابن‌خلکان (م ۶۸۱ق) در کتاب وفیات الاعیان<ref>ابن‌خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.</ref> و ذهبی (م ۷۴۸ق) در کتاب العبر. برخی دیگر علاوه بر گزارش‌ کردن ولادت، به [[موعودباوری|موعود بودن]] او نیز تصریح کرده‌اند، مثل ابن‌طلحه شافعی (م ۶۵۲ق) در [[مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول|مطالب السؤول]]<ref>شافعی، مطالب السؤول، ج۲، ص۷۹، باب ۱۲.</ref> و ابن‌صباغ مالکی (م ۸۵۵ق) در [[الفصول المهمة فی معرفة الائمة|الفصول المهمه]].<ref>مالکی، الفصول المهمه، ص۴۵۱.</ref>
 *'''آگاه شدن شیعیان از ولادت'''
-برخی از [[شیعیان]] خاص و مورد اعتماد [[امام حسن عسکری(ع)]]، امام زمان(عج) را در کودکی دیده‌اند. [[شیخ مفید]] از اشخاصی مانند محمد بن اسماعیل بن [[موسی بن جعفر(ع)]]، ابوعلی بن مطهر، عمرو اهوازی و ابونصر طریف، خادم خانه امام یازدهم، نام می‌برد که توانسته‌اند امام زمان(عج) را ببینند.<ref>مفید، الارشاد، ص۳۵۰ – ۳۵۴؛ قندوزی، ینابیع الموده، ص۴۶۱.</ref>
+برخی از [[شیعیان]] خاص و مورد اعتماد [[امام حسن عسکری(ع)]]، امام زمان(عج) را در کودکی دیده‌اند و [[شیخ مفید]] از اشخاصی مانند محمد بن اسماعیل، نواده [[موسی بن جعفر(ع)]]، ابوعلی بن مطهر، عمرو اهوازی و ابونصر طریف، خادم خانه امام یازدهم، نام برده است که توانسته‌اند امام زمان(عج) را ببینند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۱-۳۵۴؛ قندوزی، ینابیع الموده، ص۴۶۱.</ref>
 [[محمد بن عثمان عمری]] به همراه چهل نفر دیگر نزد امام حسن عسکری(ع) بودند. امام(ع) فرزند خود را به آنان نشان داد و فرمود: «این امام شما پس از من و جانشین من در میان شماست. از وی فرمان ببرید و در دین خود اختلاف نکنید که در این صورت هلاک می‌شوید و پس از این هرگز وی را نخواهید دید».<ref>«هذا إمامکم من بعدی و خلیفتی علیکم، أطیعوه و لاتتفرقوا من بعدی فی أدیانکم لتهلکوا، أما انکم لاترونه بعد یومکم هذا» (صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۳۵۵، به نقل از: صدوق، کمال الدین؛ قندوزی، ینابیع الموده، ص۴۶۰؛ طوسی، الغیبة، ص۲۱۷).</ref>
@@ خط ۱۳۹: / خط ۱۳۹: @@
 از [[امام حسن(ع)]] نقل شده است که خداوند عُمر نُهمین فرزند برادرم [[امام حسین|حسین]] را طولانی می‌کند، سپس با قدرت خود او را در صورت جوانی با سنّ کمتر از چهل سال، ظاهر می‌گرداند.<ref>صدوق، کمال الدین (۱۳۹۵)، ج۱، ص۳۱۶.</ref>
 ===پایان عمر امام===
-امام زمان(عج) پس از [[قیام امام زمان|قیام]] در [[آخرالزمان]]، بر جهان حکومت خواهد کرد. مدت حکومت در روایات از هفت تا ۳۰۳ سال ذکر شده است.{{مدرک}} در روایات اهل سنت، مدت هفت سال شهرت دارد<ref>طبری، ۱۴۱۳، ص۴۶۹، ۴۸۰؛ ابن حنبل، بی‌تا، ج۳، ص۱۷؛ الدانی، ۱۴۱۶، ج۵، ۱۰۳۸، ح۵۵۳؛ موصلی، بی‌تا، ج۱۲، ص۱۹، ح ۶۶۵... برای دیدن روایات بیشتر رک: مصطفی ورمزیار، بررسی مدت حکومت امام زمان، فصل‌نامه پژوهش‌های مهدوی، سال دوم، شماره ۶، پاییز ۱۳۹۲.</ref> و در روایات شیعه، بیش از ده سال. برخی روایات شیعه، طول حکومت را هفت سال دانسته‌اند، اما هر سال معادل ده<ref>مفید، ۱۴۱۴، ج۲، ص۳۸۱؛ ج۲، ص۳۸۵؛ طوسی، ۱۴۱۱، ص۴۷۴، ح۴۹۷.</ref> یا بیست سال<ref>فتال نیشابوری، بی‌تا، ص۲۶۴.</ref> به طول می‌انجامد. در برخی روایات، طول حکومت، به [[مشیت الهی]] گره خورده و مبهم است.
+امام زمان(عج) پس از [[قیام امام زمان|قیام]] در [[آخرالزمان]]، بر جهان حکومت خواهد کرد. مدت حکومت در روایات از هفت تا ۳۰۳ سال ذکر شده است.{{مدرک}} در روایات اهل سنت، مدت هفت سال شهرت دارد<ref>طبری، ۱۴۱۳، ص۴۶۹، ۴۸۰؛ ابن‌حنبل، بی‌تا، ج۳، ص۱۷؛ الدانی، ۱۴۱۶، ج۵، ۱۰۳۸، ح۵۵۳؛ موصلی، بی‌تا، ج۱۲، ص۱۹، ح ۶۶۵... برای دیدن روایات بیشتر رک: مصطفی ورمزیار، بررسی مدت حکومت امام زمان، فصل‌نامه پژوهش‌های مهدوی، سال دوم، شماره ۶، پاییز ۱۳۹۲.</ref> و در روایات شیعه، بیش از ده سال. برخی روایات شیعه، طول حکومت را هفت سال دانسته‌اند، اما هر سال معادل ده<ref>مفید، ۱۴۱۴، ج۲، ص۳۸۱؛ ج۲، ص۳۸۵؛ طوسی، ۱۴۱۱، ص۴۷۴، ح۴۹۷.</ref> یا بیست سال<ref>فتال نیشابوری، بی‌تا، ص۲۶۴.</ref> به طول می‌انجامد. در برخی روایات، طول حکومت، به [[مشیت الهی]] گره خورده و مبهم است.
