امام مهدی عجل الله تعالی فرجه: تفاوت میان نسخه‌ها
ویکی‌سازی تا ولادت امام زمان
جز (تمیزکاری) |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (ویکی‌سازی تا ولادت امام زمان) |
||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
| طول عمر = | | طول عمر = | ||
}} | }} | ||
'''محمد بن حسن(عج)''' (متولد [[سال ۲۵۵ قمری|۲۵۵ق]])، شناخته‌شده با عناوینی از جمله '''امام مهدی'''، '''امام زمان''' و '''حجت بن الحسن'''، دوازدهمین و آخرین [[امام]] [[امامیه|شیعیان امامی]] است که دوره امامتش پس از [[شهادت]] [[امام حسن عسکری(ع)]] در [[سال ۲۶۰ قمری]] آغاز شد و تا پس از [[ظهور]] او در [[آخرالزمان]] ادامه خواهد داشت. | '''محمد بن حسن(عج)''' (متولد [[سال ۲۵۵ قمری|۲۵۵ق]])، شناخته‌شده با عناوینی از جمله '''امام مهدی'''، '''امام زمان''' و '''حجت بن الحسن'''، دوازدهمین و آخرین [[امام]] [[امامیه|شیعیان امامی]] است که دوره امامتش پس از [[شهادت]] [[امام حسن عسکری(ع)]] در [[سال ۲۶۰ قمری]] آغاز شد و تا پس از [[ظهور]] او در [[آخرالزمان]] ادامه خواهد داشت. به‌باور شیعیان، او همان [[مهدی|مهدی موعود]] است که پس از دوره طولانی [[غیبت امام دوازدهم|غیبت]]، [[ظهور امام زمان|ظهور]] خواهد کرد. | ||
بر اساس منابع شیعه، حکومت [[عباسیان|عباسی]] در دوره امامت [[امام حسن عسکری(ع)]] درصدد یافتن فرزند وی | بر اساس منابع شیعه، حکومت [[عباسیان|عباسی]] در دوره امامت [[امام حسن عسکری(ع)]] درصدد یافتن فرزند وی به‌عنوان [[مهدی موعود|مهدی]] و جانشین پدر بود و از این رو تولد امام زمان مخفی نگه داشته شد و جز چند تن از [[فهرست اصحاب امام حسن عسکری(ع)|یاران خاص امام یازدهم شیعیان]] کسی او را ندید. از این جهت پس از [[شهادت]] [[امام عسکری(ع)]]، بسیاری از شیعیان دچار تردید شدند و فرقه‌هایی در جامعه شیعه پدید آمد و گروهی از شیعیان، از [[جعفر کذاب]]، عموی امام زمان، پیروی کردند. در این شرایط [[توقیعات امام زمان]] که عموماً خطاب به شیعیان نوشته می‌شد و توسط [[نیابت خاصه|نائبان خاص]] به اطلاع مردم می‌رسید، موجب تثبیت دوباره [[تشیع]] گردید؛ تا جایی که در قرن چهارم هجری از میان فرقه‌هایی که پس از امام یازدهم از شیعه منشعب شده بودند، تنها [[شیعه دوازده‌امامی]] باقی مانده بود. | ||
امام زمان پس از شهادت پدرش، در [[غیبت صغری]] به سر برد و در این مدت به واسطه [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]] با شیعیان ارتباط داشت. با آغاز [[غیبت کبری]] در [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]]، ارتباط مردم با امام زمان(عج) از راه | امام زمان پس از شهادت پدرش، در [[غیبت صغری]] به سر برد و در این مدت به واسطه [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]] با شیعیان ارتباط داشت. با آغاز [[غیبت کبری]] در [[سال ۳۲۹ هجری قمری|سال ۳۲۹ق]]، ارتباط مردم با امام زمان(عج) از راه نائبان خاص نیز پایان یافت. در اعتقاد شیعیان، مهدی(عج) زنده است تا زمانی که به همراه [[حضرت عیسی(ع)]] [[ظهور]] کند. علمای شیعه درباره دلایل و جزئیات عمر طولانی امام زمان، تبیین‌هایی ارائه کرده‌اند. | ||
به اعتقاد شیعیان، | به اعتقاد شیعیان، امام دوازدهم در [[آخرالزمان]] ظهور می‌کند و به همراه یارانش حکومتی جهانی برپا می‌سازد و دنیا را که پر از ظلم و ستم شده است، آکنده از عدل و داد می‌نماید. در روایات اسلامی، توصیه مسلمانان به [[انتظار فرج]] مورد تأکید فراوان قرار گرفته و شیعیان این روایات را به‌معنای انتظار ظهور امام زمان می‌دانند. | ||
[[تفسیر|تفاسیر]] شیعه با اتکا به روایات [[معصومان]]، پاره‌ای از [[آیه|آیات قرآن کریم]] را | [[تفسیر|تفاسیر]] شیعه با اتکا به روایات [[معصومان]]، پاره‌ای از [[آیه|آیات قرآن کریم]] را اشاره به امام زمان دانسته‌اند. [[روایات]] بسیاری از [[ائمه]] درباره امام زمان، زندگی و [[غیبت امام زمان|غیبت]] و حکومت او نقل شده و کتاب‌های حدیثی فراوانی با هدف نقل این روایات نوشته شده است. علاوه بر کتب حدیثی، آثار تألیفی و تحلیلی بسیاری نیز درباره امام زمان نگاشته شده است. | ||
[[اهل سنت]] با استناد به منابع روایی خود، مهدی را منجی آخرالزمان می‌دانند و او را از نسل [[پیامبر(ص)]] تلقی می‌کنند، اما با این حال بسیاری از آنها معتقدند که او در [[آخرالزمان]] متولد خواهد شد. در این میان برخی از علمای اهل سنت همچون سبط بن جوزی و | [[اهل سنت]] با استناد به منابع روایی خود، شخصی با نام مهدی را منجی آخرالزمان می‌دانند و او را از نسل [[پیامبر(ص)]] تلقی می‌کنند، اما با این حال بسیاری از آنها معتقدند که او در [[آخرالزمان]] متولد خواهد شد. در این میان برخی از علمای اهل سنت همچون سبط بن جوزی و ابن‌طلحه شافعی، همانند شیعیان معتقدند که مهدی موعود همان فرزند امام حسن عسکری است. | ||
[[ادعیه]] و [[ذکر|اذکار]] فراوانی برای ارتباط با امام زمان در عصر غیبت نقل شده است؛ مانند [[دعای عهد]]، [[دعای ندبه]]، [[زیارت | [[ادعیه]] و [[ذکر|اذکار]] فراوانی برای ارتباط با امام زمان در عصر غیبت نقل شده است؛ مانند [[دعای عهد]]، [[دعای ندبه]]، [[زیارت آل‌یاسین]] و [[نماز امام زمان]]. بر اساس برخی احادیث، [[ملاقات با امام زمان|دیدار با امام زمان]] در عصر غیبت نیز ممکن است و برخی از عالمان شیعه در کتاب‌های خود حکایت‌هایی را از دیدار برخی افراد با وی ذکر کرده‌اند. | ||
اماکن بسیاری در نقاط مختلف به امام زمان منسوب شده است؛ از جمله [[سرداب غیبت]] در [[سامرا]]، [[مسجد سهله]] در [[کوفه]] و [[مسجد جمکران]] در [[قم]]. | اماکن بسیاری در نقاط مختلف به امام زمان منسوب شده است؛ از جمله [[سرداب غیبت]] در [[سامرا]]، [[مسجد سهله]] در [[کوفه]] و [[مسجد جمکران]] در [[قم]]. | ||
==نام، کنیه‌ها و القاب== | ==نام، کنیه‌ها و القاب== | ||
در [[احادیث]] [[شیعه]]، برای [[امام]] دوازدهم نام‌هایی همچون محمد، احمد و عبدالله ذکر شده است. با این همه او در میان شیعیان بیشتر با [[مهدی]] شناخته می‌شود که از لقب‌های اوست.<ref>محمدی | در [[احادیث]] [[شیعه]]، برای [[امام]] دوازدهم نام‌هایی همچون محمد، احمد و عبدالله ذکر شده است. با این همه او در میان شیعیان بیشتر با [[مهدی]] شناخته می‌شود که از لقب‌های اوست.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۸۳.</ref> بر اساس احادیث متعدد، او همنام [[پیامبر اسلام]] است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۸۳.</ref> در برخی احادیث و منابع مکتوب شیعه مانند [[الکافی]] و [[کمال الدین]]، نام او با حروف جدا و به‌صورت «م ح م د» آمده است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۸۹-۲۹۱.</ref> این جدانویسی به سبب احادیث متعددی است که بردن نامِ او را ممنوع کرده‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۹۷-۳۰۵.</ref> | ||
[[پرونده:دعای سلامتی امام زمان.jpg|بندانگشتی|چپ|[[دعای سلامتی امام زمان(عج)]]]] | [[پرونده:دعای سلامتی امام زمان.jpg|بندانگشتی|چپ|[[دعای سلامتی امام زمان(عج)]]]] | ||
* ''' | * '''نهی از نام بردن''' | ||
{{اصلی|تسمیة المهدی}} | {{اصلی|تسمیة المهدی}} | ||
احادیث فراوانی در منابع شیعه، بردن نام اصلی امام دوازدهم را منع کرده و [[حرام]] دانسته‌اند.<ref> طبسی، تا ظهور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۴.</ref> دو نظریه مشهور درباره این روایات وجود دارد: نظریه نخست از آنِ کسانی مثل [[سید مرتضی]]، [[فاضل مقداد]]، [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]] و چند عالم دیگر است که این حرمت را مخصوص زمان [[تقیه]] می‌دانند | احادیث فراوانی در منابع شیعه، بردن نام اصلی امام دوازدهم را منع کرده و [[حرام]] دانسته‌اند.<ref>طبسی، تا ظهور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۴.</ref> دو نظریه مشهور درباره این روایات وجود دارد: نظریه نخست از آنِ کسانی مثل [[سید مرتضی]]، [[فاضل مقداد]]، [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]] و چند عالم دیگر است که این حرمت را مخصوص زمان [[تقیه]] می‌دانند و در مقابل، [[میرداماد]] و [[محدث نوری]] این حرام‌بودن را در تمام دوران قبل از [[ظهور]] جاری دانسته‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۱.</ref> | ||
*'''کنیه‌ها و القاب''' | *'''کنیه‌ها و القاب''' | ||
امام دوازدهم شیعیان، در منابع مختلف و [[ادعیه]] و [[زیارت|زیارات]] با القاب و [[کنیه|کنیه‌های]] بسیاری وصف شده است. [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] در کتاب [[نجم الثاقب]] به حدود ۱۸۲ نام و لقب اشاره کرده<ref group="یادداشت">محدث نوری در النجم الثاقب مدعی است تمامی اسامی و القاب معتبر و مستند را جمع‌آوری کرده و در این راه از استنباط‌های شخصی و پژوهش‌های | امام دوازدهم شیعیان، در منابع مختلف و [[ادعیه]] و [[زیارت|زیارات]] با القاب و [[کنیه|کنیه‌های]] بسیاری وصف شده است. [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] در کتاب [[نجم الثاقب]] به حدود ۱۸۲ نام و لقب اشاره کرده<ref group="یادداشت">محدث نوری در النجم الثاقب مدعی است تمامی اسامی و القاب معتبر و مستند را جمع‌آوری کرده و در این راه از استنباط‌های شخصی و پژوهش‌های غیرقطعی استفاده نکرده، که در غیر این صورت چندین برابر این اسماء و القاب قابل استخراج از کتب مختلف بوده است.</ref> و در کتاب «نام‌نامه حضرت مهدی(عج)» حدود ۳۱۰ اسم و لقب برای امام آمده است. برخی از القابی که محدث نوری برشمرده چنین است: [[مهدی]]، [[قائم]]، [[بقیة الله]]، منتقم، موعود، صاحب الزمان، خاتم الاوصیاء، منتَظَر، حجة الله، منتقم، احمد، ابوالقاسم، [[اباصالح|ابوصالح]]، خاتم الائمه، خلیفة الله، صالح، صاحب‌الامر.<ref>طبرسی نوری، النجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۶۵-۱۶۵.</ref> | ||
