زید بن حارثه: تفاوت میان نسخه‌ها

| مدفن = [[اردن]]  

'''ابواسامه زید بن حارثه بن شراحیل (شرحبیل) کلبی'''، آزاد شده و فرزند خوانده [[رسول خدا(ص)]] و از نخستین [[مسلمانان]] و تنها [[صحابی]] که نامش [[قرآن]] ذکر شده است.

{{جعبه نقل قول| عنوان = [[پیامبر(ص)]]:| نقل‌قول = یا زید، أنت مولای، و منّی و إلی و أحبّ النّاس إلی

|تاریخ بایگانی| منبع = <small> ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۴۹۷؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۷۰</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

زید بن حارثه، آزاد شدۀ [[رسول خدا(ص)]] بود و به همین سبب زید و فرزندش [[اسامه بن زید|اسامه]] را از موالی پیامبر (ص) می‌خوانده‌اند.<ref>ر.ک: ابن حبیب، ص۱۲۸؛ طبری، ج۳، ص۱۶۹</ref>‌ پدرش، حارثه بن شراحیل از قبیله کلبیه بود<ref> بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۶۷</ref>، مادرش از قبیله بنی معن و قبیله طی بود و سعدی بن ثعلبه بن عامر نام داشت.<ref> ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۱۲۹</ref> او را زید الحب می‌گفتند، چون رسول خدا او را دوست داشت.<ref>بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۶۹</ref>

از تاریخ تولد زید خبر دقیقی در دست نیست. او در زمان [[جاهلیت]] به همراه مادرش به دیدار قبیله بنی معن رفت. در همان ایام این قبیله مورد هجوم قبیله بنی قین بن جسر قرار گرفت و زید اسیر شد. حدود ۸ سال داشت که حکیم بن حزام او را در بازاری از نواحی [[مکه]] برای [[خدیجه]] خرید. خدیجه پس از ازدواج با پیامبر اسلام او را به رسول خدا هدیه کرد. حضرت محمد (ص) زید را آزاد کرد و سپس وی را در خانه خود نگه داشت.<ref> بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۶۷</ref> گفته‌اند که پیامبر در آن زمان ۱۰ سال از زید بزرگتر بوده است.

سال‌ها بعد، زید در موسم [[حج]] عده‌ای از مردم قبیله خود را دید و از طریق آنان خبر سلامتش را به پدر و مادرش رساند. پدرش در فراق او اشعاری سروده است.<ref> ابن هشام، سیره، ج۱، ص۲۴۸؛ ابن عبدالبر، استیعاب، ج۲، ص۵۴۴؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۱۳۰؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۶۸</ref> پدر زید نزد رسول خدا آمد و از آن حضرت خواست تا در مقابل قیمت زید، او را به آنان برگرداند، پیامبر(ص) زید را مخیر کرد، اما زید ماندن نزد پیامبر را اختیار کرد، حارثه گفت:‌ای فرزند! بندگی را بر آزادگی اختیار می‌نمائی و پدر را مهجور می‌گذاری؟ زید گفت: من از آن وقتی که پیامبر را دیده‌ام دیگر هرگز کسی را بر آن حضرت اختیار نخواهم کرد.

چون حضرت محمد (ص) این سخن از زید شنید او را به حجر [[مکه]] آورد و گفت:‌ ای جماعت! گواه باشید که زید فرزند من است، [[ارث]] از من می‌برد و من ارث از او می‌برم. از آن زمان او را زید بن محمد (ص) می‌خواندند تا آنکه آیات ۴ - ۶ [[سوره احزاب]] نازل شد که فرزند خوانده را به اسم پدرش بخوانند. از آن پس زید را زید بن محمد نخواندند.<ref> ابن عبدالبر، استیعاب، ج۲، ص۵۴۵، ۵۴۳؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۶۸-۴۶۹: ابن هشام، سیره، ج۱، ص۲۴۸</ref>

منابع تاریخ اسلام، از زید بن حارثه به عنوان نخستین گروندگان به اسلام نام برده‌اند.<ref>ابن‌هشام، ج۱، ص۲۴۷</ref> هنگامی که پیامبر اکرم به پیامبری مبعوث شد و به خانه برگشت، [[خدیجه]]، [[علی بن ابیطالب]] و زیدبن حارثه در خانه او به سر می‌بردند. او را پس از حضرت علی(ع) نخستین مرد مسلمان شناخته شده است.<ref>ابن‌هشام، سیره،ج۱، ص۲۶۲؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۱۳۱</ref>

