لولا علی لهلک عمر: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح و ویرایش کلی
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) (− رده:مقالههای جدید (هاتکت)) |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (اصلاح و ویرایش کلی) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{امام علی}} | {{امام علی}} | ||
'''لَوْلا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَر''' (اگر علی نبود، عمر هلاک می‌شد) عبارتی از [[عمر بن خطاب]]، خلیفه دوم، در وصف [[امام علی(ع)]] است. این جمله | '''لَوْلا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَر''' (اگر علی نبود، عمر هلاک می‌شد) عبارتی از [[عمر بن خطاب]]، خلیفه دوم، در وصف [[امام علی(ع)]] است. این جمله یا مشابه آن با عبارات دیگری در رویدادهای مختلف و در منابع متعددی از [[شیعه]] و [[اهل سنت]] نقل شده است. به گفته [[قاضی نورالله شوشتری]]، از عالمان شیعه قرن یازدهم هجری، خلیفه دوم ۷۰ بار این جمله را به زبان آورده است. | ||
بنابر دیدگاه برخی از علمای شیعه و اهل سنت، عبارت «لولا علی لهلک عمر» به معنای برتری و [[فضیلت امام علی(ع)]] بر عمر بن خطاب است. [[ابن ابی‌الحدید]] آن را مشهور و برخی آن را [[خبر مستفیض|مستفیض]] دانسته‌اند. از جمله راویان مشهور این عبارت، [[سعید بن مسیب]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[ابوسعید خدری]] و [[محمد بن ابی‌عمیر]] هستند. برخی نقل این گفتار عمر بن خطاب را از سعید بن مسیب، بر مبنای [[رجال]] اهل سنت [[حدیث صحیح|صحیح]] شمرده‌اند. | |||
مشابه این جمله درباره علی بن ابیطالب، از [[خلیفه اول]] و [[خلیفه سوم|سوم]] نیز نقل شده است. | |||
==متن== | ==متن== | ||
«لَوْ لَا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ؛ اگر علی | «لَوْ لَا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَرُ؛ اگر علی نبود [[عمر بن خطاب|عمر]] هلاک می‌شد»، جمله‌ای از عمر، [[خلیفه دوم]] است. وی در برخی موارد که در مسئله‌ای دچار خطا می‌شد و [[علی(ع)]] خطای او را تصحیح می‌کرد، در وصف علی(ع) آن را به زبان می‌آورد. این جمله در منابع متعدد شیعه<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۲۴؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق،ج۴، ص۳۵ و ۳۶؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق،ج۶، ص۳۰۶ و ج۱۰، ص۵۰؛ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۱و۱۴۹.</ref> و اهل سنت<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به: ابن قتیبه دینوری، تأویل مختلف الحدیث، ۱۴۰۶ق، ص۱۵۲؛ خوارزمی، مناقب، مؤسسه نشر اسلامی، ص۸۱؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۰۳؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۸و۱۴۱ و ج۱۲، ص۱۷۹و۲۰۵؛ ماوردی، الحاوی الکبیر، ۱۴۱۹ق، ج۱۲، ص۱۱۵ و ج۱۳، ص۲۱۳؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۹۴؛ حمویی جوینی، فرائد السمطین، مؤسسه محمودی، ج۱، ص۳۳۷، ۳۴۹-۳۵۱.</ref> نقل شده است. | ||
مضمون این جمله با عبارات دیگری نیز نقل شده | مضمون این جمله با عبارات دیگری نیز نقل شده است؛ از جمله: | ||
*«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ مُعْضِلَةٍ لَيْسَ لَهَا أَبُوحَسَنٍ؛ پناه می‌برم به خدا از مشکلی که ابوالحسن (علی) در آن حضور نداشته باشد»؛<ref>ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۴۷؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۱.</ref> | *«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ مُعْضِلَةٍ لَيْسَ لَهَا أَبُوحَسَنٍ؛ پناه می‌برم به خدا از مشکلی که ابوالحسن (علی) در آن حضور نداشته باشد»؛<ref>ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۴۷؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۱.</ref> | ||