نام و القاب امام دوازدهم شیعیان در منابع [[اهل سنت]] نیز آمده است؛ هرچند در این منابع، بیشتر از عنوان «مهدی» استفاده شده و القاب و ویژگی‌های | نام و القاب امام دوازدهم شیعیان در منابع [[اهل سنت]] نیز آمده است؛ هرچند در این منابع، بیشتر از عنوان «مهدی» استفاده شده و القاب و ویژگی‌های دیگر كمتر ذکر شده و لقب «قائم» در منابع اهل سنت به‌ندرت یافت می‌شود.<ref group="یادداشت">برخی از القابی که در منابع اهل سنت آمده عبارتند از: مهدّی هذه الامّة، المهدی فی الأرض والمهدی فی السّماء، مهدی الخیر، مهدی عبداللّه، الإمام، آخر الأئمّة، خلیفة اللّه، خلیفة بنی هاشم، خلیفة، ولی اللّه، الأمیر، أمیر الطائفة، امیر النّاس، خیرة اللّه فی خلقه، خیر امّة محمّد، خیر النّاس، خیر أهل الأرض، ذخیرة الأنبیاء، یعسوب الامّة، الرّجل الصالح، صالح من مضی، العدل المبارک الزکی، المنصور، الهاشمی، العائذ بالبیت و السفاح.</ref><ref>طبسی، تا ظهور، ج۲، ص۴۹۲.</ref> | ||
==خانواده== | ==خانواده== | ||
{{تبارنامه امام حسن عسکری}} | {{تبارنامه امام حسن عسکری}} | ||
پدر امام زمان(عج)، [[امام حسن عسکری(ع)]]، امام یازدهم شیعیان [[دوازده امامی]] است که به مدت شش سال، از شهادت [[امام هادی(ع)]] در سال [[سال ۲۵۴ قمری|۲۵۴]] تا سال [[سال ۲۶۰ قمری|۲۶۰هـ]]، که به دست [[معتمد عباسی]] به شهادت رسید، [[امامت]] شیعیان را بر عهده داشت.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۳.</ref> | |||
پدر امام زمان(عج)، امام حسن عسکری(ع)، امام یازدهم شیعیان [[دوازده امامی]] است که به مدت شش سال، از شهادت [[امام هادی(ع)]] در سال [[سال ۲۵۴ قمری|۲۵۴]] تا سال [[سال ۲۶۰ قمری|۲۶۰هـ]]، که به دست [[معتمد عباسی]] به شهادت رسید، [[امامت]] شیعیان را بر عهده داشت.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۳ | |||
[[مادر امام زمان(عج)]] به نام‌های متعددی از جمله [[نرجس]]، سوسن، صقیل یا صیقل، حدیثه و حکیمه<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۷۱.</ref> خوانده شده و چهار گونه روایت درباره سرگذشت و ویژگی‌های وی نقل شده است؛ بر اساس روایتی که ابتدا شیخ صدوق در [[کمال الدین و تمام النعمة]] نقل کرده،<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۱۷.</ref> شاهزاده‌ای رومی بوده و در روایت‌هایی دیگر، بدون اشاره به سرگذشت او، تنها به تربیت مادر امام زمان در خانه [[حکیمه دختر امام جواد|حکیمه]]، دختر [[امام جواد(ع)]] اشاره شده است.<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۲۴.</ref> بنابر دسته سوم روایات که [[مسعودی]] آنها را در [[اثبات الوصیة]] نقل کرده<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۲۷۲.</ref> مادر امام زمان علاوه بر تربیت در خانه عمه امام یازدهم، در همان خانه هم به دنیا آمده است. روایات دسته چهارم تفاوت اساسی با سه دسته اخیر دارند؛ در این روایات مادر امام زمان(عج)، کنیزی سیاه‌پوست معرفی شده است.<ref>نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۶۳.</ref> برخی از این روایات، خصوصا دسته چهارم، با یکدیگر قابل جمع و تطبیق نیست، از همین رو [[علامه مجلسی]] می‌گوید روایات دسته چهارم با روایات بسیاری در این زمینه اختلاف دارد، مگر آنکه آنها را درباره مادر با واسطه یا مربی امام زمان تلقی کنیم.<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۲۱۹.</ref> | |||
مادر امام حسن عسکری(ع) و مادربزرگ امام زمان(عج) که در روایات به نام [[جده امام زمان|جَدّه]] شناخته می‌شود، دارای نقش مهمی در وقایع دوران [[غیبت صغری]] تصویر شده و بر اساس منابع، پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) امور [[شیعیان]] به‌طور عمده بر دوش او قرار گرفته بود.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۰.</ref> همچنین [[حکیمه دختر امام جواد(ع)|حکیمه]]، دختر امام جواد(ع) و عمه امام حسن عسکری(ع)، همزمان با چهار امام زندگی کرده و بر اساس منابع شیعه، شاهد و راوی ولادت امام زمان(عج) بوده است، مادر امام زمان در خانه او تربیت شده و بسیاری از روایات درباره ولادت امام زمان از او نقل شده است.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۱۹۱ و ۱۹۲.</ref> | |||
[[جعفر بن علی الهادی|جعفر بن علی]]، عموی امام زمان(عج) پس از درگذشت امام حسن عسکری(ع) مدعی [[امامت]] شد و به همین دلیل جعفر کذاب خوانده می‌شود؛ منابع روایی، او را اهل فسق و فجور و گناهان بزرگ دانسته‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۴.</ref> او علاوه بر ادعای امامت و انکار وجود وارث برای امام عسکری(ع)، دولتمردان وقت را بر ضد امام دوازدهم تحریک کرد.<ref>صدر، پژوهشی در زندگی امام مهدی، دارالتبلیغ اسلامی، ص۲۴۷.</ref> بر اساس برخی منابع، او تا پایان زندگی بر ادعای خود باقی ماند و خود را امام می‌دانست. برخی دیگر از منابع نوشته‌اند که او از ادعای خود دست برداشت و [[توبه]] کرد و شیعیان به جای جعفر کذاب، او را جعفر تواب می‌خواندند. وی در ۴۵ سالگی در [[سامرا]] درگذشت.؛<ref>حسینی دشتی، معارف و معاریف، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۱۶۵.</ref> | |||
[[جعفر بن علی الهادی|جعفر بن علی]]، عموی امام زمان(عج) پس از درگذشت امام حسن عسکری(ع) | |||
در بیشتر منابع شیعه و سنی از امام زمان(عج) به‌عنوان تنها فرزند [[امام حسن عسکری(ع)]] یاد شده است،<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۵۲۳؛ ابن‌طولون، الائمه الاثنا عشر، منشورات الرضی، ص۱۱۳؛ طبرسی، تاج الموالید، ص۵۹؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۷، ص۲۷۴؛ شبلنجی، نور الابصار، ص۱۸۳.</ref> هر چند بنابر قول دیگری، وی دو برادر و سه خواهر دارد.<ref>زرندی، معارج الوصول الی معرفة فضل آل الرسول(ص)، ص۱۷۶، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، صص ۶۱۸-۶۱۹.</ref> | |||
در بیشتر منابع شیعه و سنی از امام زمان(عج) | |||
==ولادت: زمان و مکان، مخفی‌بودن و چگونگی آگاهی شیعیان== | ==ولادت: زمان و مکان، مخفی‌بودن و چگونگی آگاهی شیعیان== | ||
*'''زمان ولادت''' | *'''زمان ولادت''' | ||
درباره سال ولادت | درباره سال ولادت امام دوازدهم شیعیان اختلاف است؛ بخشی از منابع کهن به تاریخ تولد او نپرداخته و آن را مخفی دانسته‌اند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۵۵؛ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۰۳؛ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۱۰۸-۱۱۲؛ ابن‌خشاب، تاریخ موالید الائمه و وفیاتهم، ۱۴۰۶ق، ص۲۰۰-۲۰۱.</ref> اما [[روایات]] بسیاری از [[شیعه]] و برخی از [[اهل سنت]]، سال ولادت امام دوازدهم شیعیان را ۲۵۵ق<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ص۱۹۲. رجوع کنید به: طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۱. مفید، الارشاد، بصیرتی، ص۳۴۶.</ref> یا ۲۵۶ق<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۵۵-۵۶۹. رجوع کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۹، ح۵ و ص۵۱۴، ح۱. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۳۰، ص۴۳۲.</ref> دانسته‌اند. | ||
درباره ماه تولد امام نیز اختلافاتی وجود دارد؛ اما قول مشهور [[شعبان]] است و بسیاری از منابع کهن [[شیعه]] نیز همین ماه را بیان کرده‌اند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ص۵۹۳. رجوع کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۸؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۲۴، ۴۳۰ و ۴۳۲؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۹؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۶۸ش، ص۲۶۶.</ref> در عین حال برخی از منابع شیعه<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۷۴؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref> و سنی<ref>ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، باب ۱۲، به نقل از اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷.</ref> [[رمضان]] و برخی از منابع اهل سنت<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.</ref> [[ماه ربیع‌الاول]] و [[ربیع‌الثانی]] را ذکر کرده‌اند. | درباره ماه تولد امام نیز اختلافاتی وجود دارد؛ اما قول مشهور [[شعبان]] است و بسیاری از منابع کهن [[شیعه]] نیز همین ماه را بیان کرده‌اند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۳. رجوع کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۸؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۲۴، ۴۳۰ و ۴۳۲؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۹؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۶۸ش، ص۲۶۶.</ref> در عین حال برخی از منابع شیعه<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۷۴؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref> و سنی<ref>ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، باب ۱۲، به نقل از اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷.</ref> [[رمضان]] و برخی از منابع اهل سنت<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.</ref> [[ماه ربیع‌الاول]] و [[ربیع‌الثانی]] را ذکر کرده‌اند. | ||