 درباره چگونگی شهادت یا وفات امام زمان(عج)، روایتی نقل نشده است.<ref>قزوینی، سیدمحمدکاظم، الامام المهدی من المهد الی اللحد، ص۶۳۸.</ref> برخی از علما با توجه به قول مشهور شهادت همه امامان بر اساس روایت «ما منّا الا مقتول او مسموم»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۲۷، ص۲۱۷.</ref> قائل به شهادت امام در پایان حکومت هستند.{{مدرک}} تنها یک نقلِ غیرروایی از نحوه شهادت امام خبر می‌دهد. در این نقل، امام مهدی پس از هفتاد سال حکومت، به دست زنی ریش‌دار به نام سعیده به شهادت می‌رسد. اگرچه [[الزام الناصب]]،<ref>یزدی حائری، علی، الزام الناصب فی اثبات الحجة الغائب، ج۲، ص۱۳۹.</ref> این نقل را در میان اتفاقات پس از ظهور ذکر می‌کند و آنگاه این مجموعه نقل را برداشت از روایات می‌داند، اما چنین روایتی در میان منابع روایی یافت نشده است.<ref>قزوینی، سیدمحمدکاظم، الامام المهدی من المهد الی اللحد، ص۶۳۸.</ref>
@@ خط ۱۴۷: / خط ۱۴۷: @@
 ==محل زندگی==
 * '''محل تولد و زندگی پیش از غیبت'''
-امام مهدی(ع) از هنگام تولد تا آغاز [[غیبت صغری]] در زادگاهش [[سامرا]] زندگی می‌کرد. در این دوران [[سرداب غیبت|سردابِ]] خانه امام عسکری(ع)، محل زندگی و عبادت وی بوده و بنابر گزارش‌هایی، بارها در زمان حیات پدرش در این مکان دیده شده است.<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۴۰۷.</ref> جاسم حسین معتقد است او در سال‌های پایانی عمر پدرش به همراه او در مراسم [[حج]] شرکت کرد و سپس در [[مدینه]] مخفی شد.<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی امام دوازدهم، تهران، ۱۳۸۶، ص۱۲۴.</ref> این نظریه با منابع تاریخی شیعه چندان سازگار نیست.<ref>نک: سلیمیان، درسنامه مهدویت، ص۱۴۵-۱۴۶.</ref>
+امام مهدی(ع) از هنگام تولد تا آغاز [[غیبت صغری]] در زادگاهش [[سامرا]] زندگی می‌کرد. در این دوران [[سرداب غیبت|سردابِ]] خانه امام عسکری(ع)، محل زندگی و عبادت وی بوده و بنابر گزارش‌هایی، بارها در زمان حیات پدرش در این مکان دیده شده است.<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۴۰۷.</ref> جاسم حسین معتقد است او در سال‌های پایانی عمر پدرش به همراه او در مراسم [[حج]] شرکت کرد و سپس در [[مدینه]] مخفی شد.<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی امام دوازدهم، تهران، ۱۳۸۶، ص۱۲۴.</ref> این نظریه با منابع تاریخی شیعه چندان سازگار نیست.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۵-۱۴۶.</ref>
 * '''محل زندگی در دوران غیبت'''
 برخی روایات به نامعلوم بودن محل زندگی امام زمان (عج) در [[دوران غیبت]] اشاره دارند. با این حال در روایات دیگر از مکان‌هایی مانند [[ذی طوی]]<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref> [[کوه رضوی|کوه رَضْویٰ]]،<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> و طیبه([[مدینه]])<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۲.</ref> به عنوان محل زندگی امام زمان(ع) در دوران غیبت یاد شده است. از آنجا که در دوران غیبت صغری [[نواب اربعه]] با او در ارتباط بوده‌اند، می‌توان گفت حداقل بخشی از این غیبت را در [[عراق]] گذرانده است.{{مدرک}} برخی منابع بر اساس داستانی، [[جزیره خضراء]] را محل زندگی امام زمان در دوران غیبت کبری معرفی کرده‌اند<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۵۹-۱۶۰.</ref> که از سوی برخی عالمان شیعی مورد تردید جدی قرار گرفته و آثاری در نقد آن نگاشته شده است.<ref group="یادداشت">برای مثال: «جزیره خضراء در ترازوی نقد» اثر جعفر مرتضی عاملی و ترجمه محمد سپهری. «بررسی افسانه جزیره خضراء» اثر مجتبی کلباسی. «جزیره خضراء تحریفی در تاریخ شیعه» اثر غلامرضا نظری. در بخشی از کتاب «دادگستر جهان» نیز این داستان نقد شده است. همچین می‌توانید برای نمونه به این دو مقاله مراجعه کنید:۱. [http://isca.ac.ir/portal/home/?news/116878/83445/172440/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87%20%D8%AE%D8%B6%D8%B1%D8%A7%20%D8%AA%D9%88%D9%87%D9%85%20%DB%8C%D8%A7%20%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA%D8%9F «داستان جزیره خضراء توهم یا واقعیت؟»] ۲. [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4227/6337/70488/%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%AE%D8%B6%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%DB%8C%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA «جزیره خضرا، افسانه یا واقعیت؟!»]</ref>
-ابن قیم جوزی و ابن خلدون، به شیعیان نسبت می‌دهند که معتقدند امام زمان(ع) در دوران غیبت در سرداب زندگی می‌کند و از همان جا [[ظهور]] خواهد کرد،<ref>ابن قیم، المنار المنیف، ۱۳۹۰ق، ص۱۵۳-۱۵۲؛ ابن خلدون، مقدمه، دمشق، ۱۴۲۸، ص۲۰۷-۲۰۸.</ref> ولی در کتاب‌های شیعه چنین اعتقادی دیده نمی‌شود و نزد آنان تقدّس این مکان به جهت محل زندگی و عبادت امام در دوران حیات پدرش است.
