مسجد جامع: تفاوت میان نسخه‌ها

مسجد جامع (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۷ ژوئن ۲۰۱۷، ساعت ۱۲:۰۳

۳۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۷ ژوئن ۲۰۱۷

جز

افزایش ناوبری

دیداریویکی‌متن

Shamsoddin

Automoderated users، دیوان‌سالاران، confirmed، مدیران رابط کاربری، مدیران، templateeditor

۱۶٬۹۹۴

ویرایش

@@ خط ۱۸: / خط ۱۸: @@
 در قرن‌های نخستین معمول آن بود که هر شهر یک مسجد جامع داشته باشد تا مظهر وحدت مردم و پیوند آنها با حکومت باشد با افزایش جمعیت و کمبود جا در مساجد جامع، حاکمان به توسعه مساجد اصلی شهرها پرداختند و تا نیمه قرن دوم قمری در هریک از شهرهای مدینه، مکه، کوفه، بغداد، بصره، فسطاط و دمشق تنها یک نماز جمعه برگزار می‌شد.<ref>برای نمونه نک: ابن جوزی، ج۹، ص۱۹۸؛ ابن کثیر، ج۵، جزء۱۰، ص۱۳۶؛ مقری، ج۱، ص۳۷۴.</ref> از قرن دوم قمری به بعد، ساخت چندین مسجد جامع در یک شهر معمول شد، مثلا در [[مرو]]<ref>ابن حوقل، ص۴۳۴.</ref> بغداد<ref>ابن جوزی، ج۱۳، ص۵-۶؛ ابن کثیر، ج۶، جزء۱۱، ص۳۳۲.</ref> قاهره <ref>ناصرخسرو، ص۷۲؛ مقریزی، ۱۲۷۰ق، ج۲، ص۲۴۴-۲۴۵؛ حموی، ۱۹۶۵م، ج۳، ص۸۹۸.</ref> و دمشق دو یا چند مسجد جامع ساخته شد.
+== فضیلت و احکام==
+در برخی از منابع آمده که نمازگزاردن در مسجد جامع در مقایسه با مساجد محلی یا مسجد بازار ثواب بیشتری دارد<ref> برای نمونه نک: شهید اول، ص۱۳۶.</ref> در آداب [[دعا]] نیز مسجد جامع پس از [[عرفات]]، [[خانه خدا]] و حرم‌های اهل‌بیت قرار گرفته است.<ref>جزائری، ص۱۴۶. </ref>
+از نظر فقهی نیز میان احکام مسجد جامع با مسجد معمولی تفاوت‌هایی وجود دارد. مثلا قسم خوردن در  مسجد جامع شدت بیشتری دارد<ref>طوسی المبسوط ج۸ ص ۲۰۳؛ ابن قدامه، ج۱۲، ص۱۱۵؛ مقری، ج۳، ص۳۷۷</ref> همچنین ارتکاب اعمالی که موجب [[تعزیر]] می‌شود در مسجد جامع در مقایسه با مساجد معمولی مجازات شدیدتری دارد.<ref> ابوصلاح حلبی، ص۴۲۰.</ref> اما مهمترین تفاوت مسجد جامع با مسجد معمولی از لحاظ فقهی در موضوع [[اعتکاف]] است. بیشتر فقیهان [[اعتکاف]] را فقط در مسجد جامع جایز می‌دانستند و قائل به جواز آن در غیر مسجد جامع نبودند.<ref>ابن بابویه، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۸۴-۱۸۵؛ علم الهدی، ص۲۰۰؛ طوسی الاستبصار، ج۲، ص۱۲۷؛ علامه حلی، ج۳، ۴۳۹-۴۶۴.</ref> همچنین در روایتی از امام علی(ع) [[اعتکاف]] فقط در مساجد جامع جایز دانسته شده است.<ref> زید بن علی، ص۲۱۲؛ کلینی، ج۴، ص۱۷۶؛ نوری، ج۳، ص۳۵۸.</ref>
+بر پایه روایتی که [[اهل سنت]] از [[خلیفه دوم]] نقل کرده‌اند [[نماز جماعت]] و مستحبی در مسجد جامع برتر از [[حج]] و [[عمره]] مستحبی است<ref>بحشل، ص۱۷۹.</ref>
 ==نامگذاری مساجد جامع==
 نامگذاری مساجد جامع، به نام شهرها، نام بانیان، عالم مشهور، طایفه و... صورت می‌گرفت. بیشتر مساجد جامع به نام شهرها خوانده می‌شدند مانند جامع بصره، کوفه، اصفهان، ری، دمشق، فسطاط و قیروان البته در شهرهایی که چند مسجد جامع بنا می‌شد هر مسجد جامعی را جداگانه می‌خواندند مثلا در بغداد جامع منصور عباسی، جامع مدینه خوانده می‌شد و جامع  مهدی عباسی به جامع رصافه شهرت داشت.<ref>معروف، ص۳۷۷.</ref>
