دعای مکارم الاخلاق: تفاوت میان نسخه‌ها

  | موضوع          = کسب اخلاق نیک، دوری از رذائل اخلاقی، اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی

دعای مکارم الاخلاق علاوه بر [[فهرست شرح‌های صحیفه سجادیه|شرح‌های کلی صحیفه سجادیه]] همچون [[دیار عاشقان]] اثر [[حسین انصاریان]]، [[شهود و شناخت]] اثر [[حسن ممدوحی کرمانشاهی]] و [[ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین|ریاض السالکین]] اثر [[سید علی‌خان مدنی]]، توسط افرادی مانند [[محمدتقی فلسفی]] و [[روح الله خاتمی]] نیز شرح شده است.

دعای بیستم صحیفه سجادیه که به دلیل در بر داشتن تعالیم انسان‌ساز جهت کسب اخلاق نیک و انجام كارهاى پسنديده، به دعای مکارم الاخلاق معروف شده است.<ref> خاتمی، آینه مکارم، ۱۳۶۸ش، ص۱۳؛ ممدوحی کرمانشاهی، شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۰۷.</ref> گفته شده، امام سجّاد(ع) در این دعا، بسیارى از [[اخلاق|رذایل اخلاقى]] و [[گناهان]] را برمى‌شمرد تا از آنها اجتناب شود و فهرستى از فضایل اخلاقى را نیز بازگو مى‌کند و آراستگى به آن صفات را از خداوند مى‌طلبد تا [[مؤمنان]] براى کسب این صفات، به او اقتدا کنند.<ref>[https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=11850&catid=0&pid=61829 ترجمه دعای مکارم الاخلاق] پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.</ref>

استفاده امام سجاد(ع) از آرایه‌های ادبی و گزینش اسلوب‌های نحوی و صرفی، همچنین گزینش مفاهیم و واژه‌های هماهنگ با محتوا را از امتیازات دعای مکارم الاخلاق جهت ماندگار شدن آموزه‌هایش در ذهن مخاطب دانسته‌اند.<ref>قاسم‌پیوندی، «سبک شناسی دعای مکارم الاخلاق»، ص۳-۴.</ref>

[[صلوات]] بر محمد و آل محمد در دعاى مكارم الاخلاق ۲۰ بار تکرار شده است در هر قسمت پس از صلوات خواسته‌های جدید بیان شده است.<ref>انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۳ش، ج۶، ص۱۸۳.</ref> آغاز كردن دعا با صلوات را از سنت‌هايى دانسته‌اند كه از سیره [[معصوم(ع)|معصومان]] به ما رسيده و دستور داده‌اند كه قبل از درخواست از [[خدا]] و نيز بعد از آن، صلوات فرستاده شود.<ref>خاتمی، آینه مکارم، ۱۳۶۸ش، ص.</ref> گفته شده چون طبق روایات صلوات مستجاب می‌شود، درخواست‌هایی که همراه آن به پيشگاه خدا عرضه شود نیز زمينه استجابت بهتری خواهد داشت؛ به همین دلیل امام سجاد در این دعا و در دیگر دعاهای صحیفه از صلوات زیاد استفاده کرده است.<ref>فلسفی، شرح دعای مکارم الاخلاق، ج۱، ص۶-۷.</ref>

[[روح الله خاتمی]] در ابتدای شرح دعای مکارم الاخلاق با طرح این پرسش که چگونه امکان طلب کردن مکارم اخلاق از خدا وجود دارد درحالی‌که انسان خود باید برای تحصیل اخلاق نیکو تلاش کند و بدون تلاش به جایی نخواهد رسید، چنین جواب می‌دهد که دعا جانشین تلاش و مجاهده نیست؛ بلکه پشتوانه کوشش انسان خواهد بود؛ بنابراین برای به دست آوردن اخلاق پسندیده علاوه بر تلاش مستمر نیاز به دعا است تا خواست خدا بر آن تعلق گیرد و توفیق حاصل شود. از سوی دیگر زمانی که دست به دعا برداشته شود نوعی تلقین در انسان ایجاد می‌شود و عزم او را برای کسب مکارم اخلاق قوی‌تر می‌کند.<ref>خاتمی، آینه مکارم، ۱۳۶۸، ج۱، ص۱۳.</ref>

* نيت صالح منشا [[عمل صالح‌]]

* طلب اصلاح نفس با رفق و مدار از سوی [[خدا]]

* مشکلات و موانع رشد انسان: توجه و اشتغال به غیر خدا، فقر،‌ [[طمع]]، [[تکبر|گردن‌کشی]]، [[خودپسندی]] و [[فخرفروشی]]

* راه‌های نجات انسان: انجام اعمال براى [[قیامت]]، خرج كردن وقت در راه هدف، مصون بودن از فقر و وسعت رزق، انجام [[عبادت]] بى‌عجب و [[ریا]] و انجام اعمال خير بدون منت گذاشتن

* میانه روی در زندگی  

* امتحان الهی با ثروت

* دعا برای اصلاح بداندیشی‌های دیگران: تبدیل [[حسد]] به [[مودت اهل بیت علیهم السلام|مودت]]،

* بیان ویژگی‌های صالحان: گسترش عدالت، کنترل خشم، اصلاح بین مردم، آشکار کردن کارهای خوب مردم، پوشاندن عیوب انسان‌ها، نرم‌خویی، فروتنی، خوش‌رفتاری، آرامش، وقار، خوش‌اخلاقی، رعایت ادب اجتماعی و اخلاق عمومی و ...