+ابن‌قیم جوزی و ابن‌خلدون، به شیعیان نسبت می‌دهند که معتقدند امام زمان(ع) در دوران غیبت در سرداب زندگی می‌کند و از همان جا [[ظهور]] خواهد کرد،<ref>ابن‌قیم، المنار المنیف، ۱۳۹۰ق، ص۱۵۳-۱۵۲؛ ابن‌خلدون، مقدمه، دمشق، ۱۴۲۸، ص۲۰۷-۲۰۸.</ref> ولی در کتاب‌های شیعه چنین اعتقادی دیده نمی‌شود و نزد آنان تقدّس این مکان به جهت محل زندگی و عبادت امام در دوران حیات پدرش است.
 * '''محل ظهور، قیام، حکومت و زندگی (پس از ظهور)'''
 درباره محل ظهور امام زمان (عج) اطلاع دقیقی در دست نیست. او بر پایه روایتی، در منطقه [[ذی طوی]] ظهور می‌کند. سپس با ۳۱۳ نفر از یارانش به [[مکه]] می‌رود، به [[حجر الاسود]] تکیه می‌دهد و پرچم خود را به اهتزاز درمی‌آورد.<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۵.</ref> بر اساس این روایت و روایات دیگر<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۳.</ref> آغاز قیام امام زمان(ع) از [[مسجدالحرام]] است و یاران او بین [[رکن حجرالاسود|رکن]] و [[مقام ابراهیم|مقام]] با او [[بیعت]] می‌کنند.<ref>صدر، تاریخ مابعد الظهور، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref> در برخی روایات از [[تهامه]] (منطقه‌ای در غرب [[شبه جزیره عربستان]]) به عنوان نقطه آغاز [[قیام امام زمان(ع)]] یاد شده است<ref>صدوق، عیون اخبار عن الرضا، ج۱، ص۶۳.</ref> به مکه که جزئی از این سرزمین است نیز تهامه گفته می‌شود.
-در برخی روایات، [[کرعه]]،<ref>سید ابن طاووس، الملاحم و الفتن، ص۲۷۸.</ref> محل خروج امام زمان(ع) معرفی شده است که احتمالا حاصل خلط شدن قیام امام زمان با [[قیام یمانی]] از [[یمن]] است.<ref>ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۱۹۹.</ref> محمد قرطبی از نویسندگان [[اهل سنت]]، [[مغرب اقصی]]<ref>قرطبی، التذکره، قاهره، ۱۴۱۶، ص۶۱۰.</ref> و [[قاضی نعمان مغربی]]، [[مغرب]]<ref>قاضی نعمان مغربی، ج۳، جزء، ۱۴، ص۳۶۴-۳۶۵.</ref> را محل خروج ذکر کرده‌اند که با روایات شیعه مبنی بر آغاز قیام امام دوازدهم از [[مکه]] سازگار نیست و احتمال خلط آن با مکان خروج [[سفیانی]] وجود دارد.<ref>ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۱۹۹.</ref>
+در برخی روایات، [[کرعه]]،<ref>ابن‌طاووس، الملاحم و الفتن، ص۲۷۸.</ref> محل خروج امام زمان(ع) معرفی شده است که احتمالا حاصل خلط شدن قیام امام زمان با [[قیام یمانی]] از [[یمن]] است.<ref>ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۱۹۹.</ref> محمد قرطبی از نویسندگان [[اهل سنت]]، [[مغرب اقصی]]<ref>قرطبی، التذکره، قاهره، ۱۴۱۶، ص۶۱۰.</ref> و [[قاضی نعمان مغربی]]، [[مغرب]]<ref>قاضی نعمان مغربی، ج۳، جزء، ۱۴، ص۳۶۴-۳۶۵.</ref> را محل خروج ذکر کرده‌اند که با روایات شیعه مبنی بر آغاز قیام امام دوازدهم از [[مکه]] سازگار نیست و احتمال خلط آن با مکان خروج [[سفیانی]] وجود دارد.<ref>ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۱۹۹.</ref>
-برخی روایات، شهر [[کوفه]] را مرکز حکومت،<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسجد کوفه]] را محل قضاوت،<ref>بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱.</ref> و [[مسجد سهله]] را محل زندگی<ref>کلینی، الکافی، تهران، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳، ج۳، ص۳۸۰.</ref> و تقسیم [[بیت المال]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> توسط حضرت پس از قیام ذکر کرده‌اند.
+برخی روایات، شهر [[کوفه]] را مرکز حکومت،<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسجد کوفه]] را محل قضاوت،<ref>بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱.</ref> و [[مسجد سهله]] را محل زندگی<ref>کلینی، الکافی، تهران، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸۰.</ref> و تقسیم [[بیت المال]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> توسط حضرت پس از قیام ذکر کرده‌اند.
 === مکان‌های منسوب به امام زمان ===
@@ خط ۱۶۶: / خط ۱۶۶: @@
 * [[سرداب غیبت]]: محل عبادت [[امام هادی(ع)]]، [[امام عسکری(ع)]] و امام زمان(ع).
 * [[مسجد جمکران]]: در نزدیکی [[روستای جمکران]] در [[قم]]، که بنابر قول معروف، به دستور امام زمان (عج) توسط حسن بن مثله جمکرانی ساخته شده است.