پس از آنکه پیامبر (ص) به مدینه هجرت کرد، [[زید بن حارثه]] و [[ابورافع]] مأمور همراهی [[فاطمه(س)]]، [[ام کلثوم بنت رسول الله|ام کلثوم]] و [[سوده]] بودند. در این سفر زید همسرش [[ام ایمن]] و فرزندش [[اسامه بن زید|اسامه]] را به همراه داشت.<ref>بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۱۴.</ref>

[[حمزه بن عبدالمطلب]] در پیمان برادری مسلمانان در [[مکه]] با زید بن حارثه [[عقد اخوت]] بسته بود. وی در روز [[غزوه احد|اُحُد]] هم او را وصی خود کرد.<ref> ابن هشام، سیره، ج۱، ص۵۰۵؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۷۲</ref> پس از [[هجرت]]، نیز رسول خدا(ص) میان زید و [[اسید بن حضیر بن سماک]] عقد برادری بست.<ref> ابن عبدالبر، استیعاب، ج۱، ص۹۳؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۱۱۳؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۷۲</ref>

[[ام ایمن]] کنیز و آزاد شدۀ پیامبر (ص) پس از درگذشت شوهرش [[عبید بن زید خزرجی]]، با زید بن حارثه، ازدواج کرد و [[اسامه بن زید]] از او متولد شد.<ref> بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۷۱؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۱۳۱</ref>

پس از مهاجرت [[زینب بنت جحش]] به [[مدینه]]، [[پیامبر(ص)]] از او برای زید [[خواستگاری]] نمود. زینب پیش از خواستگاری گمان می‌کرد که پیامبر قصد دارد او را برای خویش خواستگاری کند، خوشحال شد، اما پس از آنکه دریافت پیامبر وی را برای زید خواستگاری کرده است، مخالفت نمود، اما چون پیامبر را به این وصلت راضی دید، با درخواست [[ازدواج]] موافقت کرد.<ref> ابن سعد، ج۸، ص۱۰۱؛ طبرانی، ج۲۴، ص۳۹ـ۴۰، ۴۵؛ ابونعیم اصفهانی، ج۲، ص۵۱ـ۵۲</ref> اما همواره میان زینب و زید کشاکش وجود داشت<ref> ابونعیم اصفهانی، ج۲، ص۵۲</ref> و زید از بداخلاقی زینب نزد پیامبر شکایت می‌برد، پیامبر او را به [[صبر]] و تحمل همسر دعوت می‌کرد.<ref> ابن سعد، ج۸، ص۱۰۳؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۳۴</ref> تا آنکه سرانجام پیامبر در سال ۵ قمری به فرمان خداوند به جدایی آن دو حکم داد.<ref> نک: ابن سعد، ج۸، ص۱۱۴؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۵۲۱؛ قس ابوعبیده، ص۶۱؛ ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۸۴۹، که به نقلی زمان جدایی زینب و زید را سال سوم ذکر کرده‌اند، هرچند بلاذری گفته که این قول، ثابت نشده دانسته است. بلاذری، انساب، ج۱، ص۵۲۱.</ref>

زید پس از جدایی با زینب با ام کلثوم دختر عقبه ازدواج کرد و زید بن زید و رقیه را برای وی به دنیا آورد، سپس ام کلثوم را [[طلاق]] داد و با دره بنت [[ابولهب|ابی لهب بن عبدالمطلب]] ازدواج کرد و پس از جدایی از او با هند بنت العوام، خواهر زبیر ازدواج کرد.<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۴۹۶؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۷۱</ref>

زید فرماندهی سریه‌های قرده، جموم <small>(ربیع الثانی سال ۶ قمری)</small>، عیص (جمادی الاولی سال ۶ ق)، طرف <small>(جمادی الثانی سال ۶ ق)</small>، حسمی<small>(جمادی الثانی، سال ۶ قمری)</small> و وادی القری <small>(رجب سال ۶ قمری)</small> و [[جنگ موته]] را بر عهده داشته است.<ref> ابن حجر، الإصابة، ج۲، ص۴۹۷؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۳۷۷: مغازی، ج1، ص5، ص197</ref>