*«لَاأَبْقَانِیَ اللَّهُ بَعْدَکَ یَا عَلِیُّ؛ ای علی! [[خداوند]] بعد تو مرا باقی نگذارد»؛<ref>طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۹۷ و ۳۹۴؛ خوارزمی، مناقب، مؤسسه نشر اسلامی، ص۱۰۱؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۶۰.</ref> | *«لَاأَبْقَانِیَ اللَّهُ بَعْدَکَ یَا عَلِیُّ؛ ای علی! [[خداوند]] بعد تو مرا باقی نگذارد»؛<ref>طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۹۷ و ۳۹۴؛ خوارزمی، مناقب، مؤسسه نشر اسلامی، ص۱۰۱؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۶۰.</ref> | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۶: | ||
*«لَوْلَاکَ لَافْتَضَحْنَا؛ ای علی! اگر نبودی، ما قطعا بی‌آبرو می‌شدیم».<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۶۸؛ مرعشی، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۰۳.</ref> | *«لَوْلَاکَ لَافْتَضَحْنَا؛ ای علی! اگر نبودی، ما قطعا بی‌آبرو می‌شدیم».<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۶۸؛ مرعشی، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۰۳.</ref> | ||
== | ==ماجراها== | ||
جمله «لَولَا عَلِیٌ لَهَلَک عُمَر» در موارد متعددی از خلیفه دوم نقل شده است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۸؛ قندوزی، ینابیع الموده، دارالاسوه، ج۱، ص۲۱۶ و ج۳، ص۱۴۶.</ref> از آن جمله: | |||
[[ابن شهر آشوب]]، از علمای [[قرن شش قمری|قرن ششم]] شیعه، | [[ابن شهر آشوب]]، از علمای [[قرن شش قمری|قرن ششم]] شیعه، بر آن است که [[عمر بن خطاب]] در ۲۳ مسئله به علی(ع) رجوع کرده و این عبارت را گفته است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۱. برای آگاهی از موارد نگاه کنید به: ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۵۹-۳۷۰.</ref> به گفته [[قاضی نورالله شوشتری]]، عالم شیعه قرن یازدهم هجری، خلیفه دوم ۷۰ بار آن جمله را به زبان آورده است.<ref>مرعشی، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۲.</ref> | ||
بر این اساس، برخی از موارد مذکور<ref>برای سایر موارد نگاه کنید به: طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۹۰-۳۹۹؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۵و۳۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۳۵۹-۳۷۰.</ref> عبارتند از: | |||
*خلیفه دوم درباره زن حامله‌ای که اقرار به [[زنا]] کرده بود، حکم [[سنگسار]] داد. [[امام علی(ع)]] به دلیل وجود جنین در شکم زن، سنگسار را منع کرد و گفت: تو حق نداری آن جنین را مجازات کنی!». عمر پس از پذیرفتن حکم علی(ع) و ترک سنگسار گفت: «لولا علی لهلک عمر».<ref>ماوردی، الحاوی الکبیر، ۱۴۱۹ق، ج۱۲، ص۱۱۵ و ج۱۳، ص۲۱۳؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۹۰؛ خوارزمی، مناقب، مؤسسه نشر اسلامی، ص۸۱؛ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۱.</ref> | |||
*خلیفه دوم درباره یک زن دیوانهٔ زناکار، حکم سنگسار داده بود اما امام علی(ع) به دلیل جنون آن زن و [[حدیث رفع القلم]] که بر اساس آن تکلیف از شخص خواب، دیوانه و کودک برداشته شده است، حکم سنگسار وی را نادرست خواند و خلیفه دوم پس از پذیرش حکم علی(ع) گفت: «لولا علی لهلک عمر».<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۰۳؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۹۲؛ قندوزی، ینابیع الموده، دارالاسوه، ج۲، ص۱۷۲و۱۷۳؛ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۱.</ref> | |||