-* [[مسجد سهله]]: مقامی در این مسجد، منسوب به امام زمان(ع) است که در قسمت میانی مسجد و در بین مقام امام سجاد(ع) و مقام حضرت یونس قرار دارد. برخی روایات محل زندگی امام زمان(ع) را پس از ظهور، این مکان معرفی کرده‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳، ج۳، ص۳۸۰.</ref>
+* [[مسجد سهله]]: مقامی در این مسجد، منسوب به امام زمان(ع) است که در قسمت میانی مسجد و در بین مقام امام سجاد(ع) و مقام حضرت یونس قرار دارد. برخی روایات محل زندگی امام زمان(ع) را پس از ظهور، این مکان معرفی کرده‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳، ج۲، ص۳۸۰.</ref>
 * [[ذی طوی]]: نام منطقه‌ای در مکه است که در داخل [[حرم مکی]] قرار دارد و طبق برخی روایات، حضرت مهدی(ع) در آنجا زندگی می‌کند. در برخی روایات، محل ظهور و مرکز تجمع یاران وی نیز همین منطقه یاد شده است. بر اساس روایتی، پیش از آنکه امام دوازدهم قیام خود را از کنار کعبه آغاز کند، در این مکان منتظر ۳۱۳ یار خود است.<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref>
 *[[کوه رضوی]]: برخی روایات، محل زندگی امام زمان(ع) را در [[دوران غیبت]]، کوه رضوی ذکر می‌کند.<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> رضوی از کوه‌های تهامه در میان [[مکه]] و [[مدینه]] است.{{مدرک}}
@@ خط ۲۰۹: / خط ۲۰۹: @@
 * حدیث مرگ جاهلیت{{یادداشت|{{عربی|قال رسول الله(ص): مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً}}. بحارالانوار، چاپ بیروت، ج۳۲، ص۳۳۱}} مورد قبول شیعه و اهل سنت، و ۳۶ حدیث هم‌مضمون با آن<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۲، ص۷-۳۵.</ref>
-در مورد دلایل خاص [[علامه مجلسی]] در جلد ۵۱ [[بحارالانوار]]، فصل «أبواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» ۱۵۳ حدیث از پیامبر و امامان قبلی برای اثبات امامت حضرت مهدی گردآوری کرده است. از جمله [[ابن عباس]] از [[پیامبر(ص)]] نقل کرده است:
+در مورد دلایل خاص [[علامه مجلسی]] در جلد ۵۱ [[بحارالانوار]]، فصل «أبواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» ۱۵۳ حدیث از پیامبر و امامان قبلی برای اثبات امامت حضرت مهدی گردآوری کرده است. از جمله [[ابن‌عباس]] از [[پیامبر(ص)]] نقل کرده است:
 ::جانشینان و اوصیای من و حجت‌های خدا پس از من دوازده نفر هستند: اولین آنها برادرم است و آخرین‌شان فرزندم. گفتند ای رسول خدا برادرت کیست؟ فرمود: [[علی بن ابی‌طالب]]. پرسیدند فرزندت کیست؟ فرمود: مهدی که زمین را پر از عدل و داد می‌کند..<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۷۱، ح۱۲.</ref>
@@ خط ۲۲۵: / خط ۲۲۵: @@
 ===وضعیت شیعیان پس از شهادت امام عسکری(ع)===
 '''ابهام در وجود فرزند امام عسکری'''
-در زمان [[امام حسن عسکری(ع)]] مشهور شده بود که [[شیعیان]] در انتظار قیام فرزند او هستند<ref>مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۳۶.</ref> از طرفی دستگاه [[عباسیان|عباسی]] در جستجوی آن فرزند بود و به هر نحو می‌کوشید او را دستگیر کند.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت (۱)، ص۱۸۶. صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۳۵۳.</ref> از این رو امام عسکری در طول زندگی خود، آشکارا پسر خویش را به کسی نشان نداد و حتی او را به بسیاری از پیروان خود -جز چند تن از خواص اصحاب و خویشان نزدیک- معرفی نکرد.<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۰۲، با اندکی تلخیص.</ref> در نتیجه، هنگام شهادت امام، کسی جز همان عده از وجود فرزند  آن حضرت خبر نداشت.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۱۰۵؛ الارشاد، ج۲، ص۳۳۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۴۲۲.</ref> اطلاعات بیشتر در بخش '''ولادت: زمان و مکان، مخفی‌بودن و چگونگی آگاهی شیعیان''' آمده است.)
+در زمان [[امام حسن عسکری(ع)]] مشهور شده بود که [[شیعیان]] در انتظار قیام فرزند او هستند<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref> از طرفی دستگاه [[عباسیان|عباسی]] در جستجوی آن فرزند بود و به هر نحو می‌کوشید او را دستگیر کند.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۶؛ صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۳۵۳.</ref> از این رو امام عسکری در طول زندگی خود، آشکارا پسر خویش را به کسی نشان نداد و حتی او را به بسیاری از پیروان خود -جز چند تن از خواص اصحاب و خویشان نزدیک- معرفی نکرد.<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۰۲، با اندکی تلخیص.</ref> در نتیجه، هنگام شهادت امام، کسی جز همان عده از وجود فرزند  آن حضرت خبر نداشت.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۱۰۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۴۲۲.</ref> اطلاعات بیشتر در بخش '''ولادت: زمان و مکان، مخفی‌بودن و چگونگی آگاهی شیعیان''' آمده است.)
