پرش به محتوا

ذوی القربی: تفاوت میان نسخه‌ها

۲٬۶۱۶ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۶ نوامبر ۲۰۲۰
جز
حذف مطالب زائد
جز (خلاصه‌سازی)
جز (حذف مطالب زائد)
خط ۳: خط ۳:


==مفهوم‌شناسی==
==مفهوم‌شناسی==
ذی القربی به معنای خویشاوندان نزدیک است. واژه القربی در قرآن معمولا به همراه کلمه ذی،<ref>سوره بقره آیه ۸۳.</ref> ذوی<ref>سوره بقره آیه ۱۷۷.</ref> اولی<ref>سوره توبه آیه۱۱۳.</ref> و در آیه «... الّا المودة فی القربی» بدون اضافه‌ای آمده است زمخشری منظور القربی  در این آیه را «اهل القربی» دانسته است.<ref>زمخشری الکشاف، ج۳، ص۸۱، ذیل تفسیر آیه ۲۳ سوره‌ شوری.</ref>
ذی القربی به معنای خویشاوندان نزدیک است. واژه القربی در قرآن معمولا به همراه کلمه ذی،<ref>سوره بقره آیه ۸۳.</ref> ذوی<ref>سوره بقره آیه ۱۷۷.</ref> اولی<ref>سوره توبه آیه۱۱۳.</ref> و در آیه «قل لا اسئلکم اجرا الّا المودة فی القربی» بدون اضافه‌ای آمده است زمخشری منظور القربی  در این آیه را «اهل القربی» دانسته است.<ref>زمخشری الکشاف، ج۳، ص۸۱، ذیل تفسیر آیه ۲۳ سوره‌ شوری.</ref>


القربی در قرآن بیشتر به معنای خویشان و نزدیکان هر فردی از مسلمانان به کار رفته است. قرابت و قُربی در لغت هم به معنای نزدیکی و خویشاوندی است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «قرب»؛ راغب، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۶۶۳؛ ابن فارس، مقاییس اللغة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۸۰.</ref> اما با توجه به تفاسیر و روایات [[پیامبر(ص)]] و [[اهل بیت(ع)]] در آیات زیر منظور از القربی اهل بیت پیامبر(ص) است.
القربی در قرآن بیشتر به معنای خویشان و نزدیکان هر فردی از مسلمانان به کار رفته است. قرابت و قُربی در لغت هم به معنای نزدیکی و خویشاوندی است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «قرب»؛ راغب، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۶۶۳؛ ابن فارس، مقاییس اللغة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۸۰.</ref> اما با توجه به تفاسیر و روایات [[پیامبر(ص)]] و [[اهل بیت(ع)]] در آیات زیر منظور از القربی اهل بیت پیامبر(ص) است.
خط ۱۱: خط ۱۱:
*فَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَیٰ حَقَّهُ...<ref>سوره روم، آیه ۳۸.</ref>
*فَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَیٰ حَقَّهُ...<ref>سوره روم، آیه ۳۸.</ref>


==مصداق ذی القربی==
==مصداق ذی القربی در آیه مودت==
درباره مصداق ذی القربی به خصوص در [[آیه مودت]] نظرات مختلفی وجود دارد.  
{{اصلی|آیه مودت}}
درباره مصداق ذی‌القربی به خصوص در [[آیه مودت]] که خداوند اجر رسالت پیامبر را دوستی آنان مطالبه کرده نظرات مختلفی وجود دارد.  