پیامبر اکرم در برخی سفرها زید را جانشین خود معرفی می‌کرد.<ref>ابن هشام، سیره، ج۱، ص۶۰۱</ref> او در [[جنگ بدر]] حضور داشت، و حنظلة بن ابی سفیان را کشت.<ref>ابن هشام، سیره، ج۱، ص۷۰۸</ref> پس از جنگ [[حضرت محمد(ص)|رسول خدا(ص)]] زید ‌بن حارثه و [[عبدالله ‌بن رواحه]] را از اثیل به [[مدینه]] فرستاد تا خبر پیروزی مسلمانان را به مدینه برسانند.<ref> ابن هشام، سیره، ج۱، ص۶۴۲؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۱۳۱؛ واقدی، المغازی، ج1، ص114، ج2، ص553، 555، 564</ref>

زید در سال هشتم قمری از سوی پیامبر اکرم فرماندهی سپاه ۳،۰۰۰ نفری اسلام را در [[جنگ موته]] برعهده داشت، پیامبر فرموده بود اگر زید کشته شد، [[جعفر بن ابی طالب]] پرچم را در دست گیرد و و اگر او نیز کشته شد عبدالله بن رواحه فرمانده باشد.<ref>ابن هشام، سیره، ج۳، ۸۲۹؛ واقدی، ج2، ص576؛ ابن عبدالبر، استیعاب، ج۲، ص۵۴۶؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۱۳۱؛ ابن هشام، سیره، ج۲، ص۳۷۸</ref>

زید سال ۸ق در جنگ موته، همراه با جعفر و عبدالله بن رواحه کشته شد، پیامبر با شنیدن خبر مرگ او متأثر شد و برایش طلب مغفرت کرد.<ref>بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۷۳</ref> و در کنار جعفر طیار از او به نیکی یاد کرد.<ref> ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۱۳۱، ۱۳۲</ref> زید تنها [[صحابی]] پیامبر است که نام او در [[قرآن]] آمده است.<ref> احزاب، آیه ۳۷؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۲، ص۱۳۲؛ ابن حجر، الإصابة، ج۲، ص۴۹۷</ref> ابن حجر عسقلانی سن او را هنگام درگذشت ۵۵<ref> ابن حجر، الإصابة، ج۲، ص۴۹۷</ref> و بلاذری به نقل از واقدی ۵۰ سال<ref>بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۷۳.</ref> ذکر کرده‌اند. [[حسان بن ثابت]] در مرگ او و عبدالله بن رواحه شعری سروده است.<ref>ابن هشام، سیره، ج۲، ص۳۷۸</ref>

قبور شهدای موته در روستای مزار ۱۲ کیلومتری جنوب کرک در کشور اردن واقع شده است.<ref> رضانژاد، اردن، ص۱۲۹</ref> به گفته برخی منابع، [[جعفر بن ابی طالب]]، [[عبدالله بن رواحه]] و زید بن حارثه در یک قبر دفن شدند.<ref>عمده الطالب، ص۳۶.</ref> در فاصله سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۴ میلادی، به دستور ملک عبدالله بن ملک حسین پادشاه [[اردن]]، مسجد با سه گنبد و دو مناره در محل زیارتگاه جعفر طیار احداث و دو گنبد کوچک‌تر نیز بر روی قبور زید بن حارثه و عبدالله بن رواحه ساخته شد.<ref>الآثار الاسلامیة فی بلدتی مؤتة والمزار، الموسم، العدد۴، ص۱۰۷۴</ref> مرقد [[جعفر طیار]] و زید بن حارثه در کرک جنوب اردن، در ایام [[عاشورا]] محل تجمع محبان [[امام حسین(ع)]] در این کشور است ولی دولت اردن از چند سال پیش مانع از برگزاری مراسم [[عزاداری امام حسین]] می‌شود.<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/24867 مشرق؛ گزارشی از آخرین وضعیت شیعیان در اردن]</ref>

[[اسامة بن زید|اسامه]] از پدرش زید بن حارثه احادیثی نقل کرده است.<ref>ر.ک: واقدی، ج۱، ص۱۳۵، ۲۱۴</ref>