خشوع: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خشوع''' به معنای فروتنی و تواضع، حالتی در انسان است که از عظمت طرف مقابل ایجاد می‌شود. خشوع را حالتی در قلب دانسته‌اند که به خضوع در اعضای بدن منجر می‌شود. خشوع ثمره ایمان و نتیجه [[یقین]] به جلال [[خداوند|حق]]، [[غیب]] و [[قیامت]] است.  

گفته‌اند «خشوع به معنای خوف و خشیت از خداست»<ref>طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن‏، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۰۶.</ref>

یا «چشم فرو بستن و خفض جناح و تواضع است».<ref>الجامع لأحکام القرآن، قرطبی، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۲۱۴.</ref> یا تأثیری است که مقهور از قاهر به خود می‌گیرد به طوری که او را از هر چه غیر اوست منقطع می‌کند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۵، ص۷.</ref> نیز گفته‌اند خشوع تذلل و خود را کوچک کردن است.<ref>رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰، ق، ج۲۷، ص۵۶۷.</ref>

برخی گفته‌اند خشوع در نماز به معنای نگاه به محل [[سجده]] می‌باشد. در شأن نزول آیه {{متن قرآن|«الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ»|سوره=مومنون|آیه=۲}} گفته شده [[پیامبر اکرم]](ص) در نماز به آسمان نگاه می‌کرد و چون این آیه نازل شد، سرش را پائین می‌انداخت و به محل سجده نگاه می‌فرمود.<ref>الطریحی، مجمع البحرین، ج۴، ص۳۲۱ (ذیل ماده خشع)؛ طباطبایی، ترجمه المیزان، ج‏۱۵، ص۱۴.</ref>

امام سجاد(ع) نیز در [[دعای ابوحمزه ثمالی]] از قلبی که خشوع ندارد به خداوند پناه می‌برد: {{متن عربی|و أَعوذ بک مِن نفسٍ لا تَقنَعُ و بَطنٍ لا یَشبع و قلبٍ لا یَخشع.}}<ref>سیدبن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۷ق، ص۳۴۵–۳۳۴..</ref> ترجمه: خدایا! به تو پناه می‌برم از نفسی که قانع نمی‌شود و شکمی که سیر نمی‌شود و دلی که خاشع نمی‌شود.

خضوع حالت انکسار در اعضا و جوارح بدن است.{{مدرک}} نقل شده است شخصی نماز می‌خواند و با ریش خود بازی می‌کرد حضرت رسول(ص) فرمود: اگر قلبش خاشع می‌شد جوارحش نیز خاشع می‌شد.<ref>طیب، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۹، ص۳۵۶.</ref> خضوع آن خشوعی را گویند که در مقام عمل اثرش هویدا شود، به خلاف خشوع که به معنای نوعی متاثر شدن درونی است، که از مشاهده عظمت و کبریایی در دل پدید می‌آید.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۶، ص۱۶۶.</ref>

* '''قرائت قرآن ''': طبق آیه شریفه {{متن قرآن| «وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً»|سوره=[[سوره اسراء|اسرا]]|آیه=۱۰۹}} اهل علم موقعی که آیات شریفه را استماع می‌کنند به خاک می‌افتند با حال گریان و خشوع آنها زیاد می‌گردد.{{مدرک}}

* '''ایمان به قیامت''': قرآن کریم در توصیف خاشعان می‌فرماید: آنان کسانی هستند که به ملاقات پروردگارشان و بازگشت به سوی او ایمان دارند: {{متن قرآن|«الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُون»|سوره=[[بقره]]|آیه=۴۶}} {{مدرک}}

* '''خشوع چشم‌ها''': {{متن قرآن|«خاشِعَةً أَبْصارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ»|سوره=[[سوره قلم|قلم]]|آیه=۴۳}}؛ شکستگی و تأثر قلب از عظمت آنچه می‌بینند در چشم‌هایش هویدا می‌شود.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۲۰، ص۲۴.</ref>

* '''خشوع چهره‌ها''': {{متن قرآن|«وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ‏»|سوره=[[سوره غاشیه|غاشیه]]|آیه=۲}}: چهره‌هایی که در این روز ذلیل و سر شکسته است، یعنی به واسطه عذاب و شدایدی که آنها را فرا می‌گیرد، ذلیل و خوارند.<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۲۶.</ref>