منابع تاریخی درباره روز تولد امام دوازدهم، گزارش‌های مختلفی دارند که در میان آنها، روز [[نیمه شعبان]] گزارش معروف و مشهور است.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ص۵۹۷.</ref> در میان عالمان شیعی، [[کلینی]]، [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]]، [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]]، [[شیخ طوسی]]، [[فتال نیشابوری]]، [[امین الاسلام طبرسی]]، [[ابن طاووس]]، [[محمد بن علی بن علی بن طباطبا|ابن طقطقی]]، [[علامه حلی]]، [[شهید اول]]، [[کفعمی]]، [[شیخ بهایی]] و دیگران و در میان دانشمندان [[اهل سنت]] ابن خلکان، ابن صباغ مالکی، شعرانی حنفی، ابن طولون و دیگران این قول را گزارش کرده‌اند. همچنین [[شب جمعه]] اول [[رمضان]] یا شب جمعه‌ای از ماه رمضان در کتاب [[کمال الدین]] [[شیخ صدوق]] گزارش شده است.<ref>این دو گزارش به عقید خادم نسبت داده شده که هر یک در نسخه‌ای از کتاب کمال الدین شیخ صدوق به ثبت رسیده‌اند (مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان | منابع تاریخی درباره روز تولد امام دوازدهم، گزارش‌های مختلفی دارند که در میان آنها، روز [[نیمه شعبان]] گزارش معروف و مشهور است.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۷.</ref> در میان عالمان شیعی، [[کلینی]]، [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]]، [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]]، [[شیخ طوسی]]، [[فتال نیشابوری]]، [[امین الاسلام طبرسی]]، [[ابن طاووس]]، [[محمد بن علی بن علی بن طباطبا|ابن طقطقی]]، [[علامه حلی]]، [[شهید اول]]، [[کفعمی]]، [[شیخ بهایی]] و دیگران و در میان دانشمندان [[اهل سنت]] ابن خلکان، ابن صباغ مالکی، شعرانی حنفی، ابن طولون و دیگران این قول را گزارش کرده‌اند. همچنین [[شب جمعه]] اول [[رمضان]] یا شب جمعه‌ای از ماه رمضان در کتاب [[کمال الدین]] [[شیخ صدوق]] گزارش شده است.<ref>این دو گزارش به عقید خادم نسبت داده شده که هر یک در نسخه‌ای از کتاب کمال الدین شیخ صدوق به ثبت رسیده‌اند (مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۱؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۷۴)</ref>{{یادداشت| تاریخ‌هایی که منابع اهل سنت گزارش کرده‌اند چنین است: روز [[۹ ربیع‌الاول]] (ابن خلکان، وفیات الاعیان، [بی‌تا]، ج۴، ص۱۷۶)، [[۱۹ ربیع‌الاول]] (قاضی نورالله شوشتری در احقاق الحق، جلد ۱۳، صفحه ۸۹-۹۰، این قول را از کتاب وفیات الاعیان ابن خلکان نقل کرده است؛ درحالی که در وفیات آمده است: نهم ربیع‌الاول)، [[۹ ربیع‌الثانی]] (ابن طولون از اهل سنت این قول را به ابن ازرق نسبت داده است. در حالی که ابن خلکان، نخستین گزارشگر سخن ابن ازرق، در کتاب وفیات می‌گوید نهم ربیع الاول روز ولادت امام است)، [[۱ رجب]] (آن را بیرجندی از ابن عیاش نقل کرده است. این گزارش در منابع متقدم موجود نیست. رجوع کنید به: مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۰)، [[۲۳ رمضان]] (آن را نخستین بار ابن طلحه شافعی نقل کرده است)، [[۳ شعبان]] و [[۸ شعبان]] ابن خلکان، وفیات الاعیان، الشریف الرضی، ج۴، ص۱۷۶.}} | ||
*'''مکان ولادت''' | *'''مکان ولادت''' | ||
مورخانی که در این باره سخن گفته‌اند، بر این مطلب اتفاق نظر دارند که امام زمان(عج) در خانه پدرش [[امام عسکری(ع)]] در [[سامرا]] به دنیا آمد<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، باب ۴۲، ح۱. طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref> و این خانه در کوچه‌ای جای داشت که نامش را «راضه» یا «وصافه» می‌گفتند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ص۶۰۵. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵.</ref> این خانه هم‌اکنون [[حرم عسکریین|بارگاه]] [[امام هادی(ع)]] و [[امام عسکری(ع)]] است.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ص۶۰۵.</ref> بنابر نقل‌های تاریخی [[امام هادی(ع)]] و امام عسکری(ع) سال‌ها پیش از تولد امام زمان(عج) به سامرا، مرکز خلافت [[عباسیان|عباسی]]،<ref>محلاتی، مأثر الکبراء فی تاریخ سامرا، ج۱، ص۳۱ به بعد. موسوعة العتبات ج۱۲، ص۸۰ به بعد.</ref> خوانده شدند و تا پایان عمر در همان‌جا سکونت داشتند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امام شیعه(ع)، ص۵۳۷-۵۳۸؛ مفید، الارشاد، ص۳۳۴؛ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، الشریف الرضی، ص۹۴-۹۵؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۴؛ ابن طولون، الائمه الاثنی عشر، الشریف الرضی، ص۱۱۳.</ref> | مورخانی که در این باره سخن گفته‌اند، بر این مطلب اتفاق نظر دارند که امام زمان(عج) در خانه پدرش [[امام عسکری(ع)]] در [[سامرا]] به دنیا آمد<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، باب ۴۲، ح۱. طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.</ref> و این خانه در کوچه‌ای جای داشت که نامش را «راضه» یا «وصافه» می‌گفتند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۵. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵.</ref> این خانه هم‌اکنون [[حرم عسکریین|بارگاه]] [[امام هادی(ع)]] و [[امام عسکری(ع)]] است.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۵.</ref> بنابر نقل‌های تاریخی [[امام هادی(ع)]] و امام عسکری(ع) سال‌ها پیش از تولد امام زمان(عج) به سامرا، مرکز خلافت [[عباسیان|عباسی]]،<ref>محلاتی، مأثر الکبراء فی تاریخ سامرا، ج۱، ص۳۱ به بعد. موسوعة العتبات ج۱۲، ص۸۰ به بعد.</ref> خوانده شدند و تا پایان عمر در همان‌جا سکونت داشتند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امام شیعه(ع)، ص۵۳۷-۵۳۸؛ مفید، الارشاد، ص۳۳۴؛ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، الشریف الرضی، ص۹۴-۹۵؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۴؛ ابن طولون، الائمه الاثنی عشر، الشریف الرضی، ص۱۱۳.</ref> | ||
* '''شرح ماجرا''' | * '''شرح ماجرا''' | ||
| خط ۱۳۱: | خط ۱۱۴: | ||
==عمر امام زمان== | ==عمر امام زمان== | ||
امام زمان در [[سال ۲۵۵ قمری|سال ۲۵۵ق]] به دنیا آمد<ref>طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۱. </ref> و به اعتقاد شیعیان، زنده است تا زمانی که همراه [[عیسی(ع)]] ظهور کند.<ref>امین، سیره معصومان، ۱۳۷۶ش، ج۶، ص۳۵۱.</ref> | امام زمان در [[سال ۲۵۵ قمری|سال ۲۵۵ق]] به دنیا آمد<ref>طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۱.</ref> و به اعتقاد شیعیان، زنده است تا زمانی که همراه [[عیسی(ع)]] ظهور کند.<ref>امین، سیره معصومان، ۱۳۷۶ش، ج۶، ص۳۵۱.</ref> | ||
حدود دوازده قرن از آن تاریخ می‌گذرد. علمای شیعه درباره چگونگی این عمر طولانی، پاسخ‌های گوناگونی ارائه داده و «امکان تداوم حیات انسان» را از جهت علمی و عملی بررسی کرده‌اند.<ref>عمیدی، در انتظار ققنوس، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۶-۲۴۳.</ref> | حدود دوازده قرن از آن تاریخ می‌گذرد. علمای شیعه درباره چگونگی این عمر طولانی، پاسخ‌های گوناگونی ارائه داده و «امکان تداوم حیات انسان» را از جهت علمی و عملی بررسی کرده‌اند.<ref>عمیدی، در انتظار ققنوس، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۶-۲۴۳.</ref> | ||
| خط ۱۷۲: | خط ۱۵۵: | ||
* '''محل ظهور، قیام، حکومت و زندگی (پس از ظهور)''' | * '''محل ظهور، قیام، حکومت و زندگی (پس از ظهور)''' | ||
درباره محل ظهور امام زمان (عج) اطلاع دقیقی در دست نیست. او بر پایه روایتی، در منطقه [[ذی طوی]] ظهور می‌کند. سپس با ۳۱۳ نفر از یارانش به [[مکه]] می‌رود، به [[حجر الاسود]] تکیه می‌دهد و پرچم خود را به اهتزاز درمی‌آورد.<ref> نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۵.</ref> بر اساس این روایت و روایات دیگر<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۳.</ref> آغاز قیام امام زمان(ع) از [[مسجدالحرام]] است و یاران او بین [[رکن حجرالاسود|رکن]] و [[مقام ابراهیم|مقام]] با او [[بیعت]] می‌کنند.<ref>صدر، تاریخ مابعد الظهور، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref> در برخی روایات از [[تهامه]] (منطقه‌ای در غرب [[شبه جزیره عربستان]]) به عنوان نقطه آغاز [[قیام امام زمان(ع)]] یاد شده است<ref>صدوق، عیون اخبار عن الرضا، ج۱، ص۶۳.</ref> به مکه که جزئی از این سرزمین است نیز تهامه گفته می‌شود. | درباره محل ظهور امام زمان (عج) اطلاع دقیقی در دست نیست. او بر پایه روایتی، در منطقه [[ذی طوی]] ظهور می‌کند. سپس با ۳۱۳ نفر از یارانش به [[مکه]] می‌رود، به [[حجر الاسود]] تکیه می‌دهد و پرچم خود را به اهتزاز درمی‌آورد.<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۵.</ref> بر اساس این روایت و روایات دیگر<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۳.</ref> آغاز قیام امام زمان(ع) از [[مسجدالحرام]] است و یاران او بین [[رکن حجرالاسود|رکن]] و [[مقام ابراهیم|مقام]] با او [[بیعت]] می‌کنند.<ref>صدر، تاریخ مابعد الظهور، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref> در برخی روایات از [[تهامه]] (منطقه‌ای در غرب [[شبه جزیره عربستان]]) به عنوان نقطه آغاز [[قیام امام زمان(ع)]] یاد شده است<ref>صدوق، عیون اخبار عن الرضا، ج۱، ص۶۳.</ref> به مکه که جزئی از این سرزمین است نیز تهامه گفته می‌شود. | ||