[[قاضی نورالله شوشتری]] موارد مختلفی را در کتاب [[احقاق الحق و ازهاق الباطل|ِاِحْقاقُ الحَقّ و اِزْهاقُ الباطِل]] گردآورده است.<ref>نگاه کنید به: مرعشی، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۸۲-۲۳۶ و ج۱۷، ص۴۳۳-۴۴۴ وج۳۱، ص۴۷۰-۴۸۳.</ref> | |||
==دلالت بر فضیلت علی(ع)== | ==دلالت بر فضیلت علی(ع)== | ||
از دیدگاه علمای [[شیعه]] و برخی از [[اهل سنت]]، عبارات خلیفه دوم | از دیدگاه علمای [[شیعه]] و برخی از [[اهل سنت]]، عبارات خلیفه دوم به معنای برتری و [[فضیلت امام علی(ع)]] بر وی است. [[متکلمان]] شیعه آن عبارات را دلیل و اعترافی بر برتری و فضیلت علی(ع) در علم دانسته‌اند و بر همین اساس علی(ع) را مرجع و ملجأ [[خلفا (ابهام‌زدایی)|خلفا]] دانسته‌اند.<ref>طبری آملی صغیر، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۲۱و۲۲؛ ابن عطیه، ابهی المداد، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۰۴؛ حرعاملی، اثباة‌الهداة، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۳۶۰؛ مرعشی، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۲ و ج۳۱، ص۴۷۰-۴۸۳.</ref> | ||
علمای اهل سنت نیز این عبارات را دلیلی بر برتری و فضیلت علی(ع) در [[قضاوت]]،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۰۲و۱۱۰۳؛ خوارزمی، مناقب، مؤسسه نشر اسلامی، ص۸۰و۸۱.</ref> [[فقه]]<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۸.</ref> و علم<ref>خوارزمی، مناقب، مؤسسه نشر اسلامی، ص۸۰و۸۱؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴۱؛ قندوزی، ینابیع الموده، دارالاسوه، ج۱، ص۲۱۶.</ref> دانسته‌اند. | برخی علمای اهل سنت از جمله ابن عبدالبر، فقیه مالکی قرن پنجم هجری، موفق بن احمد خوارزمی، فقیه و خطیب سنی در قرن ششم هجری و ابن ابی الحدید، از عالمان شافعی قرن هفتم هجری نیز این عبارات را دلیلی بر برتری و فضیلت علی(ع) در [[قضاوت]]،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۰۲و۱۱۰۳؛ خوارزمی، مناقب، مؤسسه نشر اسلامی، ص۸۰و۸۱.</ref> [[فقه]]<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۸.</ref> و یا علم<ref>خوارزمی، مناقب، مؤسسه نشر اسلامی، ص۸۰و۸۱؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴۱؛ قندوزی، ینابیع الموده، دارالاسوه، ج۱، ص۲۱۶.</ref> دانسته‌اند. | ||
[[ | [[صدرالدین جوینی]]، از عالمان و محدثان شافعی قرن هشتم هجری، در کتاب [[فرائد السمطین]] که درباره فضایل اهل بیت نوشته شده است، عبارات عمر را دلیلی بر [[امامت]] و [[ولایت]] علی(ع) دانسته که بر این اساس، [[امام]] بی‌نیاز از مردم است و مردم به امام نیازمندند.<ref>حمویی جوینی، فرائد السمطین، مؤسسه محمودی، ج۱، ص۳۴۶.</ref> | ||
==راویان | ==راویان== | ||
از جمله راویان مشهور جمله «لولا علی لهلک عمر»، [[سعید بن مسیب]]،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۰۲و۱۱۰۳.</ref> [[محمد بن ابی عمیر| | از جمله راویان مشهور جمله «لولا علی لهلک عمر»، [[سعید بن مسیب]]،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۰۲و۱۱۰۳.</ref> [[محمد بن ابی عمیر|محمد بن أبی عُمَیر]]<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۱.</ref> و [[زید بن علی]]<ref>خوارزمی، مناقب، مؤسسه نشر اسلامی، ص۸۱.</ref> هستند. عبارات دیگری هم با همان مضمون نقل شده است که برخی از راویان آن عبارتند از: سعید بن مسیب،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۰۲و۱۱۰۳؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۹۵ و۳۹۷؛ حمویی جوینی، فرائد السمطین، مؤسسه محمودی، ج۱، ص۳۴۴.</ref> [[عبدالله بن عباس]]<ref>حمویی جوینی، فرائد السمطین، مؤسسه محمودی، ج۱، ص۳۴۸.</ref> و [[ابوسعید خدری|ابوسعید خُدری]].<ref>طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۹۸.</ref> | ||
==اعتبار روایت== | |||