-برخی مساجد جامع به نام بانیان و یا افتتاح‌کنندگان آنها نیز شناخته می‌شدند که بیشتر از خلیفه‌ها، امیران، والیان، صاحب منصبان نظامی و اداری و یا وابستگان آنها بودند مانند جامع منصور، جامع ابن طولون، جامع حاکم و جامع سلطان در بغداد.<ref> ابن جوزی، ج۱۱، ص۲۵۲؛ ابن اثیر، ۱۳۸۲، ص۱۵۴؛ مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۴۵؛ نعیمی دمشقی، ج۲، ص۳۲۴، ابن عماد، ج۳، ص۲۳۹.</ref> گاهی نیز مسجد جامع را به نام سلسله حکومتی، خاندان و یا طایفه‌ای از مردم می‌نامیدند،، مانند مسجد جامع اموی دمشق. در مواردی نیز نام مسجد جامع برگرفته از نام محله، بازار، پل یا بارگاه نزدیک مسجد بود.<ref>مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۴۵.</ref>
+برخی مساجد جامع به نام بانیان و یا افتتاح‌کنندگان آنها نیز شناخته می‌شدند که بیشتر از خلیفه‌ها، امیران، والیان، صاحب منصبان نظامی و اداری و یا وابستگان آنها بودند مانند جامع منصور، جامع ابن طولون، جامع حاکم و جامع سلطان در بغداد.<ref> ابن جوزی، ج۱۱، ص۲۵۲؛ ابن اثیر، ۱۳۸۲، ص۱۵۴؛ مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۴۵؛ نعیمی دمشقی، ج۲، ص۳۲۴، ابن عماد، ج۳، ص۲۳۹.</ref> گاهی نیز مسجد جامع را به نام سلسله حکومتی، خاندان و یا طایفه‌ای از مردم می‌نامیدند، مانند مسجد جامع اموی دمشق. در مواردی نیز نام مسجد جامع برگرفته از نام محله، بازار، پل یا بارگاه نزدیک مسجد بود.<ref>مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۴۵.</ref>
 گاهی نیز نام یک مسجد جامع تغییر می‌کرد یا هم زمان به چند نام خوانده می‌شد در مصر اولین جامع در فسطاط به نام بانی خود عمرو عاص خوانده می‌شد اما پس از اینکه مساجد جامع‌ متعدد شد آن را جامع عتیق یا تاج الجوامع نامیدند.<ref>مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۴۶.</ref> همچنین نام جامع سفلانی در برابر جامع فوقانی که برای جامع ابن طولون به کار می‌رفت بعدا به جامع عمرو عاص اطلاق شد.<ref> مقدسی، ص۱۹۸-۱۹۹.</ref>
@@ خط ۳۸: / خط ۴۵: @@
 پس از خلافت عباسی، سلطان یا نائب وی همان وظیفه خلیفه را در گماشتن امامان و خطیبان جمعه در مساجد مهم را بر عهده داشت<ref>قلقشندی، ۱۳۸۳، ج۱۱، ص۲۲۶.</ref> همچنین نظارت بر امور مسجد جامع بر عهده امیران بود و در حکومت محمدعلی پاشا به عالمان دینی واگذار شد.<ref>شناوی، ج۱، ص۱۱۵-۱۱۶.</ref>
-== فضیلت و احکام==
-در برخی از منابع آمده که نمازگزاردن در مسجد جامع در مقایسه با مساجد محلی یا مسجد بازار ثواب بیشتری دارد<ref> برای نمونه نک: شهید اول، ص۱۳۶.</ref> در آداب دعا نیز مسجد جامع پس از عرفات، خانه خدا و حرم‌های اهل بیت قرار گرفته است.<ref>جزائری، ص۱۴۶. </ref>