* '''خشوع صداها''': {{متن قرآن|«خَشَعَتِ الْأَصْواتُ لِلرَّحْمن فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسا»|سوره=[[سوره طه|طه]]|آیه=۱۰۸}}: آن روز صداها به خاطر استغراق در مذلت و خواری در برابر خدای تعالی آن چنان آهسته می‌شود که هیچ شنونده‌ای جز صدایی خفیف نمی‌شنود.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۴، ص۲۱۱.</ref>

[[ابن‌عباس]] دربارهٔ آیه {{متن قرآن|«وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخاشِعِین»|سوره=بقره|آیه=۴۵}} می‌گوید: خاشع یعنی ذلیل در نماز و مراد از آن پیامبر و [[علی ابن ابی طالب|علی]] است.<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۱۵.</ref> و از [[امام باقر]](ع) نقل شده است که {{متن قرآن|«الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُون»|سوره=بقره|آیه=۴۶}} دربارهٔ علی و [[عثمان بن مظعون]] و [[عمار یاسر]] و یاران آنهاست.<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۱۵.</ref>

از امیر المومنین(ع) نقل شده است در آیه ۴۵ سوره بقره، نماز، اقامه [[ولایت]] من است؛ برای همین فرموده است: انجام آن (=إِنَّها) سنگین و دشوار است و نفرمود آن دو (صبر و نماز)؛ چرا که پذیرش و حمل ولایت سنگین‌تر است و خاشعان [[شیعیان اثنی عشری|شیعیان]] بینای ما هستند.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۶، ص۲.</ref><ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج‏۱، ص۱۵۳.</ref>

هنگام ورود به مسجد، حرم مكّه، شهر مكّه، [[مسجدالحرام]]، [[كعبه]]،<ref>عاملى،الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۶.</ref>[[مشاهد مشرفه]] معصومان(ع) و هنگام زيارت ايشان؛ هنگام [[تلاوت قرآن]] و گفتن ذكر و خواندن دعا؛ هنگام بيرون رفتن به صحرا براى نماز [[استسقا]]<ref>جمعى از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام‌، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۹۰.</ref>، وقت ورود نمازگزار به مصلاى خود؛ در نماز، به ويژه در حال قيام كه با حالت خضوع به محل سجده‌اش نگاه كند،<ref>حلّى، منتهى المطلب في تحقيق المذهب‌، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۱۲.</ref> در [[طواف]]<ref>كابلى، مناسك حج‌، ۱۴۲۶ق، ص۱۵۶.</ref> و اعتکاف.<ref>لنكرانى، اعتكاف و احكام آن، ۱۴۲۷ق، ص۶۴.</ref>

* ثقة الاسلام کلینی، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش.

* جمعى از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام‌، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام‌، چ۱، ۱۴۲۶ق.

* حلّى، حسن بن يوسف بن مطهر منتهى المطلب في تحقيق المذهب‌، مشهد، مجمع البحوث الإسلامية‌، چ۱، ۱۴۱۲ق.

* رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب‏، بیروت‏، دار احیاء التراث العربی‏، چ۳، ۱۴۲۰ق.

* طباطبایی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن‏، قم‏، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق..

* طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان‏، ترجمه موسوی همدانی سید محمد باقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، چ۵، ۱۳۷۴ش.

* طبرسی، فضل بن حسن‏، تفسیر جوامع الجامع‏، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم‏، ۱۳۷۷ش.

* طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن‏، بیروت‏، دار المعرفه‏، چ۱، ۱۴۱۲ق.

* طریحی، فخر الدین‏، مجمع البحرین‏، تحقیق: سید احمد حسینی تهران، ‏کتابفروشی مرتضوی‏، چ۳، ۱۳۷۳ش.

* طیب، سید عبد الحسین‏، اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران‏، انتشارات اسلام، چ۲، ۱۳۷۸ش.

* عاملى، زين الدين بن على‌، الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم‌، ۱۴۱۲ق.

* قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن‏، تهران، ‏ناصر خسرو، چ۱، ۱۳۶۴ش.

* كابلى، محمد اسحاق، مناسك حج‌، قم، مولف، ۱۴۲۶ق.

* لنكرانى، محمد فاضل، اعتكاف و احكام آن، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، چ۱، ۱۴۲۷ق.