در برخی روایات، [[کرعه]]،<ref>سید ابن طاووس، الملاحم و الفتن، ص۲۷۸.</ref> محل خروج امام زمان(ع) معرفی شده است که احتمالا حاصل خلط شدن قیام امام زمان با [[قیام یمانی]] از [[یمن]] است.<ref>ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۱۹۹.</ref> محمد قرطبی از نویسندگان [[اهل سنت]]، [[مغرب اقصی]]<ref>قرطبی، التذکره، قاهره، ۱۴۱۶، ص۶۱۰.</ref> و [[قاضی نعمان مغربی]]، [[مغرب]]<ref>قاضی نعمان مغربی، ج۳، جزء، ۱۴، ص۳۶۴-۳۶۵.</ref> را محل خروج ذکر کرده‌اند که با روایات شیعه مبنی بر آغاز قیام امام دوازدهم از [[مکه]] سازگار نیست و احتمال خلط آن با مکان خروج [[سفیانی]] وجود دارد.<ref>ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۱۹۹.</ref> | در برخی روایات، [[کرعه]]،<ref>سید ابن طاووس، الملاحم و الفتن، ص۲۷۸.</ref> محل خروج امام زمان(ع) معرفی شده است که احتمالا حاصل خلط شدن قیام امام زمان با [[قیام یمانی]] از [[یمن]] است.<ref>ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۱۹۹.</ref> محمد قرطبی از نویسندگان [[اهل سنت]]، [[مغرب اقصی]]<ref>قرطبی، التذکره، قاهره، ۱۴۱۶، ص۶۱۰.</ref> و [[قاضی نعمان مغربی]]، [[مغرب]]<ref>قاضی نعمان مغربی، ج۳، جزء، ۱۴، ص۳۶۴-۳۶۵.</ref> را محل خروج ذکر کرده‌اند که با روایات شیعه مبنی بر آغاز قیام امام دوازدهم از [[مکه]] سازگار نیست و احتمال خلط آن با مکان خروج [[سفیانی]] وجود دارد.<ref>ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۱۹۹.</ref> | ||
برخی روایات، شهر [[کوفه]] را مرکز حکومت،<ref> مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسجد کوفه]] را محل قضاوت،<ref>بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱.</ref> و [[مسجد سهله]] را محل زندگی<ref>کلینی، الکافی، تهران، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳، ج۳، ص۳۸۰.</ref> و تقسیم [[بیت المال]]<ref> مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> توسط حضرت پس از قیام ذکر کرده‌اند. | برخی روایات، شهر [[کوفه]] را مرکز حکومت،<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسجد کوفه]] را محل قضاوت،<ref>بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱.</ref> و [[مسجد سهله]] را محل زندگی<ref>کلینی، الکافی، تهران، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳، ج۳، ص۳۸۰.</ref> و تقسیم [[بیت المال]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> توسط حضرت پس از قیام ذکر کرده‌اند. | ||
=== مکان‌های منسوب به امام زمان === | === مکان‌های منسوب به امام زمان === | ||
| خط ۱۸۴: | خط ۱۶۷: | ||
* [[مسجد جمکران]]: در نزدیکی [[روستای جمکران]] در [[قم]]، که بنابر قول معروف، به دستور امام زمان (عج) توسط حسن بن مثله جمکرانی ساخته شده است. | * [[مسجد جمکران]]: در نزدیکی [[روستای جمکران]] در [[قم]]، که بنابر قول معروف، به دستور امام زمان (عج) توسط حسن بن مثله جمکرانی ساخته شده است. | ||
* [[مسجد سهله]]: مقامی در این مسجد، منسوب به امام زمان(ع) است که در قسمت میانی مسجد و در بین مقام امام سجاد(ع) و مقام حضرت یونس قرار دارد. برخی روایات محل زندگی امام زمان(ع) را پس از ظهور، این مکان معرفی کرده‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳، ج۳، ص۳۸۰.</ref> | * [[مسجد سهله]]: مقامی در این مسجد، منسوب به امام زمان(ع) است که در قسمت میانی مسجد و در بین مقام امام سجاد(ع) و مقام حضرت یونس قرار دارد. برخی روایات محل زندگی امام زمان(ع) را پس از ظهور، این مکان معرفی کرده‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۳۱۸؛ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۳۴؛ مفید، الارشاد، قم، ۱۴۱۳، ج۳، ص۳۸۰.</ref> | ||
* [[ذی طوی]]: نام منطقه‌ای در مکه است که در داخل [[حرم مکی]] قرار دارد و طبق برخی روایات، حضرت مهدی(ع) در آنجا زندگی می‌کند. در برخی روایات، محل ظهور و مرکز تجمع یاران وی نیز همین منطقه یاد شده است. بر اساس روایتی، پیش از آنکه امام دوازدهم قیام خود را از کنار کعبه آغاز کند، در این مکان منتظر ۳۱۳ یار خود است.<ref> نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref> | * [[ذی طوی]]: نام منطقه‌ای در مکه است که در داخل [[حرم مکی]] قرار دارد و طبق برخی روایات، حضرت مهدی(ع) در آنجا زندگی می‌کند. در برخی روایات، محل ظهور و مرکز تجمع یاران وی نیز همین منطقه یاد شده است. بر اساس روایتی، پیش از آنکه امام دوازدهم قیام خود را از کنار کعبه آغاز کند، در این مکان منتظر ۳۱۳ یار خود است.<ref>نعمانی، الغیبه، تهران، ۱۳۹۷ق، ص۱۸۲.</ref> | ||
*[[کوه رضوی]]: برخی روایات، محل زندگی امام زمان(ع) را در [[دوران غیبت]]، کوه رضوی ذکر می‌کند.<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> رضوی از کوه‌های تهامه در میان [[مکه]] و [[مدینه]] است.{{مدرک}} | *[[کوه رضوی]]: برخی روایات، محل زندگی امام زمان(ع) را در [[دوران غیبت]]، کوه رضوی ذکر می‌کند.<ref>طوسی، الغیبه، قم، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳.</ref> رضوی از کوه‌های تهامه در میان [[مکه]] و [[مدینه]] است.{{مدرک}} | ||
* [[وادی السلام]]: مقام امام زمان در این قبرستان، گنبد و بارگاهی دارد که در سال ۱۳۱۰ق توسط سید محمدخان پادشاه سند ساخته شده است. ساختمان قبلی توسط سید بحرالعلوم (متوفای ۱۲۱۲ق) تجدید بنا شده بود. در محراب مقام حضرت مهدی(ع)، سنگی موجود است که زیارت‌نامه‌ای بر آن حک شده است. تاریخ کنده‌کاری این سنگ، نهم شعبان ۱۲۰۰ق است.{{مدرک}} | * [[وادی السلام]]: مقام امام زمان در این قبرستان، گنبد و بارگاهی دارد که در سال ۱۳۱۰ق توسط سید محمدخان پادشاه سند ساخته شده است. ساختمان قبلی توسط سید بحرالعلوم (متوفای ۱۲۱۲ق) تجدید بنا شده بود. در محراب مقام حضرت مهدی(ع)، سنگی موجود است که زیارت‌نامه‌ای بر آن حک شده است. تاریخ کنده‌کاری این سنگ، نهم شعبان ۱۲۰۰ق است.{{مدرک}} | ||
| خط ۲۱۵: | خط ۱۹۸: | ||
===دلایل عقلی=== | ===دلایل عقلی=== | ||
مهمترین برهان‌های عقلی ارائه شده عبارتند از: [[برهان فطرت]]، [[برهان لطف]]، برهان امکان اشرف،برهان مَظهر جامع، برهان [[واسطه فیض]] و برهان علت غایی. علاوه بر اینکه بر بیشتر این دلایل خدشه وارد شده است، از آنجایی که همه برهان‌های عقلی کلی هستند، تنها می‌توانند ضرورت وجود امام را ثابت می‌کنند و درباره شخصی که در زمان حاضر امام است کمکی نمی‌کنند.<ref>دانشنامه امام مهدی(عج)، محمدی | مهمترین برهان‌های عقلی ارائه شده عبارتند از: [[برهان فطرت]]، [[برهان لطف]]، برهان امکان اشرف،برهان مَظهر جامع، برهان [[واسطه فیض]] و برهان علت غایی. علاوه بر اینکه بر بیشتر این دلایل خدشه وارد شده است، از آنجایی که همه برهان‌های عقلی کلی هستند، تنها می‌توانند ضرورت وجود امام را ثابت می‌کنند و درباره شخصی که در زمان حاضر امام است کمکی نمی‌کنند.<ref>دانشنامه امام مهدی(عج)، محمدی ری‌شهری، ج۱، ص۱۸۲-۱۹۳.</ref> | ||
===دلایل نقلی=== | ===دلایل نقلی=== | ||
| خط ۲۲۲: | خط ۲۰۵: | ||
مهمترین دلایل عام عبارتند از: | مهمترین دلایل عام عبارتند از: | ||
* احادیث استمرار امامت،{{یادداشت|مانند روایات متعددی که در تفسیر برخی آیات قرآن از جمله آیه ۷ [[سوره رعد]] {{عربی|إنَّما أنتَ مُنْذِرٌ و لِكُلِّ قَومٍ هادٍ}}، و ۲۴ [[سوره فاطر|فاطر]] {{عربی| إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ}} رسیده است، مانند: قال رسول الله(ص) أنا المُنذِر و علیّ الهادی، وَ كُلُّ اِمامٍ هادٍ لِلقرنِ الّذی هو فیه. (بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۰۴، ح۲۲) و قال [[امام صادق|الامام الصادق]](ع): لَو لَم‌یكُنْ فی الأرضِ إلّا إثنانِ لَکانَ الاِمامُ أحدَهُما. (کافی، ج۱، ص۱۸۰)}} | * احادیث استمرار امامت،{{یادداشت|مانند روایات متعددی که در تفسیر برخی آیات قرآن از جمله آیه ۷ [[سوره رعد]] {{عربی|إنَّما أنتَ مُنْذِرٌ و لِكُلِّ قَومٍ هادٍ}}، و ۲۴ [[سوره فاطر|فاطر]] {{عربی| إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ}} رسیده است، مانند: قال رسول الله(ص) أنا المُنذِر و علیّ الهادی، وَ كُلُّ اِمامٍ هادٍ لِلقرنِ الّذی هو فیه. (بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۰۴، ح۲۲) و قال [[امام صادق|الامام الصادق]](ع): لَو لَم‌یكُنْ فی الأرضِ إلّا إثنانِ لَکانَ الاِمامُ أحدَهُما. (کافی، ج۱، ص۱۸۰)}} | ||
* [[حدیث ثقلین]] مورد قبول شیعه و [[اهل سنت]]؛ اگر [[اهل بیت]] پیامبر تا [[قیامت]] باقی نباشند، توصیه به تمسک به آنها تا قیامت بی‌معنا خواهد بود.<ref>محمدی | * [[حدیث ثقلین]] مورد قبول شیعه و [[اهل سنت]]؛ اگر [[اهل بیت]] پیامبر تا [[قیامت]] باقی نباشند، توصیه به تمسک به آنها تا قیامت بی‌معنا خواهد بود.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۱، ص۳۲۳.</ref> | ||
* [[حدیث دوازده خلیفه]] مورد قبول شیعه و اهل سنت.<ref>محمدی | * [[حدیث دوازده خلیفه]] مورد قبول شیعه و اهل سنت.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۱، ص۳۳۲-۳۸۴.</ref> | ||