-از نظر فقهی نیز میان احکام مسجد جامع با مسجد معمولی تفاوت‌هایی وجود دارد. مثلا قسم خوردن در  مسجد جامع شدت بیشتری دارد<ref>طوسی المبسوط ج۸ ص ۲۰۳؛ ابن قدامه، ج۱۲، ص۱۱۵؛ مقری، ج۳، ص۳۷۷</ref> همچنین ارتکاب اعمالی که موجب [[تعزیر]] می‌شود در مسجد جامع در مقایسه با مساجد معمولی مجازات شدیدتری دارد.<ref> ابوصلاح حلبی، ص۴۲۰.</ref> اما مهمترین تفاوت مسجد جامع با مسجد معمولی از لحاظ فقهی در موضوع [[اعتکاف]] است. بیشتر فقیهان [[اعتکاف]] را فقط در مسجد جامع جایز می‌دانستند و قائل به جواز آن در غیر مسجد جامع نبودند.<ref>ابن بابویه، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۸۴-۱۸۵؛ علم الهدی، ص۲۰۰؛ طوسی الاستبصار، ج۲، ص۱۲۷؛ علامه حلی، ج۳، ۴۳۹-۴۶۴.</ref> همچنین در روایتی از امام علی(ع) [[اعتکاف]] فقط در مساجد جامع جایز دانسته شده است.<ref> زید بن علی، ص۲۱۲؛ کلینی، ج۴، ص۱۷۶؛ نوری، ج۳، ص۳۵۸.</ref>
-بر پایه روایتی که [[اهل سنت]] از [[خلیفه دوم]] نقل کرده‌اند نماز خواندن جماعت و مستحبی در مسجد جامع برتر از حج و عمره مستحبی است<ref>بحشل، ص۱۷۹.</ref>
 ==ساختمان و امکانات==
@@ خط ۷۵: / خط ۷۵: @@
 مساجد جامع قدیمی‌ترین نهاد آموزشی علوم اسلامی بودند<ref>ابیض، ص۱۹۸-۲۱۰.</ref> تا نیمه قرن دوم قمری مسجد جامع کوفه و بصره در تولید علمی و فکری پیشتاز بودند و پس از چندی این جایگاه به جامعه بغداد، دمشق و فسطاط منتقل شد.<ref>طیباوی، ص۹۳؛ معروف، ص۳۷۶-۳۷۷؛ غنیمه، ص۵۸، ۶۰؛ خفاجی، ج۳، ص۲۱۰. </ref>
-محافل رسمی درس و بحث در مساجد جامع حلقه و مجلس نام داشت <ref>منیرالدین احمد، ص۲۸۹-۳۰۱. </ref> معمولا در مساجد جامع مشهور مانند [[مسجد اموی|مسجد دمشق]] درس هر استادی در قسمتی خاص برگزار می‌شد که به آن زاویه می‌گفتند.<ref>مقریزی، ج۲، ص۲۵۵-۲۵۶.</ref> در جامع اموی دمشق حلقه‌هایی علمی چهار مذهب اهل‌سنت بر پا بود و هر مذهب زاویه‌ای مخصوص داشت و حلقه‌هایی برای آموزش‌های قرآنی تشکیل می‌شد.<ref> ابن جبیر ص ۲۱۴-۲۲۰؛ نعیمی دمشقی، ج۱، ص۳۳۳-۳۳۵، ج۲، ۴۱۰-۱۲؛ جورج مقدسی، ص۱۹-۲۰؛ طنطاوی، ص۲۹-۳۵.</ref> شمار حلقه‌های درس مسجدجامع عمرو عاص را در سال ۳۲۶ق ۳۳ حلقه <ref>حسن عبدالوهاب، ج۱، ص۳۰.</ref> و در سال ۷۴۹ق ۴۰ حلقه <ref>مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۵۶. </ref> ذکر کرده‌اند. در جامع نیشابور ابن طاهر هزار مجلس املای حدیث بر پا کرده بود<ref> ابن جوزی، ج۱۷، ص۳۳۷.</ref> در [[مسجد جامع اصفهان|جامع اصفهان]] ابوالقاسم طلحی سابقه تشکیل صدها مجلس را داشت.<ref>ابن جوزی، ج۱۸، ص۱۰.</ref> همچنین نشر و املای اشعار نیز مرسوم بود [[دعبل خزاعی]] که قصیده‌ای را برای امام رضا در مرو خوانده بود بار دیگر در مسجد جامع شهر قم قرائت کرد.<ref>ابن بابویه ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۹۶.</ref> در جامع عمرو عاص قبة الشعرا یا قبة الشعرا ساخته بودند که محل برگزاری محافل ادبی در هر جمعه بود.<ref>خطیب بغدادی، ج۹، ص۱۵۷.</ref>