[[ابن ابی الحدید]]، نقل‌قول خلیفه دوم را خبر مشهور تلقی کرده<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴۱.</ref> و علامه حلی آن را متواتر دانسته است.<ref>علامه حلی، نهج الحق، ۱۹۸۲م، ص۲۴۰ (پاورقی۱).</ref> | |||
[[ابن ابی الحدید]]،<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۴۱.</ref> | |||
در میان راویان، محمد بن ابی‌عمیر جزو [[اصحاب اجماع]] | در میان راویان، محمد بن ابی‌عمیر جزو [[اصحاب اجماع]] و مورد اعتماد علمای شیعه است.<ref>کشی، رجال الکشی: اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۵۵۶.</ref> عبدالله بن عباس<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۳۳.</ref> و ابوسعید خدری<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۴۰.</ref> نیز از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] و [[ثقه]] هستند. | ||
ابن حجر عسقلانی از رجالیان اهل سنت، سعید بن مسیب را که از راویان اصلی عبارت «لولا علی | ابن حجر عسقلانی از رجالیان اهل سنت، سعید بن مسیب را که از راویان اصلی عبارت «لولا علی لهلک عمر» است، ثقه و از [[فقیه|فقهای]] بزرگی دانسته که حتی روایات [[مرسل]] او را [[حدیث صحیح|صحیح]] می‌دانند.<ref>ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۴۰۶ق، ص۲۴۱.</ref> برخی با بررسی راویان نقلِ سعید بن مسیب، آنها را از رجال [[صحیح بخاری]] و بنابر مبانی [[رجال|رجالی]] اهل سنت ثقه دانسته‌اند و از این رو نقل سعید بن مسیب را از دیدگاه اهل سنت [[حدیث صحیح|صحیح]] شمرده‌اند.<ref>[https://valiasr-aj.com/persian/shownews.php?idnews=5154 «روایت لولا علی(ع) لهلک عمر در چه منابعی آمده است؟»، سایت مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر(ع).]</ref> | ||
==در اشعار== | ==در اشعار== | ||
| خط ۶۰: | خط ۵۸: | ||
==لولا علی لهلک ابوبکر و عثمان== | ==لولا علی لهلک ابوبکر و عثمان== | ||
در برخی از منابع، شبیه عبارت «لولا علی لهلک عمر» | در برخی از منابع، شبیه عبارت «لولا علی لهلک عمر» درباره [[ابوبکر بن ابی‌قحافه]]، خلیفه اول (لولا علی لهلک ابوبکر)<ref>امینی، اصحاب امیرالمؤمنین (ع) والرواة عنه، دار الکتب الاسلامیه، ج۲، ص۳۷۵؛ مناوی، فیض القدیر، ۱۳۵۶ق، ج۴، ص۳۵۶.</ref> و [[عثمان بن عفان]]، خلیفه سوم (لولا علی لهلک عثمان)<ref>عاصمی، العسل المصفی، مجمع إحیاء‌الثقافة‌الاسلامیة، ج۱، ص۳۱۸؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۹۵.</ref> نیز نقل شده است که بر این اساس، آنها در موارد متعددی از پاسخ به مسائل پیچیده درمانده و امام علی(ع) به آن مسائل پاسخ داده و آن دو، جملات مذکور را به زبان آورده‌اند.<ref>امینی، اصحاب امیرالمؤمنین (ع) و الرواة عنه، دار الکتب الاسلامیه، ج۲، ص۳۷۵ و۴۱۲.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۶: | ||
*کشی، محمد بن عمر و محمد بن حسن طوسی، رجال الکشی-اختیار معرفة الرجال، تصحیح حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | *کشی، محمد بن عمر و محمد بن حسن طوسی، رجال الکشی-اختیار معرفة الرجال، تصحیح حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | ||
*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق. | *کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق. | ||
* | *ماوروی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی و هو شرح مختصر المزنی، تحقیق علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق. | ||
*مرعشی، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | *مرعشی، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | ||
*مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق. | *مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق. | ||