* حدیث مرگ جاهلیت{{یادداشت|{{عربی|قال رسول الله(ص): مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً}}. بحارالانوار، چاپ بیروت، ج۳۲، ص۳۳۱}} مورد قبول شیعه و اهل سنت، و ۳۶ حدیث هم‌مضمون با آن<ref>محمدی | * حدیث مرگ جاهلیت{{یادداشت|{{عربی|قال رسول الله(ص): مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً}}. بحارالانوار، چاپ بیروت، ج۳۲، ص۳۳۱}} مورد قبول شیعه و اهل سنت، و ۳۶ حدیث هم‌مضمون با آن<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۲، ص۷-۳۵.</ref> | ||
در مورد دلایل خاص [[علامه مجلسی]] در جلد ۵۱ [[بحارالانوار]]، فصل «أبواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» ۱۵۳ حدیث از پیامبر و امامان قبلی برای اثبات امامت حضرت مهدی گردآوری کرده است. از جمله [[ابن عباس]] از [[پیامبر(ص)]] نقل کرده است: | در مورد دلایل خاص [[علامه مجلسی]] در جلد ۵۱ [[بحارالانوار]]، فصل «أبواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» ۱۵۳ حدیث از پیامبر و امامان قبلی برای اثبات امامت حضرت مهدی گردآوری کرده است. از جمله [[ابن عباس]] از [[پیامبر(ص)]] نقل کرده است: | ||
| خط ۲۳۱: | خط ۲۱۴: | ||
====دلایل قرآنی==== | ====دلایل قرآنی==== | ||
{{اصلی|آیات مهدویت}} | {{اصلی|آیات مهدویت}} | ||
در قرآن به نام اهل بیت و از جمله امام زمان تصریح نشده است ولی برخی از آیات بشارت‌هایی دارند که آنها را مربوط به عصر ظهور و امام آخرین می‌کند. علامه مجلسی در جلد ۵۱ بحارالانوار، در فصل «باب الآیات المُؤَوَّلَةِ بقیامِ القائم» ۷۷ آیه را در ضمن ۶۶ حدیث درباره حکومت امام مهدی گردآوری کرده است. این آیات را می‌توان در پنج دسته طبقه‌بندی کرد:<ref>محمدی | در قرآن به نام اهل بیت و از جمله امام زمان تصریح نشده است ولی برخی از آیات بشارت‌هایی دارند که آنها را مربوط به عصر ظهور و امام آخرین می‌کند. علامه مجلسی در جلد ۵۱ بحارالانوار، در فصل «باب الآیات المُؤَوَّلَةِ بقیامِ القائم» ۷۷ آیه را در ضمن ۶۶ حدیث درباره حکومت امام مهدی گردآوری کرده است. این آیات را می‌توان در پنج دسته طبقه‌بندی کرد:<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۲، ص۱۰۱-۱۱۴.</ref> | ||
* آیاتی که جهانی شدن دین حق را پیش گویی می‌کند: {{عربی|هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ كُلِّه|ترجمه= او كسی است كه پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند...}}<ref>توبه ۳۳، فتح ۲۸، صف ۹.</ref> | * آیاتی که جهانی شدن دین حق را پیش گویی می‌کند: {{عربی|هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ كُلِّه|ترجمه= او كسی است كه پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند...}}<ref>توبه ۳۳، فتح ۲۸، صف ۹.</ref> | ||
* آیه حکومت صالحین بر زمین: {{عربی| وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ|ترجمه= و در حقیقت، در [[زبور]] پس از تورات نوشتیم كه زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.}}<ref>سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.</ref> | * آیه حکومت صالحین بر زمین: {{عربی| وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ|ترجمه= و در حقیقت، در [[زبور]] پس از تورات نوشتیم كه زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.}}<ref>سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.</ref> | ||
| خط ۲۴۲: | خط ۲۲۵: | ||
===وضعیت شیعیان پس از شهادت امام عسکری(ع)=== | ===وضعیت شیعیان پس از شهادت امام عسکری(ع)=== | ||
'''ابهام در وجود فرزند امام عسکری''' | '''ابهام در وجود فرزند امام عسکری''' | ||
در زمان [[امام حسن عسکری(ع)]] مشهور شده بود که [[شیعیان]] در انتظار قیام فرزند او هستند<ref>مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۳۶.</ref> از طرفی دستگاه [[عباسیان|عباسی]] در جستجوی آن فرزند بود و به هر نحو می‌کوشید او را دستگیر کند.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت (۱)، ص۱۸۶. صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۳۵۳.</ref> از این رو امام عسکری در طول زندگی خود، آشکارا پسر خویش را به کسی نشان نداد و حتی او را به بسیاری از پیروان خود -جز چند تن از خواص اصحاب و خویشان نزدیک- معرفی نکرد.<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۰۲، با اندکی تلخیص.</ref> در نتیجه، هنگام شهادت امام، کسی جز همان عده از وجود فرزند آن حضرت خبر نداشت.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۵؛ الارشاد، ج۲، ص۳۳۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۴۲۲.</ref> اطلاعات بیشتر در بخش '''ولادت: زمان و مکان، مخفی‌بودن و چگونگی آگاهی شیعیان''' آمده است.) | در زمان [[امام حسن عسکری(ع)]] مشهور شده بود که [[شیعیان]] در انتظار قیام فرزند او هستند<ref>مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۳۶.</ref> از طرفی دستگاه [[عباسیان|عباسی]] در جستجوی آن فرزند بود و به هر نحو می‌کوشید او را دستگیر کند.<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت (۱)، ص۱۸۶. صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۳۵۳.</ref> از این رو امام عسکری در طول زندگی خود، آشکارا پسر خویش را به کسی نشان نداد و حتی او را به بسیاری از پیروان خود -جز چند تن از خواص اصحاب و خویشان نزدیک- معرفی نکرد.<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۰۲، با اندکی تلخیص.</ref> در نتیجه، هنگام شهادت امام، کسی جز همان عده از وجود فرزند آن حضرت خبر نداشت.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۱۰۵؛ الارشاد، ج۲، ص۳۳۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۴۲۲.</ref> اطلاعات بیشتر در بخش '''ولادت: زمان و مکان، مخفی‌بودن و چگونگی آگاهی شیعیان''' آمده است.) | ||
همچنین امام حسن عسکری(ع) به سبب شرایط سیاسی، در وصیت‌نامه خود فقط از مادرش [[مادر امام حسن عسکری|حُدَیث]] نام برد. از این رو در یکی دو سال اول پس از رحلت امام، برخی شیعیان معتقد بودند در زمان [[غیبت امام زمان]]، حُدَیث به نیابت عهده‌دار مقام [[امامت]] است.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۰۷.</ref> | همچنین امام حسن عسکری(ع) به سبب شرایط سیاسی، در وصیت‌نامه خود فقط از مادرش [[مادر امام حسن عسکری|حُدَیث]] نام برد. از این رو در یکی دو سال اول پس از رحلت امام، برخی شیعیان معتقد بودند در زمان [[غیبت امام زمان]]، حُدَیث به نیابت عهده‌دار مقام [[امامت]] است.<ref>صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۰۷.</ref> | ||
| خط ۲۵۹: | خط ۲۴۲: | ||
بحران رهبری در این دوره چنان سنگین بود که حتی عده‌ای از شیعیان امامی، از مذهب خود دست برداشته و به سایر [[فرق تشیع|فرقه‌های شیعی]] و غیرشیعی پیوستند؛<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۰؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> دسته‌ای رحلت امام عسکری را نپذیرفتند و او را [[مهدی]] دانستند و گروهی امامت [[محمد بن علی الهادی|سید محمد]] فرزند [[امام هادی(ع)]] را پذیرفتند و امامت امام عسکری را منکر شدند.،<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۱۹۷، پاورقی۲.</ref> | بحران رهبری در این دوره چنان سنگین بود که حتی عده‌ای از شیعیان امامی، از مذهب خود دست برداشته و به سایر [[فرق تشیع|فرقه‌های شیعی]] و غیرشیعی پیوستند؛<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۰؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> دسته‌ای رحلت امام عسکری را نپذیرفتند و او را [[مهدی]] دانستند و گروهی امامت [[محمد بن علی الهادی|سید محمد]] فرزند [[امام هادی(ع)]] را پذیرفتند و امامت امام عسکری را منکر شدند.،<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۱۹۷، پاورقی۲.</ref> | ||
در این میان گروهی بزرگ، [[جعفر کذاب|جعفر]] را امام دانستند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، | در این میان گروهی بزرگ، [[جعفر کذاب|جعفر]] را امام دانستند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۷-۱۰۹؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۱۱۰ـ۱۱۴؛ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref> جعفر برای به‌دست آوردن امامت تلاش زیادی کرد. وی پس از شهادت [[امام حسن عسکری(ع)]]، به‌رغم زنده بودن مادر امام، مدعی میراث وی شد.<ref>مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۲۰۵، ۲۲۳؛ ذهبی، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> وی همچنین زمامداران وقت را تحریک کرد که خانه امام را برای یافتن فرزند او جستجو کنند و با همکاری جعفر، یکی از کنیزان امام حسن عسکری(ع) زندانی شد و به شدت تحت نظر قرار گرفت.<ref>مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص۳۶۰؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۲۰۵.</ref> به‌علاوه، جعفر حاضر شد سالانه بیست هزار دینار به یکی از کارگزاران عباسی رشوه دهد تا [[امامت]] او را تأیید نماید.<ref>رجوع کنید به: مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۱۹۹، ۲۰۵.</ref> | ||