 همچنین امام حسن عسکری(ع) به سبب شرایط سیاسی، در وصیت‌نامه خود فقط از مادرش [[مادر امام حسن عسکری|حُدَیث]] نام برد. از این رو در یکی دو سال اول پس از رحلت امام، برخی شیعیان معتقد بودند در زمان [[غیبت امام زمان]]، حُدَیث به نیابت عهده‌دار مقام [[امامت]] است.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۰۷.</ref>
@@ خط ۲۴۲: / خط ۲۴۲: @@
 بحران رهبری در این دوره چنان سنگین بود که حتی عده‌ای از شیعیان امامی، از مذهب خود دست برداشته و به سایر [[فرق تشیع|فرقه‌های شیعی]] و غیرشیعی پیوستند؛<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۰؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> دسته‌ای رحلت امام عسکری را نپذیرفتند و او را [[مهدی]] دانستند و گروهی امامت [[محمد بن علی الهادی|سید محمد]] فرزند [[امام هادی(ع)]] را پذیرفتند و امامت امام عسکری را منکر شدند.،<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۱۹۷، پاورقی۲.</ref>
-در این میان گروهی بزرگ، [[جعفر کذاب|جعفر]] را امام دانستند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۷-۱۰۹؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۱۰ـ۱۱۴؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> جعفر برای به‌دست آوردن امامت تلاش زیادی کرد. وی پس از شهادت [[امام حسن عسکری(ع)]]، به‌رغم زنده بودن مادر امام، مدعی میراث وی شد.<ref>مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ اربلی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۲۰۵، ۲۲۳؛ ذهبی‌، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> وی همچنین زمامداران وقت را تحریک کرد که خانه امام را برای یافتن فرزند او جستجو کنند و با همکاری جعفر، یکی از کنیزان امام حسن عسکری(ع) زندانی شد و به شدت تحت نظر قرار گرفت‌.<ref>مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ طبرسی‌، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص۳۶۰؛ اربلی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج‌۳، ص۲۰۵.</ref> به‌علاوه‌، جعفر حاضر شد سالانه بیست هزار دینار به یکی از کارگزاران عباسی رشوه دهد تا [[امامت]] او را تأیید نماید.<ref>رجوع کنید به: مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ اربلی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج‌۳، ص۱۹۹، ۲۰۵.</ref>
+در این میان گروهی بزرگ، [[جعفر کذاب|جعفر]] را امام دانستند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۷-۱۰۹؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۱۰ـ۱۱۴؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> جعفر برای به‌دست آوردن امامت تلاش زیادی کرد. وی پس از شهادت [[امام حسن عسکری(ع)]]، به‌رغم زنده بودن مادر امام، مدعی میراث وی شد.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶؛ اربلی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۲۰۵، ۲۲۳؛ ذهبی‌، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> وی همچنین زمامداران وقت را تحریک کرد که خانه امام را برای یافتن فرزند او جستجو کنند و با همکاری جعفر، یکی از کنیزان امام حسن عسکری(ع) زندانی شد و به شدت تحت نظر قرار گرفت‌.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۳۶؛ طبرسی‌، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص۳۶۰؛ اربلی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج‌۳، ص۲۰۵.</ref> به‌علاوه‌، جعفر حاضر شد سالانه بیست هزار دینار به یکی از کارگزاران عباسی رشوه دهد تا [[امامت]] او را تأیید نماید.<ref>رجوع کنید به: مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ اربلی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج‌۳، ص۱۹۹، ۲۰۵.</ref>
 علیرغم این اختلافات، نهایتاً اکثریت شیعه به امامت فرزند امام حسن عسکری(ع) گرویدند و همین جریان بعدها رهبری اصلی شیعیان امامی را بر عهده گرفت و در قرن چهارم به صورت [[شیعه اثنی عشری]] باقی ماند.<ref>طوسی، الغیبه،....</ref> [[شیخ مفید]] پس از نقل خبری از [[حسن بن موسی نوبختی]]، نویسنده کتاب [[فرق الشیعه]]، درباره فرقه‌های چهارده‌گانه‌ای که پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند، می‌گوید:
@@ خط ۲۵۳: / خط ۲۵۳: @@
 دو نمونه از این توقیعات:
-*ابن ابی غانم قزوینی و گروهی از شیعیان در مورد جانشین [[امام حسن عسکری(ع)]] اختلاف کردند. ابن ابی غانم گفت ابومحمد(ع) درگذشته و جانشینی ندارد. شیعیان در این‌باره نامه‌ای نوشتند و به [[ناحیه مقدسه|ناحیه]] (امام زمان(عج)) فرستادند و اختلاف پیش آمده را به اطلاع وی رساندند. جواب نامه با خط امام زمان چنین آمد:
+*ابن‌ابی‌غانم قزوینی و گروهی از شیعیان در مورد جانشین [[امام حسن عسکری(ع)]] اختلاف کردند. ابن‌ابی‌غانم گفت ابومحمد(ع) درگذشته و جانشینی ندارد. شیعیان در این‌باره نامه‌ای نوشتند و به [[ناحیه مقدسه|ناحیه]] (امام زمان(عج)) فرستادند و اختلاف پیش آمده را به اطلاع وی رساندند. جواب نامه با خط امام زمان چنین آمد:
 :::بسم الله الرحمن الرحیم... به من خبر رسیده است که گروهی از شما در دین اختلاف کرده و در مورد سرپرستان امور (امامان) خود به شک و سرگردانی افتاده‌اند... آیا ندیدید چگونه خداوند از زمان آدم علیه‌السلام تا زمان امام پیشین برای شما پناهگاه‌هایی قرار داد تا به آنها پناه ببرید و پرچم‌هایی برافراشت تا به واسطه آنها هدایت شوید. هر گاه پرچمی ناپدید شد پرچمی دیگر پدیدار گردید و هر گاه ستاره‌ای غروب کرد ستاره‌ای دیگر دمید. وقتی خداوند، او [امام پیشین] را به سوی خود برد گمان کردید که خداوند متعال دین خود را باطل ساخته و سبب میان خود و خلق خود را قطع کرده است. هرگز چنین نبوده و تا زمانی که [[قیامت]] برپا شود و امر خداوند سبحان آشکار گردد نیز این گونه نخواهد شد. '''امام پیشین علیه‌السلام درگذشت... و وصیت او و دانش او و جانشین او در ماست و کسی جز ستمگر گنهکار بر سر مقام او با ما نزاع نمی‌کند.'''<ref>طوسی، الغیبه، ص۲۸۶.</ref>
@@ خط ۲۶۳: / خط ۲۶۳: @@
 در این‌که غیبت صغری از چه زمانی آغاز شده، اختلافاتی وجود دارد. برخی همچون [[شیخ مفید]] (متوفای ۴۱۳ق) در کتاب [[الارشاد]]،<ref>مفید، الإرشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۴۰.</ref> و [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] (متوفای ۵۴۸ق) در کتاب [[اعلام الوری]]<ref>فضل بن حسن طبرسی، إعلام الوری بإعلام الهدی، قم، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۵۹.</ref>  معتقدند این غیبت با تولد امام زمان در [[سال ۲۵۵ هجری قمری]] شروع شده که بر این اساس مدت آن ۷۴ سال بوده است. برخی دیگر بر این عقیده‌اند که آغاز آن از روز شهادت امام حسن عسکری در [[سال ۲۶۰ قمری]] بوده که در این صورت طول آن ۶۹ سال می‌شود.<ref>صدر، تاریخ الغیبة الصغری، ۱۳۹۲ق، ص۳۴۱ به بعد.</ref>
-در طول غیبت صغری، امام مهدی(عج) از طریق [[نواب اربعه|چهار نایب خاص]] خود <small>([[عثمان بن سعید]]، [[محمد بن عثمان]]، [[حسین بن روح نوبختى]]، [[علی بن محمد سمری]])</small>  با شیعیان در ارتباط بود و امور آنان را حلّ و فصل می‌کرد. این امور، علاوه بر مسائل عقیدتی و فقهی، شامل مسائل مالی نیز می‌‌شد.<ref>غفارزاده، زندگانی نواب خاص امام زمان، ۱۳۷۹ش، ص۸۶و۸۷؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی ائمه، ۱۳۸۱ش، ص۵۸۸.</ref>
+در طول غیبت صغری، امام مهدی(عج) از طریق [[نواب اربعه|چهار نایب خاص]] خود <small>([[عثمان بن سعید]]، [[محمد بن عثمان]]، [[حسین بن روح نوبختى]]، [[علی بن محمد سمری]])</small>  با شیعیان در ارتباط بود و امور آنان را حلّ و فصل می‌کرد. این امور، علاوه بر مسائل عقیدتی و فقهی، شامل مسائل مالی نیز می‌‌شد.<ref>غفارزاده، زندگانی نواب خاص امام زمان، ۱۳۷۹ش، ص۸۶و۸۷؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۸۸.</ref>
 ===غیبت کبری===
 {{اصلی|غیبت کبرا}}
-دوره غیبت کبرا از [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]] آغاز شد.<ref>جاسم حسين، تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(عج)، ۱۳۸۵ش، ص۱۹ و ۲۴؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی ائمه، ۱۳۸۱ش، ص۵۷۹.</ref> آخرین [[نیابت خاصه|نائب خاص]] امام مهدی(ع) در دوره غیبت صغرا، [[علی بن محمد سمری]] بود که در پانزدهم [[شعبان]] ۳۲۹ق درگذشت.
+دوره غیبت کبرا از [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]] آغاز شد.<ref>جاسم حسين، تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(عج)، ۱۳۸۵ش، ص۱۹ و ۲۴؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۷۹.</ref> آخرین [[نیابت خاصه|نائب خاص]] امام مهدی(ع) در دوره غیبت صغرا، [[علی بن محمد سمری]] بود که در پانزدهم [[شعبان]] ۳۲۹ق درگذشت.
 یک هفته قبل از درگذشت او، [[توقیع|توقیعی]] از سوی امام خطاب به وی صادر شد:
 :::«ای علی بن محمد سمری!... تو تا شش روز دیگر وفات خواهی کرد. پس کارهایت را تمام کن و به هیچ‌کس به عنوان جانشین خویش وصیت نکن '''زیرا اکنون [[غیبت کبری|غیبت دوم]] آغاز شده است،''' و ظهوری نخواهد بود تا زمانی که خداوند اجازه فرماید...<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۱۶؛ کشف الغمه، ج۲، ص۵۳۰؛ احتجاج، ج۲، صص۵۵۵-۵۵۶.</ref>
@@ خط ۲۷۸: / خط ۲۷۸: @@
 بر اساس آموزه‌های شیعی، حضرت مهدی(ع) پس از غیبتی طولانی، در [[آخرالزمان]] ظهور می‌نماید و با همراهی یارانش قیام می‌کند و با برپایی حکومتی جهانی، عدالت و صلح را در جهان برقرار می‌سازد.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۸۴ و ۱۹۹- ۲۰۲.</ref> در منابع اسلامی [[علائم ظهور|نشانه‌هایی]] برای ظهور امام زمان ذکر شده است از جمله [[خروج سفیانی]]، [[صیحه آسمانی]]، [[قتل نفس زکیه]].<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰.</ref>
-علاوه بر احادیث فراوانی که درباره ظهور مهدی سخن گفته‌اند،<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ج۱، ص۸۱.</ref> [[تفسیر|مفسران]] شیعه با استناد به سخنان اهل‌بیت معتقدند، تعدادی از [[آیات مهدویت|آیات قرآن]] نیز درباره ظهور سخن گفته است.<ref>جمعی از محققین، معجم احادیث امام مهدی، جلد ۵.</ref>
+علاوه بر احادیث فراوانی که درباره ظهور مهدی سخن گفته‌اند،<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۸۱.</ref> [[تفسیر|مفسران]] شیعه با استناد به سخنان اهل‌بیت معتقدند، تعدادی از [[آیات مهدویت|آیات قرآن]] نیز درباره ظهور سخن گفته است.<ref>جمعی از محققین، معجم احادیث امام مهدی، جلد ۵.</ref>
