صالح المؤمنین: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی از مفسران این واژه را مفرد و مصداقش را تنها یک نفر و برخی دیگر آن را اسم جنس و شامل همه [[مسلمانان]] با[[تقوا]] دانسته‌اند. مفسران شیعه در دیدگاه اول، [[امام علی(ع)]] را تنها مصداق آن و در دیدگاه دوم اتم مصادیق آن دانسته‌اند. مفسران [[اهل سنت]] [[ابوبکر]] و [[عمر]] را تنها مصداق یا از مصادیق آن دانسته‌اند.

صالح‌المؤمنین به‌معنای بهترین [[مؤمنان]] یا مؤمنان شایسته است.<ref>قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۴۲.</ref> برخی از [[مفسران]] صالح را در ترکیب مذکور اسم جنس دانسته<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> از این‌رو آن را شامل همه مؤمنان صالح، باتقوا و کامل‌الایمان می‌دانند.<ref> مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> در مقابل برخی دیگر عمومیت صالح‌المومنین را رد کرده و معتقدند این واژه فقط بر یک شخص قابل صدق است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref> به گفته [[علامه طباطبایی]] معنای «صالح‌المؤمنین» غیر از معنای «الصالح من المؤمنین» است؛ چراکه ترکیب دوم به دلیل داشتن الف و لام بر سر کلمه صالح اسم جنس است و افاده عموم می‌کند؛ ولی صالح‌المومنین جنسیت و عمومیت را نمی‌رساند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref>

صالح المومنین از آیه {{عربی|«إِن تَتُوبَا إِلَی اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکمَا ۖ وَإِن تَظَاهَرَ‌ا عَلَیهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِ‌یلُ وَ صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ ۖ وَالْمَلَائِکةُ بَعْدَ ذَٰلِک ظَهِیرٌ‌؛ اگر [شما دو زن‌] به درگاه خدا توبه کنید [بهتر است‌]، واقعاً دل‌هایتان انحراف پیدا کرده است و اگر علیه او به یکدیگر کمک کنید، در حقیقت، خدا خود سرپرست او است، و جبرئیل و صالح مؤمنان [نیز یاور اویند] و گذشته از این، فرشتگان [هم ]پشتیبان [او] خواهند بود.»<ref>سوره تحریم، آيه۴.</ref>}} گرفته شده است، از این‌رو آیه مذکور به آیه صالح‌المؤمنین شناخته می‌شود.<ref>علامه حلی، نهج الحق، ۱۴۰۷ق، ص۱۹۱.</ref>  

درباره شأن نزول آیه صالح‌المؤمنین روایاتی نقل شده که از اذیت و آزار برخی [[زنان پیامبر]] نسبت به او حکایت دارد.<ref> نگاه کنید به: واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۹-۴۶۱.</ref> طبق این روایات پیامبر نزدِ یکی از همسران خود که ماندنش نزد او به طول انجامیده بود، مقداری عسل خورده بود. عایشه با همراه کردن برخی دیگر از زنان پیامبر تصمیم گرفتند زمانی‌که پیامبر(ص) نزدشان رفت به بهانه بوی بد عسلی که خورده از او کناره‌گیری کنند. پس از این برخورد، پیامبر خوردن عسل را بر خود حرام کرد و در برخی روایات آمده که از همسران خود نیز کناره و تصمیم به [[طلاق]] آنان گرفت. بعد از مدتی آیات سوره تحریم نازل شد و پیامبر(ص) را از حرام کردن چیزهایی که بر او [[حلال]] شده، باز داشت.<ref> واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۵۹-۴۶۱.</ref> همچنین آیه از همسران پیامبر می‌خواهد به دلیل آزاری که به پیامبر(ص) رسانده‌اند [[توبه]] کنند و  به آنان هشدار می‌دهد اگر بر اذیت پیامبر اصرار ورزند بدانند که خداوند ولی، سرپرست و در هر خطری که او را تهدید کند پشتیبان او است و خدا، جبرئیل، بهترین مؤمنان و دیگر فرشتگان پشتیبان رسول خدا خواهند بود.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۱.</ref>

درباره مصداق صالح‌المؤمنین میان مفسران شیعه و [[اهل سنت]] اختلاف‌نظر وجود دارد، برخی از مصادیق آن عبارتند از:

* '''امام علی(ع):''' [[علامه طباطبایی]] امام علی(ع) را تنها مصداق صالح‌المؤمنین دانسته است؛ مستند او روایاتی است که در منابع شیعه<ref>صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۱؛ حویزی، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۷۰.</ref> و اهل‌سنت<ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ۳۴۱-۳۵۲؛ ابوحیان اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۳۲؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۴۴.</ref> امام علی(ع) را تنها مصداق آن معرفی کرده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۳۳۲.</ref> در باره علت آن گفته‌اند که صالح‌المؤمنین باید اصلح مؤمنان<ref>شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۱۴-۳۲۰.</ref> و [[معصوم]]( چون همراه [[جبرئیل]] و دیگر [[فرشتگان]] آمده) باشد.<ref>سید بن طاووس، سعد السعود، قم، ص۱۸۱؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۲۸، ص۴۳۸.</ref>  

* '''همه مسلمانان باتقوا:''' عده‌ای از مفسران اهل‌سنت و شیعه معتقدند صالح المومنین همه مؤمنان صالح و باتقوا و کامل‌الایمان را شامل می‌شود<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۸، ص۱۰۵؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> [[آیت‌الله مکارم شیرازی]] مفسر شیعی امام علی(ع) را مصداق اتم آن معرفی کرده است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۸۰.</ref> همچنین به گفته آلوسی مفسر اهل سنت، علی، ابوبکر و عمر از مصادیق صالح‌المؤمنین هستند اما مصادیق آن منحصر در این افراد نیست.<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹.</ref>

*'''ابوبکر و عمر''': آلوسی مفسر اهل‌سنت (درگذشت ۱۲۷۰ق) به ابن‌عساکر نسبت داده که [[ابوبکر]] و [[عمر]] را مصداق صالح‌المؤمنین دانسته است.<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۸-۳۴۹.</ref> چراکه این دو دختران خود [[عایشه]] و [[حفصه]] را که از [[همسران پیامبر]] بودند از اذیت و آزار پیامبر(ص) باز می‌داشتند.<ref>شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۱۴. </ref> همچنین برپایه روایاتی که در منابع اهل‌سنت نقل شده، ابوبکر و عمر و یا عمر به تنهایی مصداق صالح‌المؤمنین معرفی شده‌اند.<ref> آلوسی، روح‌المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۳۴۹.</ref> البته سند این روایات ضعیف شمرده شده است.<ref> خداپرست، «بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین درباره مصداق صالح‌المؤمنین»، ص۹۲-۹۶.</ref>