#'''خویشاوندان سببی یعنی مشرکان [[قریش]]''': اکثر مفسران [[اهل سنت]] پس از نقل روایات در معانی و مصادیق ذی القربی، آن را به مشرکان قریش که فامیل نسبی پیامبر(ص) بودند، تفسیر کرده‌اند که خداوند اجر رسالت را دوستی مشرکان قریش مطالبه کرده است. طبری و ابن کثیر و آلوسی بیشتر بر آن تأکید دارند و مکّی بودن سوره را مؤید آن دانسته‌اند.<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۶؛ سیوطی، الدر المنثور، ذیل آیه مودت؛ زمخشری، تفسیر الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۶۸؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۸، ص۱۲.</ref>
#'''خویشاوندان سببی یعنی مشرکان [[قریش]]''': اکثر مفسران [[اهل سنت]]، آن را به مشرکان قریش که فامیل نسبی پیامبر(ص) بودند، تفسیر کرده‌اند. اینان مکّی بودن سوره را مؤید آن دانسته‌اند.<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۶؛ زمخشری، تفسیر الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۶۸؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۸، ص۱۲.</ref>
#'''خویشاوندان سببی در [[مدینه]] (و [[انصار]])''': برخی مفسران گفته‌اند که انصار مال نسبتاً زیادی برای پیامبر(ص) آورده بودند چون انصار از ناحیه سلمی بنت زید النجار (مادر [[عبدالمطلب]]) و نیز از جانب [[آمنه بنت وهب]]، با پیامبر(ص) فامیل بودند! در پاسخ آنان این آیه نازل شد که پیامبر(ص) بگو که اجری، جز دوستی و مودت خود را به خاطر خویشاوندی با شما نمی‌خواهم!
#'''خویشاوندان سببی در [[مدینه]] (و [[انصار]])''': برخی مفسران گفته‌اند انصار مالی برای پیامبر آوردند تا به مصارف شخصی خود برساند، رسول خدا(ص) آن مال را رد کرد و گفت من از شما مزدی نمی‌خواهم، تنها مزدم این باشد که با خویشاوندانم که در بین شمایند. موّدت کنید. انصار از ناحیه سلمی بنت زید النجار (مادر [[عبدالمطلب]]) و نیز از جانب [[آمنه بنت وهب]]، با پیامبر(ص) فامیل بودند.
#'''صله رحم:''' بعضی دیگر گفته‌اند: مراد از مودت به قربی؛ مودت خود قربی است، و خطاب در آیه به قریش و یا به عموم مردم است، و معنایش این است که بگو: من از شما مزدی نمی‌خواهم مگر این که با اقربای خودتان موّدت داشته باشید.
#'''صله رحم:''' بعضی دیگر گفته‌اند منظو از مودت به قربی؛ مودت خود قربی است، و خطاب در آیه به قریش و یا به عموم مردم است، و معنایش این است که بگو: من از شما مزدی نمی‌خواهم مگر این که با اقربای خودتان موّدت داشته باشید.
#'''تقرب به خدا''': بعضی دیگر گفته‌اند: معنای «قربی» [[تقرب]] به خداست و «مودت به قربی» یعنی مودت به خدا از راه تقرب جستن به او به وسیله اطاعت کردن.<ref>آلوسی، روح المعانی، ۱۴۰۵ق، ج۲۵، ص۳۰-۳۲.</ref> به چهار احتمال ذکر شده پاسخهایی از طرف مفسرین شیعه داده شده و این گونه تفسیر از آیه مودت رد شده است.
#[[اهل بیت(ع)|'''اهل بیت(ع)''']] '''مصداق ذی القربی''': بنابر نظر مشهورِ نزدیک به اجماع در شیعه، منظور از ذی القربی [[امام معصوم|امام معصوم(ع)]] است<ref>قمی، جامع الخلاف و الوفاق، ۱۳۷۹ش، ص۲۳۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۶، ص۸۶-۸۷.</ref> و به تصریح برخی، شامل [[حضرت فاطمه(س)]] نیز می‌شود.<ref>خویی، مستند العروة، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۳۰۷-۳۰۸.</ref> برخی از مفسران و محدثان اهل سنت، آن را به اهل بیت و اقربای نبی و [[آل محمد|آل محمد(ص)]] و مخصوصا به [[علی]] و [[فاطمه]] و دو فرزندشان و … تطبیق کرده‌اند و احادیث مربوط به آن را نقل کرده‌اند. از جمله [[احمد بن حنبل]]<ref>احمد بن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۸۳۳.</ref> بخاری<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۲۹.</ref> طبری<ref>طبری، تفسیر طبری، ج۲۵، ص۱۵-۱۴.</ref> حاکم نیشابوری<ref>حاکم نیشابوری، مستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۷۲.</ref> زمخشری<ref>زمخشری، تفسیر الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۰۲.</ref> [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]]<ref>شافعی، مطالب السئول، ص۴۰.</ref> ابن صباغ مالکی<ref>ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ۱۴۲۲ق، ص۱۲-۱۱.