 بنابر روایات شیعه، جهان در آستانه ظهور دارای سه ویژگی عمده است:
@@ خط ۳۷۷: / خط ۳۷۷: @@
 ===انتظار===
 {{اصلی|انتظار فرج}}
-در فرهنگ اسلامی، انتظار فرج -به معنای امید به گشایش شرایط نابسامان- از مفاهیم پرتکرار در [[آیه|آیات]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به «إنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛ به درستی که با دشواری، آسانی است».(سوره انشراح، آیه۶)؛ «لاَ یَیأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ؛ جز گروه كافران كسی از رحمت خدا نومید نمی‌شود.»(سوره یوسف، آیه۸۷)</ref> و [[حدیث|روایات]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۳۶۳-۱۴۰۴ق، ص۳۷، ۱۰۶، ۱۱۱، ۲۰۱، ۴۰۳ و۴۱۶.</ref> است.  یکی از مهمترین مصادیق این انتظار در فرهنگ شیعی، امید به گشایش سختی‌ها و آینده‌ای روشن با ظهور امام زمان است. از این نوع انتظار در روایات با واژگانی مانند «اَلْمُنتظَرُ لِأمْرِنا»، «مُنتظِرٌ لِهذا الاَمر»، «اِنْتِظارُ قائِمِنا»، «تَوَقُّعُ الْفَرَج»، «اَلمُنتظِرینَ لِظُهورِهِ»، «مُنْتظِرونَ لِدَوْلَةِ الْحَق» و «اَلمُنتظِرُ لِلّثانی عَشَر» یاد شده است.<ref>نگاه کنید به محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰۶-۳۰۷، ص۳۱۴-۳۲۱ و ص۳۲۸-۳۶۳.</ref> این روایات پاداش و فضائل بی‌شماری برای منتظران بیان کرده و آنان را از «اولیاء الله» و برترین مردم به حساب آورده است که همچون یاران [[پیامبر(ص)]] در [[جنگ بدر]] بوده یا در خیمه امام زمان(ع) به همراه او نبرد می‌کنند.<ref>محمدی ری‌شهری دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰۹.</ref>
+در فرهنگ اسلامی، انتظار فرج -به معنای امید به گشایش شرایط نابسامان- از مفاهیم پرتکرار در [[آیه|آیات]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به «إنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛ به درستی که با دشواری، آسانی است».(سوره انشراح، آیه۶)؛ «لاَ یَیأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ؛ جز گروه كافران كسی از رحمت خدا نومید نمی‌شود.»(سوره یوسف، آیه۸۷)</ref> و [[حدیث|روایات]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۳۶۳-۱۴۰۴ق، ص۳۷، ۱۰۶، ۱۱۱، ۲۰۱، ۴۰۳ و۴۱۶.</ref> است.  یکی از مهمترین مصادیق این انتظار در فرهنگ شیعی، امید به گشایش سختی‌ها و آینده‌ای روشن با ظهور امام زمان است. از این نوع انتظار در روایات با واژگانی مانند «اَلْمُنتظَرُ لِأمْرِنا»، «مُنتظِرٌ لِهذا الاَمر»، «اِنْتِظارُ قائِمِنا»، «تَوَقُّعُ الْفَرَج»، «اَلمُنتظِرینَ لِظُهورِهِ»، «مُنْتظِرونَ لِدَوْلَةِ الْحَق» و «اَلمُنتظِرُ لِلّثانی عَشَر» یاد شده است.<ref>نگاه کنید به محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰۶-۳۰۷، ص۳۱۴-۳۲۱ و ص۳۲۸-۳۶۳.</ref> این روایات پاداش و فضائل بی‌شماری برای منتظران بیان کرده و آنان را از «اولیاء الله» و برترین مردم به حساب آورده است که همچون یاران [[پیامبر(ص)]] در [[جنگ بدر]] بوده یا در خیمه امام زمان(ع) به همراه او نبرد می‌کنند.<ref>محمدی ری‌شهری دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰۹.</ref>
 انتظار فرج و گشایش می‌تواند جنبه فردی یا عمومی داشته باشد<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰۸.</ref> و به شرطی سازنده است که با تلاش و کسب آمادگی  همراه بوده و [[ایمان|مؤمن]] از تأخیر آن ناامید نگردد. نتیجه چنین انتظار و تلاشی، تکامل فرد و جامعه خواهد بود.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۱۰.</ref>
@@ خط ۳۹۱: / خط ۳۹۱: @@
 در منابع روایی [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]، احادیث متعددی درباره [[مهدی]] و منجی [[آخرالزمان]] آمده است<ref>نگاه کنید به محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۷۶-۸۲.</ref> که برخی [[محدث|محدثان]] اهل سنت مانند آبری شافعی، عبدالحق دهلوی، سفارینی، و شوکانی به [[تواتر|متواتر]] بودن آنها تصریح کرده‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۸۲و۸۳.</ref> اهل سنت بر پایه این روایات به وجود «مهدی» باور دارند.<ref>نگاه کنید به محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۷۶.</ref> مهم‌ترین عقاید مشترک میان [[شیعه]] و اهل سنت در موضوع مهدی عبارتند از اینکه وی از نسل [[پیامبر اکرم(ص)]] و همنام با ایشان و با لقب «مهدی» است، [[قیام امام زمان (عج)|قیامی]] حتمی در [[آخرالزمان]] خواهد داشت که بر همه ظالمین پیروز شده و [[عدالت|عدل]] و داد را در سراسر جهان برقرار می‌کند و به همراه او [[عیسی(ع)]] به زمین باز می‌گردد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۸۶-۸۸.</ref>
-برخی از علمای اهل سنت، مهدی موعود در [[اسلام]] را همان امام دوازدهم شیعیان دانسته‌اند. [[سبط بن جوزی]]، از علمای قرن هفتم قمری، در کتاب [[تذکرة الخواص]] پس از معرفی فرزند [[امام حسن عسکری(ع)]] گفته است: «و هو الخلف الحجة صاحب الزمان القائم و المنتظَر؛ او همان صاحب الزمان و قائم است که [مسلمانان] در انتظار آمدنش هستند».<ref>سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۵.</ref> ابن طلحه شافعی، از علمای قرن هفتم قمری، نیز در کتاب مطالب السؤول، مهدی منتظر را همان فرزند امام حسن عسکری(ع) دانسته و روایات [[ظهور]] او در آخرالزمان را نقل کرده است.<ref>ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۱۹ق، ص۳۱۱ به بعد.</ref>