* اجتناب از [[اسراف|اسرافکاری]]

* القائات شیطانی در قلب و زبان انسان‌ها (آرزوی باطل، [[بدگمانی]]، [[حسد]]، [[فحش]] و ناسزا، شهادت باطل، آبروریزی و ...

* توجه به کرامت و حیثیت انسان‌ها

دعای مکارم الاخلاق به صورت تک‌نگاری توسط افراد متعددی شرح و تفسیر شده است که از جمله آنها می‌توان به شروح زیر اشاره کرد:

* شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق اثر [[محمدتقی فلسفی]] توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی در سه جلد در ۱۳۷۰ش منتشر شده است. این شرح مجموعه سخنرانی‌های مرحوم فلسفی است که در [[قم]] و [[تهران]] در شرح دعای بیستم صحیفه سجادیه ارائه شد و پس از جمع‌آوری و تدوین و افزودن برخی از آیات و روایات در هشتاد و نه فصل در سه جلد به چاپ رسید.<ref>[http://www.darolmoballeghin.ir/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%88-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AA%D9%82%DB%8C/ شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق] سایت دارالمبلغین فلسفی.</ref>

* شرح دعای مکارم الاخلاق توسط [[محمدتقی مصباح یزدی]]. (مجموعه درس‌های اخلاق در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ش)<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/7110 شرح دعای مکارم الاخلاق] پایگاه اطلاع رسانی آثار آیت الله مصباح یزدی.</ref>  

* نورالافاق: شرح دعای مکارم الاخلاق اثر شیخ محمدحسین ذوعلم توسط انتشارات علی اکبر علمی در ۱۳۷۰ق به چاپ رسیده است.<ref>[http://www.lib.ir/book/72491260 نورالافاق شرح دعای مکارم الاخلاق] پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه‌های ایران.</ref>

* [[آینه مکارم]] (شرح دعای مکارم الاخلاق امام سجاد)؛ کتابی دو جلدی حاوی درس‌های اخلاق [[سید روح الله خاتمی]] در شرح دعای مکارم الاخلاق است که در بیست و سه جلسه ارائه شده است و توسط انتشارات زلال در سال ۱۳۶۸ به چاپ رسیده است.<ref>[https://wikinoor.ir/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85 آینه مکارم شرح دعای مکارم الاخلاق] یایگاه ویکی نور.</ref>

علاوه بر تک‌نگاری‌های، شروحی که بر تمام دعاهای صحیفه سجادیه نگاشته شده است، نیز به شرح این دعا پرداخته‌اند. دعای مکارم الاخلاق در [[فهرست شرح‌های صحیفه سجادیه|شرح‌های صحیفه سجادیه]] از جمله در کتاب [[دیار عاشقان]] اثر [[حسین انصاریان]] به صورت مفصل به زبان فارسی شرح شده است.<ref>انصاریان، دیار عاشقان، ۱۳۷۳ش، ج۶ ص۱۷۱-۳۵۱.</ref> این [[دعا]] همچنین در کتاب‌های شهود و شناخت اثر [[محمدحسن ممدوحی کرمانشاهی]]،<ref>ممدوحی، کتاب شهود و شناخت، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۰۷-۲۸۳.</ref> شرح و ترجمه صحیفه سجادیه اثر [[سید احمد فهری]]<ref>فهری، شرح و تفسیر صحیفه سجادیه، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۱۵-۳۲۷.</ref> و چند کتاب دیگر نیز به زبان فارسی شرح داده شده است.

دعای مکارم الاخلاق همچنین در کتاب‌هایی مانند [[ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین|ریاض السالکین]] اثر [[سید علی‌خان مدنی]]،<ref>مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۳۵ق، ج۳، ص۲۵۵-۴۴۰.</ref> [[فی ظلال الصحیفه السجادیه]] اثر [[محمدجواد مغنیه]]،<ref>مغنیه، فی ظلال الصحیفه، ۱۴۲۸ق، ص۲۴۶-۲۸۱.</ref> [[ریاض العارفین]] تألیف [[محمد بن محمد دارابی]]<ref>دارابی، ریاض العارفین، ۱۳۷۹ش، ص۲۳۵-۲۶۴.</ref> و [[آفاق الروح]] نوشته [[سید محمدحسین فضل الله]]<ref> فضل الله، آفاق الروح، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۳۱-۵۴۴.</ref> به زبان عربی شرح شده است. واژه‌های این دعا هم در شرح‌های لغوی مانند [[تعلیقات علی الصحیفه السجادیه]] اثر [[فیض کاشانی]]<ref>فیض کاشانی، تعلیقات علی الصحیفه السجادیه، ۱۴۰۷ق، ص۴۷-۵۱.</ref> و شرح الصحیفه السجادیه نوشته [[عزالدین جزائری]]<ref>جزایری، شرح الصحیفه السجادیه، ۱۴۰۲، ص۱۱۱-۱۲۱.</ref> توضیح داده شده است.

* خاتمی، روح الله، آینه مکارم، تهران، نشر زلال، ۱۳۶۸ش.

* قاسم پیوندی، زهرا و سیدمحمدرضا ابن الرسول و محمد خاقانی، «سبک شناسی دعای مکارم الاخلاق»، در مجله علوم حدیث، شماره ۷۳، ۱۳۹۳ش.