</ref> حافظ گنجی<ref>گنجی، کفایة الطالب، ۱۴۰۴ق، ص۳۱۳.</ref> ابن حجر هیثمی<ref>ابن حجر هیثمی، الصواعق المحرقه، ص۲۰۰-۲۰۱.</ref> شبلنجی<ref>شبلنجی، نورالأبصار، ص۲۲۷.</ref> سیوطی<ref>سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷.</ref> محی الدین عربی در تفسیرش،<ref>ابن عربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۲۳۱.</ref> ابن کثیر<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۰۱-۱۰۳.</ref> و قرطبی.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۶، ص۲۲.</ref>  
#[[اهل بیت(ع)|'''اهل بیت(ع)''']] '''مصداق ذی القربی''': بنابر نظر مشهورِ نزدیک به اجماع در شیعه، منظور از ذی القربی [[امام معصوم|امام معصوم(ع)]] است<ref>قمی، جامع الخلاف و الوفاق، ۱۳۷۹ش، ص۲۳۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۶، ص۸۶-۸۷.</ref> و به تصریح برخی، شامل [[حضرت فاطمه(س)]] نیز می‌شود.<ref>خویی، مستند العروة، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۳۰۷-۳۰۸.</ref> برخی از مفسران و محدثان اهل سنت، آن را به اهل بیت و اقربای نبی و [[آل محمد|آل محمد(ص)]] و مخصوصا به [[علی]] و [[فاطمه]] و دو فرزندشان و … تطبیق کرده‌اند و احادیث مربوط به آن را نقل کرده‌اند. از جمله [[احمد بن حنبل]]<ref>احمد بن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۸۳۳.</ref> بخاری<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۲۹.</ref> طبری<ref>طبری، تفسیر طبری، ج۲۵، ص۱۵-۱۴.</ref> حاکم نیشابوری<ref>حاکم نیشابوری، مستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۷۲.</ref> زمخشری<ref>زمخشری، تفسیر الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۰۲.</ref> [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]]<ref>شافعی، مطالب السئول، ص۴۰.</ref> ابن صباغ مالکی<ref>ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ۱۴۲۲ق، ص۱۲-۱۱.</ref> حافظ گنجی<ref>گنجی، کفایة الطالب، ۱۴۰۴ق، ص۳۱۳.</ref> ابن حجر هیثمی<ref>ابن حجر هیثمی، الصواعق المحرقه، ص۲۰۰-۲۰۱.</ref> شبلنجی<ref>شبلنجی، نورالأبصار، ص۲۲۷.</ref> سیوطی<ref>سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷.</ref> محی الدین عربی در تفسیرش،<ref>ابن عربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۲۳۱.</ref> ابن کثیر<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۰۱-۱۰۳.</ref> و قرطبی.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۶، ص۲۲.</ref>  
به عنوان نمونه زمخشری در کشاف می‌گوید: «هنگامی که این آیه نازل شد از پیامبر(ص) پرسیدند که چه کسانی از ذوی القربای شما هستند که خداوند مودت آنان را بر ما واجب کرده است؟ فرمود: علی و فاطمه و ابناهما، آنان علی و فاطمه و دو فرزند آنان می‌باشند».<ref>زمخشری، تفسیر الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ۴۶۸.</ref> فخر رازی ذی القربی را [[آل محمد]] می‌داند و می‌گوید: «آل محمد کسانی هستند که امرشان به [[محمد(ص)]] بازگشت می‌کند و هرکه ارتباط بیشتر و بهتر و کامل‌تر و محکم‌تری با پیغمبر داشته باشد، آل او محسوب می‌گردد و بدون تردید فاطمه و علی و [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین علیه‌السلام|حسین]] محکم‌ترین پیوند را با رسول خدا(ص) دارند و این از مسلمات است و مستفاد از احادیث متواتر می‌باشد.»<ref>فخر رازی، التفسیر  الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.</ref>
[[سید شهاب الدین مرعشی نجفی]] در شرح [[احقاق الحق]]، قریب به پنجاه نفر از علمای بزرگ اهل سنت را نام می‌برد که روایات مربوط به آیه مودت را با سندهای متعدد در کتاب‌های خود آورده‌اند.<ref>شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲-۱۸.</ref> [[سید هاشم بحرانی]]، نیز در کتاب [[غایة المرام و حجة الخصام]]، ۱۷ روایت از اهل سنت و ۲۲ روایت از شیعه درباره این آیه نقل کرده است.<ref>بحرانی، غایة المرام، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۲۳-۲۴۴.</ref>


==جستارهای وابسته==
==جستارهای وابسته==