+برخی از علمای اهل سنت، مهدی موعود در [[اسلام]] را همان امام دوازدهم شیعیان دانسته‌اند. [[سبط بن جوزی]]، از علمای قرن هفتم قمری، در کتاب [[تذکرة الخواص]] پس از معرفی فرزند [[امام حسن عسکری(ع)]] گفته است: «و هو الخلف الحجة صاحب الزمان القائم و المنتظَر؛ او همان صاحب الزمان و قائم است که [مسلمانان] در انتظار آمدنش هستند».<ref>سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۵.</ref> ابن‌طلحه شافعی، از علمای قرن هفتم قمری، نیز در کتاب مطالب السؤول، مهدی منتظر را همان فرزند امام حسن عسکری(ع) دانسته و روایات [[ظهور]] او در آخرالزمان را نقل کرده است.<ref>ابن‌طلحه شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۱۹ق، ص۳۱۱ به بعد.</ref>
 در عین حال دیدگاه بسیاری از اهل سنت در این زمینه اختلافاتی با دیدگاه شیعه دارد: از جمله از دیدگاه اهل سنت نام پدر مهدی هم‌نام [[عبدالله بن عبدالمطلب|پدر پیامبر(ص)]] یعنی عبدالله است؛ در حالی که شیعه وی را فرزند امام عسکری(ع) می‌داند. همچنین در دیدگاه مشهور اهل سنت، مهدی در آخرالزمان به دنیا خواهد آمد.  گروهی از اهل سنت نیز مهدی را از نسل [[امام حسن(ع)]] می‌دانند؛ در حالی که بر اساس اعتقاد شیعه او از نسل [[امام حسین(ع)]] است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۸۸-۹۰.</ref>
-تعدادی از اهل سنت همچون [[ابن خلدون]] در کتاب تاریخ خود<ref>[http://lib.eshia.ir/22037/1/199 ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، دار احیاء‌التراث العربی، ج۱، ص۱۹۹].</ref> و رشید رضا در [[تفسیر المنار]]<ref>[http://lib.eshia.ir/41753/10/342 رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱۰، ص۳۴۲].</ref> اصل باور به «مهدی» و روایات مربوط به آن را ضعیف دانسته‌اند.
+تعدادی از اهل سنت همچون [[ابن‌خلدون]] در کتاب تاریخ خود<ref>[http://lib.eshia.ir/22037/1/199 ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، دار احیاء‌التراث العربی، ج۱، ص۱۹۹].</ref> و رشید رضا در [[تفسیر المنار]]<ref>[http://lib.eshia.ir/41753/10/342 رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۱۰، ص۳۴۲].</ref> اصل باور به «مهدی» و روایات مربوط به آن را ضعیف دانسته‌اند.
 ==کتاب‌شناسی==
@@ خط ۴۲۱: / خط ۴۲۱: @@
 * ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح الصحیح البخاری، تحقیق عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۳۷۹ق.
 * ابن‌خشاب، عبدالله بن احمد، تاریخ الموالید الائمه و وفیاتهم، تحقیق آیت الله مرعشی نجفی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، ۱۴۰۶ق.
-*‌ ابن‌خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، چاپ چهارم، بی‌تا.
+*‌ ابن‌خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن‌خلدون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ چهارم، بی‌تا.
-* ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، به تحقیق احسان عباس، قم، الشریف الرضی، بی تا.
+* ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، به تحقیق احسان عباس، قم، منشورات الشریف الرضی، بی‌تا.
 * ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۳۶۳-۱۴۰۴ق.
 * ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب علیهم السلام، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
@@ خط ۴۷۳: / خط ۴۷۳: @@
 * کلینی، محمد بن یعقوب، کافی،‌ دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۸۹ق.
 * کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
-* مالکی، ابن صباغ، الفصول المهمه، محقق جعفر حسینی، بیروت، المجمع العالمی لاهل البیت،‌ ۱۴۳۲ق.
+* مالکی، ابن‌صباغ، الفصول المهمه، محقق جعفر حسینی، بیروت، المجمع العالمی لاهل البیت،‌ ۱۴۳۲ق.
 * مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، چ۲، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
-* مفید، محمد بن محمد، الفصول المهمة فی الغیبة، محقق فارس الحسون، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
+* شیخ مفید، محمد بن محمد، الفصول المهمة فی الغیبة، محقق فارس الحسون، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
-* مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، به کوشش مؤسسه آل البیت، بیروت،‌ دار المفید، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
+* شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، به‌کوشش مؤسسه آل البیت، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۳۷۲ش/۱۴۱۳ق.
-* مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، به کوشش مؤسسه آل البیت، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۳۷۲ش/۱۴۱۳ق.
 * محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، با همکاری سیدمحمدکاظم طباطبایی، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۳ش.
 * مدرسی طباطبایی، سید حسین، مکتب در فرایند تکامل نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، ترجمه هاشم ایزد پناه، هفتم، تهران، کویر، ۱۳۸۸ش.