+محافل رسمی درس و بحث در مساجد جامع حلقه و مجلس نام داشت <ref>منیرالدین احمد، ص۲۸۹-۳۰۱. </ref> معمولا در مساجد جامع مشهور مانند [[مسجد اموی|مسجد دمشق]] درس هر استادی در قسمتی خاص برگزار می‌شد که به آن زاویه می‌گفتند.<ref>مقریزی، ج۲، ص۲۵۵-۲۵۶.</ref> در جامع اموی دمشق حلقه‌هایی علمی چهار مذهب اهل‌سنت بر پا بود و هر مذهب زاویه‌ای مخصوص داشت و حلقه‌هایی برای آموزش‌های قرآنی تشکیل می‌شد.<ref> ابن جبیر ص ۲۱۴-۲۲۰؛ نعیمی دمشقی، ج۱، ص۳۳۳-۳۳۵، ج۲، ۴۱۰-۱۲؛ جورج مقدسی، ص۱۹-۲۰؛ طنطاوی، ص۲۹-۳۵.</ref> شمار حلقه‌های درس مسجدجامع عمرو عاص را در سال ۳۲۶ق ۳۳ حلقه <ref>حسن عبدالوهاب، ج۱، ص۳۰.</ref> و در سال ۷۴۹ق ۴۰ حلقه <ref>مقریزی، ۱۲۷۰، ج۲، ص۲۵۶. </ref> ذکر کرده‌اند. در مسجد جامع نیشابور ابن طاهر ۱۰۰۰ مجلس املای حدیث بر پا کرده بود<ref> ابن جوزی، ج۱۷، ص۳۳۷.</ref> در [[مسجد جامع اصفهان|جامع اصفهان]] ابوالقاسم طلحی سابقه تشکیل صدها مجلس را داشت.<ref>ابن جوزی، ج۱۸، ص۱۰.</ref> همچنین نشر و املای اشعار نیز مرسوم بود [[دعبل خزاعی]] که قصیده‌ای را برای [[امام رضا]] در مرو خوانده بود بار دیگر در [[مسجد جامع قم]] قرائت کرد.<ref>ابن بابویه ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۹۶.</ref> در جامع عمرو عاص قبة الشعرا یا قبة الشعرا ساخته بودند که محل برگزاری محافل ادبی در هر جمعه بود.<ref>خطیب بغدادی، ج۹، ص۱۵۷.</ref>
 با پیدایش و گسترش مدارس در سرزمین‌های اسلامی از فعالیت آموزشی مساجد به تدریج کاسته شد.
 === فعالیت‌های آموزشی امامیه===
-حکومت‌ها بر فعالیت‌های مساجد جامع نظارت داشتند و نظارت آنها مانع از فعالیت‌های جدی عالمان امامیه در مساجد جامع می‌شد. حضرت علی(ع) در مسجد کوفه، امام سجاد، امام باقر و امام صادق در [[مسجد نبوی]]، حلقه‌های آموزشی داشتند شیعیان نیز در برخی مساجد جامع، حلقه‌های بحث و [[فتوا]] برقرار می‌کردند که گفته شده بیشتر با [[توریه]] و [[تقیه]] همراه بود. <ref> فیاض، ص۷۶.</ref> اما در دوره [[آل بویه]] با حمایت آنان از شیعیان، برخی از عالمان بزرگ شیعی در مساجد جامع برنامه‌های آموزشی داشتند. چنانکه ابن عقده در مسجد جامع رصافه و نیز [[مسجد براثا|مسجد جامع براثا]] در بغداد، مجلس املای حدیث داشت.<ref>خطیب بغدادی، ج۶، ص۱۴۷-۱۵۹.</ref>
+حکومت‌ها بر فعالیت‌های مساجد جامع نظارت داشتند و نظارت آنها مانع از فعالیت‌های جدی عالمان امامیه در مساجد جامع می‌شد. حضرت علی(ع) در مسجد کوفه، امام سجاد، امام باقر و امام صادق در [[مسجد نبوی]]، حلقه‌های آموزشی داشتند شیعیان نیز در برخی مساجد جامع، حلقه‌های بحث و [[فتوا]] برقرار می‌کردند که گفته شده بیشتر با [[توریه]] و [[تقیه]] همراه بود.<ref> فیاض، ص۷۶.</ref> اما در دوره [[آل بویه]] با حمایت آنان از شیعیان، برخی از عالمان بزرگ شیعی در مساجد جامع برنامه‌های آموزشی داشتند. چنانکه ابن عقده در مسجد جامع رصافه و نیز [[مسجد براثا|مسجد جامع براثا]] در بغداد، مجلس املای حدیث داشت.<ref>خطیب بغدادی، ج۶، ص۱۴۷-۱۵۹.</ref>
 همچنین در مساجد جامع آموزش‌های عمومی نیز برگزار می‌شد که جنبه تبلیغی و ترویجی داشت و با وعظ و ارشاد همراه بود.<ref> ابن جوزی، ج۱۴، ص۳۸۵، ج۱۷، ص۱۳۰-۱۳۲، ج۱۸، ص۱۹؛ مقریزی، ۱۲۷۰ق، ج۲، ص۲۳۵-۲۵۴؛ طه ابوسدیره، ص۳۱-۳۵.</ref>
@@ خط ۸۸: / خط ۸۸: @@
 == پیوند به بیرون==
 * منبع: [http://lib.eshia.ir/23019/1/4354/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C دانشنامه جهان اسلام]
+{{مساجد}}
 [[رده:بناهای مذهبی]]
 [[رده:مسجد]]