علیرغم این اختلافات، نهایتاً اکثریت شیعه به امامت فرزند امام حسن عسکری(ع) گرویدند و همین جریان بعدها رهبری اصلی شیعیان امامی را بر عهده گرفت و در قرن چهارم به صورت [[شیعه اثنی عشری]] باقی ماند.<ref>طوسی، الغیبه،....</ref> [[شیخ مفید]] پس از نقل خبری از [[حسن بن موسی نوبختی]]، نویسنده کتاب [[فرق الشیعه]]، درباره فرقه‌های چهارده‌گانه‌ای که پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند، می‌گوید: | علیرغم این اختلافات، نهایتاً اکثریت شیعه به امامت فرزند امام حسن عسکری(ع) گرویدند و همین جریان بعدها رهبری اصلی شیعیان امامی را بر عهده گرفت و در قرن چهارم به صورت [[شیعه اثنی عشری]] باقی ماند.<ref>طوسی، الغیبه،....</ref> [[شیخ مفید]] پس از نقل خبری از [[حسن بن موسی نوبختی]]، نویسنده کتاب [[فرق الشیعه]]، درباره فرقه‌های چهارده‌گانه‌ای که پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند، می‌گوید: | ||
| خط ۳۰۲: | خط ۲۸۵: | ||
#جریان یاران امام زمان که در سرزمین‌های اسلامی در تلاش هستند و یاد و نام او را در عالم پراکنده می‌کنند.<ref>شیخ صدوق، كمال الدین، ج۱، باب ۳۱، ح۲.</ref> | #جریان یاران امام زمان که در سرزمین‌های اسلامی در تلاش هستند و یاد و نام او را در عالم پراکنده می‌کنند.<ref>شیخ صدوق، كمال الدین، ج۱، باب ۳۱، ح۲.</ref> | ||
بر اساس روایات، امام مهدی(ع) قیام خود را از [[مسجد الحرام]] در [[مکه]] آغاز می‌کند و به همراه [[یاران امام زمان|یارانش]] به سمت [[کوفه]] حرکت می‌کند و این شهر را به عنوان مرکز حکومت خود برمی‌گزید.<ref>محمدی | بر اساس روایات، امام مهدی(ع) قیام خود را از [[مسجد الحرام]] در [[مکه]] آغاز می‌کند و به همراه [[یاران امام زمان|یارانش]] به سمت [[کوفه]] حرکت می‌کند و این شهر را به عنوان مرکز حکومت خود برمی‌گزید.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۲۰۱؛ صدر، تاریخ مابعد الظهور، ج۳، ص۲۱۲-۲۲۴.</ref> | ||
==سخنان و مکتوبات== | ==سخنان و مکتوبات== | ||
| خط ۳۰۹: | خط ۲۹۲: | ||
توقیعات امام زمان که در حدود ۸۰ مورد است، غالبا در دوره [[غیبت صغرا]] در موضوعات گوناگون اعتقادی، [[فقه|فقهی]]، مالی و... صادر شده است.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4227/5736/57088/%D8%AA%D9%88%D9%82%DB%8C%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%BA%D8%A7%DB%8C%D8%A8%28%D8%B9%29 توقیعات امام غایب(ع)]T پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref> | توقیعات امام زمان که در حدود ۸۰ مورد است، غالبا در دوره [[غیبت صغرا]] در موضوعات گوناگون اعتقادی، [[فقه|فقهی]]، مالی و... صادر شده است.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/4227/5736/57088/%D8%AA%D9%88%D9%82%DB%8C%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%BA%D8%A7%DB%8C%D8%A8%28%D8%B9%29 توقیعات امام غایب(ع)]T پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref> | ||
همچنین چندین [[دعا]] و [[زیارت]] از امام زمان(ع)صادر شده است؛ مانند [[دعای فرج]](اَللّهُمَّ عَظُمَ البَلاء)، دعای «یا مَن أظهَرَ الجَمیلَ»، دعای «اَللّهمّ رَبَّ النّورِ العَظیم»، دعای «اَللهُمّ ارزُقنا تَوفیقَ الطاعَةِ»، [[دعای سهم اللیل]]، دعای هر روز [[ماه رجب]]، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِالمَولودَینِ فی رَجَب»، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِمَعانی جَمیعِ ما یدعوكَ بِهِ وُلاةُ أمرِكَ»، [[زیارت ناحیه مقدسه]] و [[زیارت الشهداء]].<ref>محمدی | همچنین چندین [[دعا]] و [[زیارت]] از امام زمان(ع)صادر شده است؛ مانند [[دعای فرج]](اَللّهُمَّ عَظُمَ البَلاء)، دعای «یا مَن أظهَرَ الجَمیلَ»، دعای «اَللّهمّ رَبَّ النّورِ العَظیم»، دعای «اَللهُمّ ارزُقنا تَوفیقَ الطاعَةِ»، [[دعای سهم اللیل]]، دعای هر روز [[ماه رجب]]، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِالمَولودَینِ فی رَجَب»، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُكَ بِمَعانی جَمیعِ ما یدعوكَ بِهِ وُلاةُ أمرِكَ»، [[زیارت ناحیه مقدسه]] و [[زیارت الشهداء]].<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۶، صص۲۹۵-۳۲۷.</ref> | ||
==جایگاه امام زمان در قرآن و روایات== | ==جایگاه امام زمان در قرآن و روایات== | ||
| خط ۳۶۷: | خط ۳۵۰: | ||
{{اصلی|ملاقات با امام زمان}} | {{اصلی|ملاقات با امام زمان}} | ||
*'''ملاقات پیش از غیبت کبری''' | *'''ملاقات پیش از غیبت کبری''' | ||
در کتاب‌های تاریخی و [[حدیث|حدیثی]] [[شیعه]] - همچون [[کافی]]، [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد]] [[شیخ مفید]]، [[اعلام الوری]]، [[کمال الدین]] و [[الغیبة شیخ طوسی|الغیبة]] [[شیخ طوسی]] و [[الغیبه نعمانی|الغیبة]] [[نعمانی]] - نام برخی افرادی که در زمان حیات [[امام حسن عسکری(ع)]] موفق به دیدار فرزندش مهدی (عج) شده بودند آمده و شرح دیدارشان ذکر شده است؛ از جمله [[حکیمه خاتون|حکیمه]] عمه امام یازدهم<ref>طبرسی، اعلام الوری، مؤسسه آل البیت، ج۲، ص۲۱۴؛ کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۰؛ مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۱.</ref> که شاهد تولد امام مهدی بوده است. بیشتر این افراد، یاران و خادمان امام حسن عسکری(ع) بودند: [[ابو نصر ظریف]]<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۲؛ مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۴؛ محمدی | در کتاب‌های تاریخی و [[حدیث|حدیثی]] [[شیعه]] - همچون [[کافی]]، [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد]] [[شیخ مفید]]، [[اعلام الوری]]، [[کمال الدین]] و [[الغیبة شیخ طوسی|الغیبة]] [[شیخ طوسی]] و [[الغیبه نعمانی|الغیبة]] [[نعمانی]] - نام برخی افرادی که در زمان حیات [[امام حسن عسکری(ع)]] موفق به دیدار فرزندش مهدی (عج) شده بودند آمده و شرح دیدارشان ذکر شده است؛ از جمله [[حکیمه خاتون|حکیمه]] عمه امام یازدهم<ref>طبرسی، اعلام الوری، مؤسسه آل البیت، ج۲، ص۲۱۴؛ کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۰؛ مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۱.</ref> که شاهد تولد امام مهدی بوده است. بیشتر این افراد، یاران و خادمان امام حسن عسکری(ع) بودند: [[ابو نصر ظریف]]<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۲؛ مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۴؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۲.</ref> (خادم امام عسکری)، [[احمد بن اسحاق اشعری قمی]]<ref>صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۳۸۴؛ طبرسی، اعلام الوری، مؤسسه آل البیت، ج۲، ص۲۴۸؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۱۳.</ref> [[ابو علی بن مطهر]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۱۴.</ref> [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]،<ref>صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۵۴؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۱۶.</ref> [[یعقوب بن منقوش]]،<ref>صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۰۷ و ص۴۳۶؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۱۹.</ref> ابوغانم خادم،<ref>صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۳۱؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۱۵.</ref> [[کامل بن ابراهیم]]،<ref>الغیبه، طوسی، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۴۲۶؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۲۰.</ref> و....<ref>رجوع کنید به: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۹-۲۹.</ref> | ||
همچنین گزارش شده است در طول ۶۹ سال [[غیبت صغری]]، علاوه بر [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]] امام، افراد متعددی امام مهدی(ع) را زیارت کرده‌اند: [[ابراهیم بن ادریس]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ طوسی، الغیبه، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۲۶۸؛ محمدی | همچنین گزارش شده است در طول ۶۹ سال [[غیبت صغری]]، علاوه بر [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]] امام، افراد متعددی امام مهدی(ع) را زیارت کرده‌اند: [[ابراهیم بن ادریس]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ طوسی، الغیبه، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۲۶۸؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۹.</ref> [[ابراهیم بن عبده نیشابوری]] و خادم او،<ref>مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۲۹.</ref> ابوالادیان خادم امام حسن عسکری(ع)،<ref>صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۵۷؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۳۰.</ref> [[ابو سعید غانم هندی]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۵۱۵؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۳۳.</ref> [[ابو عبدالله بن صالح]]،<ref>مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۳۷.</ref> ابو محمد [[حسن بن وجناء نصیبی]]،<ref>صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۴۳؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۳۸.</ref> ابو علی [[محمد بن احمد بن حماد]] مروزی محمودی،<ref>صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۷۰؛ طوسی، الغیبه، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۲۵۹؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۴۰.</ref> [[اسماعیل بن علی نوبختی]]،<ref>طوسی، الغیبه، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۲۷۱؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۵۱.</ref> [[علی بن ابراهیم بن مهزیار]]،<ref>صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۶۵؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۶۲.</ref> [[محمد بن اسماعیل بن موسی الکاظم|محمد بن اسماعیل]] فرزند امام کاظم(ع)،<ref>مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۱؛ دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۷۵.</ref> [[محمد بن شاذان نیشابوری]]،<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۹۳.</ref> و ده‌ها نفر دیگر.<ref>رجوع کنید به: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۹-۹۷.</ref> | ||
