ابراهیم بن علی عاملی کفعمی

{{subst:الگوی خالی|}}

تقی الدین ابراهيم بن على عاملى كفعمى از عالمان شیعه در قرن نهم هجری است. وی در جبل عامل می زیسته و نسبش به حارث همدانی می رسد. کفعمی به دلیل مهارت در دانش های مختلف در عصر خویش و تسلط به علوم متعدد، تألیفات متنوعی را پدید آورده است؛ از این رو شخصیت نگاران و تراجم نویسان درباره او به بزرگی یاد کرده اند. المصباح و البلد الامین از جمله آثار مشهور وی می باشد.

ولادت و نسب

شيخ تقى الدين، ابراهيم بن على عاملى كفعمى در سال 840 هجرى، در روستاى كَفَرعيما از منطقه جبل عامل ديده به جهان گشود. آقا بزرگ تهرانی ولادت او را 828 ذکر می کند.

نسب وی به حارث همدانی از صحابی حضرت علی(ع) می رسد. كفعمى نیز در پايان كتاب مصباح، خود را حارثى معرفى كرده است. كفعمى منسوب به روستاى كفرعيما است در نزديكى جبشيت و هم اكنون تنها آثار ويرانه‌هاى اين روستا باقى و خالى از سكنه است.

خاندان کفعمی

خاندان كفعمى نيز مانند بقيۀ علماى جبل عامل مملو از چهره‌هاى درخشان است كه هر يک براى فخر و سيادت يک خاندان بر اهل زمان خود كافى است.

پدر او شيخ على كفعمى استاد فرزند خويش بوده و به او اجازۀ نقل حدیث داده و از مشايخ اجازۀ او به شمار مى‌رود. پدرش كه از علماى عامل و عارف بالله بود، زندگى و فرزندان خود را وقف خدمت به اسلام و تشيع کرد و در نتيجه فرزندانى تربيت نمود كه عبارتند از:

1. شيخ تقى الدين ابراهيم كفعمى، مؤلف كتاب المصباح و...
2. شيخ شمس الدين محمد جبعى عاملى، متوفاى 886 ه‍ كه او نيز از علماى اسلام و جد بزرگ شيخ بهايى است و بدين سان نسب شيخ بهايى و كفعمى هر دو حارثى است.
3. برادر ديگر او شيخ جمال الدين احمد بن محمد است، وى از مؤلفين بزرگوار شيعه است و يادگارى ارزشمند چون «زبدة البيان فی عمل شهر رمضان» از او به جاى مانده است. شيخ جمال الدين هم ظاهرا قبل از ابراهيم كفعمى رحلت نموده و كفعمى در كتب خود از كتاب او نيز مطالبى نقل كرده است.

اساتيد و شاگردان

كفعمى اساتيد فراوانى ديده كه در كتب رجال و تراجم به آنها اشاره شده است. سه تن از معروف‌ترين اساتيد او عبارتند از:

1. على بن حسن كفعمى پدر بزرگوار او كه اجازۀ روايت نيز به او داده است.
2. سيد حسين بن مساعد حسينى، مؤلف كتاب «تحفة الأبرار في مناقب الأئمة الأبرار»
3. سید علی بن عبدالحسین موسوی حسینی، مؤلف كتاب «رفع الملامة عن علی عليه السلام في ترک الإمامة»

متأسفانه در کتب رجال و تراجم، نامی از شاگردان به میان نیامده است.

کتاب البلد الامین

تأليفات

کتاب مصباح کفعمی

مرحوم شيخ ابراهيم كفعمى در طول حدود 65 سال زندگى خود، كتب و رساله‌هاى علمى فراوانى تأليف نموده كه تنوع موضوعات (عرفان، سیر و سلوک، ادبیات، شعر، تاریخ، دعا و زیارات) دليلى محكم بر علوم سرشار اين عالم است.

همچنين اختصاص دادن چند كتاب از تأليفات خود، به ادعيه و زيارات حجتى قاطع بر زهد و تقوا و التزام او به مبانى فكرى و عملى ائمه اطهار (ع) است.

سيد محسن امين در أعيان الشيعه هنگام برشمردن تأليفات كفعمى، اسامى 49 كتاب را فهرست نموده كه حجم بعضى از آنها به بيش از 1000 صفحه مى‌رسد.

1. جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية يا مصباح كفعمى. علت نام گذارى به مصباح هم آن است كه اين كتاب بر شيوۀ مصباح المتهجد شيخ طوسى نوشته شده بود و به خاطر شباهت به مصباح شيخ، مصباح ناميده شد و به خاطر تمايز از آن به مصباح كفعمى شهرت يافت.
2. الجنة الواقية، مختصر مصباح است.
3. البلد الأمين و الدرع الحصين كه از بزرگ‌ترين كتاب‌هاى كفعمى است و بسيار حجيم‌تر از مصباح است گر چه از نظر محتوا شبيه آن است.
4. الفوائد الطريفة [الشريفة] فی شرح الصحيفة السجادية‌
5. المقصد الأسنى فی شرح الأسماء الحسنى‌
6. محاسبة النفس اللوامة و تنبيه الروح النوامة، كه به فارسى نيز ترجمه شده است.
7. نهاية الأرب فی أمثال العرب، در دو جلد قطور كه به اعتراف بزرگان، بهترين كتاب تأليف شده در اين موضوع است.
8. قراضة النضير كه خلاصۀ تفسير مجمع البيان است.

و كتابهاى فراوان ديگر.

اشعار و خطابه های ادبی

کفعمی علاوه بر تألیفات فراوان در حوزه های مختلف در عرصه ادبیات، شعر و خطابه نیز تبحر خاصی داشت تا جایی که تلمسانی عالم اهل سنت درباره خطبه قرآنی کفعمی از وی به تجلیل و ستایش می پردازد. یکی از شاهکارهای ادبی کفعمی، شعری درباره روز غدیر و اسماء آن روز و مدح مناقب و فضائل امیرالمؤمنین(ع) است.

کفعمی در بیان دیگران

میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلماء می گوید: شیخ اجل، عالم فاضل و فقیه کامل، مرحوم کفعمی از بزرگان علمای اصحاب بود. عصر او به زمان ظهور شاه اسماعیل صفوی (اول) متصل شد. این بزرگمرد تاریخ تشیع در انواع علوم رایج مهارتی تام داشت و در علوم عربی ادبیات سرآمد عصر خویش بود.

شیخ حر عاملی صاحب وسائل الشیعة می نویسد: او شخصیتی مورد اطمینان، فاضل، ادیب، شاعر، عابد و پارسا بود.

علامه امینی در الغدیر می نویسد: شیخ تقی‌الدین ابراهیم بن علی حارثی همدانی خارفی عاملی كفعمی لویزی جبعی، یكی از چهره‌های درخشان قرن نهم هجری قمری می‌باشد كه جامع علم و ادب بود.

خیرالدین زركلی، از شخصیت نگاران اهل سنت می گوید: ابراهیم بن علی بن الحسن الحارثی عاملی كفعمی ملقب به تقی‌الدین، مردی ادیب و از فضلای امامیه می‌باشد. او در روستای «كفرعیما» از توابع جبل عامل متولد شد و در همان جا وفات یافت. وی مدتی در شهر كربلا مسافرت كرد و در آن جا اقامت گزید. آثار وی در قالب نظم و نثر به 49 كتاب و رساله می‌رسد.

وفات و کشف آرامگاه

شيخ ابراهيم كفعمى كه در كربلا سكونت داشت و وصيت كرده بود آنجا دفن شود اما در اواخر عمر خود سفرى به زادگاه خويش نمود و در سال 905 هجرى و در سن 65 سالگى در روستاى كفرعيما جهان را وداع گفت.

از جمله وقايع پس از وفات كفعمى آن است كه روستاى كفرعيما در اثر حوادث روزگار خراب شد و از قبر كفعمى نيز اثرى بر جاى نماند، امّا بعد از سال‌ها (بعد از قرن 11 هجرى) يک سنگ قبر توسط كشاورزى پيدا شد كه بر روى آن نوشته شده بود: هذا قبر الشيخ إبراهيم بن علي الكفعمی رحمهُ الله.

مردم كه از اين واقعه آگاه شدند محل قبر او را بازسازى و تعمير نمودند و هم اكنون نيز مرقدش زيارتگاه عاشقان اهل بيت و شيعيان است.