{{اصلی|مدعیان نیابت}} | {{اصلی|مدعیان نیابت}} | ||
| خط ۳۷۵: | خط ۳۵۸: | ||
*'''ملاقات در غیبت کبری''' | *'''ملاقات در غیبت کبری''' | ||
درباره دیدن امام زمان در روزگار غیبت کبری دو دیدگاه وجود دارد: برخی آن را انکار کرده‌اند و برخی دیگر بر امکان و وقوع آن، شواهد و دلایلی اقامه نموده‌اند. این انکارها گاه به احادیثی مستند شده‌اند که مدعی مشاهده در روزگار غیبت کبری را دروغگو خوانده‌اند<ref group="یادداشت">این حدیث بخشی از آخرین توقیع امام زمان(ع) به نایب چهارم خویش است: {{عربی| وَ سَیأْتِی إِلَی شِیعَتِی مَنْ یدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیانِی وَ الصَّیحَةِ فَهُوَ كَذَّابٌ مُفْتَر |ترجمه=و به زودی برخی نزد شیعیان من ادعای مشاهده مرا خواهند داشت، بدانید هر كه پیش از [[خروج سفیانی]] و [[صیحه آسمانی]] ادّعای مشاهده كند دروغگویی است که به ما افترا بسته است.}}</ref> و گاه از شک در صداقت گزارش‌دهنده رؤیت برخاسته است، ضمن اینکه برخی نیز به دلیل جلوگیری از سودجویی فرصت‌طلبان، همه گونه رؤیت را انکار می‌کنند.<ref>محمدی | درباره دیدن امام زمان در روزگار غیبت کبری دو دیدگاه وجود دارد: برخی آن را انکار کرده‌اند و برخی دیگر بر امکان و وقوع آن، شواهد و دلایلی اقامه نموده‌اند. این انکارها گاه به احادیثی مستند شده‌اند که مدعی مشاهده در روزگار غیبت کبری را دروغگو خوانده‌اند<ref group="یادداشت">این حدیث بخشی از آخرین توقیع امام زمان(ع) به نایب چهارم خویش است: {{عربی| وَ سَیأْتِی إِلَی شِیعَتِی مَنْ یدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیانِی وَ الصَّیحَةِ فَهُوَ كَذَّابٌ مُفْتَر |ترجمه=و به زودی برخی نزد شیعیان من ادعای مشاهده مرا خواهند داشت، بدانید هر كه پیش از [[خروج سفیانی]] و [[صیحه آسمانی]] ادّعای مشاهده كند دروغگویی است که به ما افترا بسته است.}}</ref> و گاه از شک در صداقت گزارش‌دهنده رؤیت برخاسته است، ضمن اینکه برخی نیز به دلیل جلوگیری از سودجویی فرصت‌طلبان، همه گونه رؤیت را انکار می‌کنند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۷۹.</ref> | ||
از سوی دیگر در برخی احادیث، دعاها و اعمالی برای دیدار با امام زمان(ع) توصیه شده است،<ref>محمدی | از سوی دیگر در برخی احادیث، دعاها و اعمالی برای دیدار با امام زمان(ع) توصیه شده است،<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۸۰ و ۱۸۱. رجوع کنید به: طبرسی، مکارم الاخلاق، ج۲، ص۳۵، ح۷۶.</ref> و دست‌کم دو حدیث معتبر، دسترسی و دیدار با امام را برای پیروان ویژه او، امری ممکن دانسته است.<ref group="یادداشت">از امام صادق(ع) نقل شده است:{{عربی| لِلْقَائِمِ غَیبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ الْغَیبَةُ الْأُولَی لایعْلَمُ بِمَكَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لایعْلَمُ بِمَكَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ. (کلینی، الكافی، إسلامیة، ج۱، ص۳۴۰)|ترجمه=برای قائم دو غیبت است: یکی کوتاه است و دیگری طولانی. در غیبت اول جز شیعیان خاص او کسی از جای او با خبر نیست و در غیبت دیگر جز دوستان خاص او کسی از جای او با خبر نیست.}} همچنین در روایت دیگری از امام صادق(ع) آمده است:{{عربی|إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیبَتَینِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّی یقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّی لایبْقَی عَلَی أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ یسِیرٌ لایطَّلِعُ عَلَی مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِهِ وَ لاغَیرِهِ إِلَّا الْمَوْلَی الَّذِی یلِی أَمْرَهُ (طوسی، کتاب الغیبة، ص۱۶۱) |ترجمه=برای صاحب این امر، دو غیبت است که یکی از آنها، به اندازه‌ای طولانی می‌شود که برخی از مردم گویند: از دنیا رفته است، برخی گویند: کشته شده و برخی گویند: رفته است. جز اندکی از یاران او، بر باور خود استوار نماند. کسی از فرزندانش و غیر آنان از اقامتگاه او آگاه نمی‌شود، جز کسی که متصدی امور او است.}}</ref> عالمان بزرگ شیعه مانند [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]] و [[شیخ طوسی]] در کتاب‌های خود فصلی را برای نام بردن از دیدارکنندگان با امام دوازدهم گشوده و به ممکن بودن آن تصریح کرده‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۸۰.</ref> گزارش‌های فراوانی از ملاقات برخی عالمان بزرگ و افراد عادی با امام زمان وجود دارد. به گفته [[شیخ حر عاملی]]، [[سید عبدالله شبر]] و [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]]، این گزارش‌ها به حد [[تواتر]] رسیده‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۸۳.</ref> برخی از این ملاقات‌کنندگان عبارت‌اند از: میرزا [[محمد حسین نائینی]]،<ref>طبرسی نوری، النجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۳۲۰.</ref> [[سید بن طاووس]]،<ref>طبرسی نوری، النجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۳۴۴ و ص۳۴۸ و ص۳۴۹.</ref> [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|ابراهیم کفعمی]]،<ref>طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۳۶۰.</ref> [[محمد تقی مجلسی]]،<ref>طبرسی نوری، نجم الثاقب،۱۴۱۰ق، ص۴۱۵.</ref> [[ابوالحسن شعرانی]]،<ref>طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۴۴۳.</ref> [[شیخ حر عاملی]]،<ref>طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۴۵۱.</ref> [[مقدس اردبیلی]]،<ref>طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۴۵۳.</ref> [[میرزا محمد استرآبادی]]،<ref>طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۴۶۱.</ref> [[شهید ثانی]]،<ref>طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۴۶۲.</ref> [[سید بحرالعلوم]]،<ref>طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، صص۴۷۳ و ۴۷۴ و ۴۷۵ و ۴۷۶ و ۴۷۷.</ref> [[سید نعمت الله جزایری]]،<ref>طبرسی نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۴۸۰.</ref> [[شیخ مرتضی انصاری]].<ref>شیخ محمود عراقی، دارالسلام، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۸۰ش، ص۲۹۰.</ref> | ||
===دعاها و زیارات=== | ===دعاها و زیارات=== | ||
| خط ۳۹۴: | خط ۳۷۷: | ||
===انتظار=== | ===انتظار=== | ||
{{اصلی|انتظار فرج}} | {{اصلی|انتظار فرج}} | ||
در فرهنگ اسلامی، انتظار فرج -به معنای امید به گشایش شرایط نابسامان- از مفاهیم پرتکرار در [[آیه|آیات]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به «إنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛ به درستی که با دشواری، آسانی است».(سوره انشراح، آیه۶)؛ «لاَ یَیأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ؛ جز گروه كافران كسی از رحمت خدا نومید نمی‌شود.»(سوره یوسف، آیه۸۷)</ref> و [[حدیث|روایات]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۳۶۳-۱۴۰۴ق، ص۳۷، ۱۰۶، ۱۱۱، ۲۰۱، ۴۰۳ و۴۱۶.</ref> است. یکی از مهمترین مصادیق این انتظار در فرهنگ شیعی، امید به گشایش سختی‌ها و آینده‌ای روشن با ظهور امام زمان است. از این نوع انتظار در روایات با واژگانی مانند «اَلْمُنتظَرُ لِأمْرِنا»، «مُنتظِرٌ لِهذا الاَمر»، «اِنْتِظارُ قائِمِنا»، «تَوَقُّعُ الْفَرَج»، «اَلمُنتظِرینَ لِظُهورِهِ»، «مُنْتظِرونَ لِدَوْلَةِ الْحَق» و «اَلمُنتظِرُ لِلّثانی عَشَر» یاد شده است.<ref>نگاه کنید به محمدی | در فرهنگ اسلامی، انتظار فرج -به معنای امید به گشایش شرایط نابسامان- از مفاهیم پرتکرار در [[آیه|آیات]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به «إنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛ به درستی که با دشواری، آسانی است».(سوره انشراح، آیه۶)؛ «لاَ یَیأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ؛ جز گروه كافران كسی از رحمت خدا نومید نمی‌شود.»(سوره یوسف، آیه۸۷)</ref> و [[حدیث|روایات]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۳۶۳-۱۴۰۴ق، ص۳۷، ۱۰۶، ۱۱۱، ۲۰۱، ۴۰۳ و۴۱۶.</ref> است. یکی از مهمترین مصادیق این انتظار در فرهنگ شیعی، امید به گشایش سختی‌ها و آینده‌ای روشن با ظهور امام زمان است. از این نوع انتظار در روایات با واژگانی مانند «اَلْمُنتظَرُ لِأمْرِنا»، «مُنتظِرٌ لِهذا الاَمر»، «اِنْتِظارُ قائِمِنا»، «تَوَقُّعُ الْفَرَج»، «اَلمُنتظِرینَ لِظُهورِهِ»، «مُنْتظِرونَ لِدَوْلَةِ الْحَق» و «اَلمُنتظِرُ لِلّثانی عَشَر» یاد شده است.<ref>نگاه کنید به محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰۶-۳۰۷، ص۳۱۴-۳۲۱ و ص۳۲۸-۳۶۳.</ref> این روایات پاداش و فضائل بی‌شماری برای منتظران بیان کرده و آنان را از «اولیاء الله» و برترین مردم به حساب آورده است که همچون یاران [[پیامبر(ص)]] در [[جنگ بدر]] بوده یا در خیمه امام زمان(ع) به همراه او نبرد می‌کنند.<ref>محمدی ری‌شهری دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰۹.</ref> | ||
انتظار فرج و گشایش می‌تواند جنبه فردی یا عمومی داشته باشد<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰۸.</ref> و به شرطی سازنده است که با تلاش و کسب آمادگی همراه بوده و [[ایمان|مؤمن]] از تأخیر آن ناامید نگردد. نتیجه چنین انتظار و تلاشی، تکامل فرد و جامعه خواهد بود.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۱۰.</ref> | انتظار فرج و گشایش می‌تواند جنبه فردی یا عمومی داشته باشد<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۰۸.</ref> و به شرطی سازنده است که با تلاش و کسب آمادگی همراه بوده و [[ایمان|مؤمن]] از تأخیر آن ناامید نگردد. نتیجه چنین انتظار و تلاشی، تکامل فرد و جامعه خواهد بود.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۳۱۰.</ref> | ||
| خط ۴۳۳: | خط ۴۱۶: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* | * ابن‌اثیر الجزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار الصادر، ۱۳۸۵ق. | ||
* | * ابن‌جوزی، سبط، تذکرة الخواص، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق. | ||
* | * ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، کشف المشکل من حدیث الصحیحین، تحقیق علی حسین البواب، ریاض، دارالوطن، ۱۴۱۸ق. | ||
* | * ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح الصحیح البخاری، تحقیق عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۳۷۹ق. | ||
* | * ابن‌خشاب، عبدالله بن احمد، تاریخ الموالید الائمه و وفیاتهم، تحقیق آیت الله مرعشی نجفی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، ۱۴۰۶ق. | ||
* | * ابن‌خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، چاپ چهارم، بی‌تا. | ||
* | * ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، به تحقیق احسان عباس، قم، الشریف الرضی، بی تا. | ||
* | * ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۳۶۳-۱۴۰۴ق. | ||
* | * ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب علیهم السلام، قم، علامه، ۱۳۷۹ق. | ||
* | * ابن‌طلحه شافعی، محمد، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، بیروت، البلاغ، ۱۴۱۹ق. | ||
* | * ابن‌طولون، الائمه الاثنی عشر، تحقیق صلاح الدین منجد، قم، منشورات الرضی، بی تا. | ||
* | * ابن‌قیم، محمد بن ابی بکر، المنار المنیف، تحقیق عبد الفتاح ابو غدة، حلب، مکتبه المطبوعات الاسلامیه، ۱۳۹۰ق. | ||
* اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، تبریز، مکتبة بنی هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق. | * اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، تبریز، مکتبة بنی هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق. | ||
* اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، چاپ هاشم رسولی محلاتی، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. | * اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، چاپ هاشم رسولی محلاتی، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. | ||
* اشعری، | * اشعری، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تصحیح دکتر محمدجواد مشکور، تهران، مرکز انتشارات علمی فرهنگی، چاپ دوم، ۱۳۶۱ش. | ||
* امین، سید محسن، سیره معصومان، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، سروش، دوم، ۱۳۷۶ش. | * امین، سید محسن، سیره معصومان، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، سروش، دوم، ۱۳۷۶ش. | ||
* پورطباطبایی، سید مجید، در جستجوی قائم(عج)، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۷۰ش. | * پورطباطبایی، سید مجید، در جستجوی قائم(عج)، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۷۰ش. | ||
| خط ۴۵۴: | خط ۴۳۷: | ||
* جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انتشارات انصاریان، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش. | * جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انتشارات انصاریان، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش. | ||
* حسینی جلالی، محمدرضا، تاریخ اهل البیت، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۰ق. | * حسینی جلالی، محمدرضا، تاریخ اهل البیت، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۰ق. | ||
* حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، | * حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، ج۴، تهران، مؤسسه فرهنگی آرایه، ۱۳۷۸ش. | ||
* راوندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، تحقیق مؤسسة الإمام المهدی علیه‌السلام، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)، ۱۴۱۱ق. | * راوندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، تحقیق مؤسسة الإمام المهدی علیه‌السلام، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)، ۱۴۱۱ق. | ||
* رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۰م. | * رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۰م. | ||
* سید | * سید ابن‌طاووس، علی بن موسی، ملاحم و الفتن، قم، الشریف الرضی، ۱۳۹۸ق. | ||
* سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت: حضرت مهدی از ولادت تا امامت، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعود، چاپ ششم، ۱۳۸۹ش. | * سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت: حضرت مهدی از ولادت تا امامت، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعود، چاپ ششم، ۱۳۸۹ش. | ||
* سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(ع)، دوم، ۱۳۸۸. | * سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(ع)، دوم، ۱۳۸۸. | ||
| خط ۴۶۶: | خط ۴۴۹: | ||
* صافی گلپایگانی، لطف الله، نوید امن و امان، تهران، دفتر تنظیم نشرو آثار آیت الله صافی گلپایگانی، ۱۳۸۶ش. | * صافی گلپایگانی، لطف الله، نوید امن و امان، تهران، دفتر تنظیم نشرو آثار آیت الله صافی گلپایگانی، ۱۳۸۶ش. | ||
* صدر، سید محمد، تاریخ مابعد الظهور، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۱۲ق. | * صدر، سید محمد، تاریخ مابعد الظهور، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۱۲ق. | ||
* صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الصغری، | * صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الصغری، بیروت، دار التعارف، ۱۳۹۲ق. | ||
* صدر، سید محمد، پژوهشی در زندگی امام مهدی(عج) و نگرشی بر تاریخ غیبت صغری، محمد امامی شیرازی، دارالتبلیغ | * صدر، سید محمد، پژوهشی در زندگی امام مهدی(عج) و نگرشی بر تاریخ غیبت صغری، ترجمه محمد امامی شیرازی، قم، دارالتبلیغ اسلامی، بی‌تا. | ||
* صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تحقیق مهدی لاجوردی زاده، تهران، نشر جهان، بی تا. | * صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تحقیق مهدی لاجوردی زاده، تهران، نشر جهان، بی تا. | ||
* صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، به تحقیق علی‌اکبر غفاری، چ۲، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق. | * صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، به تحقیق علی‌اکبر غفاری، چ۲، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق. | ||
| خط ۴۹۷: | خط ۴۸۰: | ||
* محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، با همکاری سیدمحمدکاظم طباطبایی، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۳ش. | * محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، با همکاری سیدمحمدکاظم طباطبایی، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۳ش. | ||
* مدرسی طباطبایی، سید حسین، مکتب در فرایند تکامل نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، ترجمه هاشم ایزد پناه، هفتم، تهران، کویر، ۱۳۸۸ش. | * مدرسی طباطبایی، سید حسین، مکتب در فرایند تکامل نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، ترجمه هاشم ایزد پناه، هفتم، تهران، کویر، ۱۳۸۸ش. | ||
* | * مقدسی، یدالله، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش. | ||
* مسعودی، علی بن حسن، اثبات الوصیه، قم، انصاریان، ۱۴۲۶ق. | * مسعودی، علی بن حسن، اثبات الوصیه، قم، انصاریان، ۱۴۲۶ق. | ||
* موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، مکیال المکارم در فوائد دعا برای حضرت قائم، مترجم سید مهدی حائری قزوینی، قم، برگ شقایق، ۱۳۸۰ش. | * موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، مکیال المکارم در فوائد دعا برای حضرت قائم، مترجم سید مهدی حائری قزوینی، قم، برگ شقایق، ۱۳۸۰ش. | ||