قوم ثمود: تفاوت میان نسخه‌ها

در قرآن به زمان زندگی قوم ثمود اشاره نشده، اما آنان جانشینان قوم عاد معرفی شده<ref>اعراف، ۷۴</ref> و در یادکرد اقوام و پیامبران پیشین داستان آنان پس از [[قوم عاد]] آمده است.<ref>اعراف، ۶۵-۷۳؛ هود، ۵۹-۶۱؛ شعرا، ۱۲۳-۱۴۱؛ ذاریات، ۴۱-۴۳؛ قمر، ۱۸-۲۳؛ فجر، ۶-۹. </ref> برخی گفته‌اند این ترتیب قرآنی، ترتیب تاریخی آن‌ها را نیز می‌رساند.<ref>خالدی، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱.</ref> به گزارش آذرنوش، یادکرد از ثمودیان در منابع باستانی، عمدتا  مربوط به فاصله زمانی بین قرن هشتم پیش از میلاد تا قرن دوم میلادی است.<ref>آذرنوش، ص۳۶-۳۴.</ref> اما بر اساس منابع تاریخی مسلمانان، زمان [[نبوت]] صالح، مقدم بر پیامبری [[حضرت ابراهیم]] بوده<ref>طبری، ج۱، ص۲۱۶؛ مسعودی، التنبیه و الاشراف، بی‌تا، ص۷۰؛ ابن جوزی، ج۱، ص۲۵۶.</ref> و همچنین میان قوم عاد و ثمود حدود ۵۰۰ سال فاصله بوده است.<ref> سعد زغلول، فی التاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶م، ص۱۱۳.</ref>

گفته شده مسکن قوم ثمود در ناحیه حِجر، در ساحل دریای سرخ نزدیک وادی القری<ref> طبری، ج۱، ص۲۲۶-۲۲۷؛ جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۳.</ref> و در مسیر [[حجاز]]<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۴.</ref>  به [[شام]] قرار داشته است. بر پایه روایتی در مسیر عزیمت سپاه اسلام از مدینه به [[تبوک]] هنگام عبور از ناحیه حجر، پیامبر(ص) از بیم اینکه مبادا همراهانش دچار بلایی شوند که به قوم ثمود رسیده بود دستور داد از آب آنجا ننوشند و با حالتی گریان از آنجا بگذرند.<ref> ثعلبی، ص۶۲؛ ابوالفتوح رازی، ج۸، ص۲۸۱-۲۸۲.</ref> جوادعلی، بلندی‌های حجاز و اردن امروزی را مسکن آنان دانسته است.<ref>جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۸</ref> قرآن محل زندگی قوم ثمود را معین نکرده است.

بنابر آیات قرآن، قوم ثمود مشرک بودند، خداوند صالح را برای هدایت قوم خود برانگیخت تا آنان را به یکتاپرستی دعوت کند.<ref> سوره اعراف، ۷۳؛ سوره هود، ۶۳؛ سوره شعراء، ۱۴۱-۱۴۲؛ سوره نمل، ۴۵.</ref> در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که قوم ثمود ۷۰ بت داشتند و آنها را می‌پرستیدند.<ref>کلینی، ج۸، ص۱۸۵.</ref> بر پایه روایتی از امام صادق (ع)، این قوم صخره بزرگی را می‌پرستیدند و سالی یکبار اطرف آن گرد می‌آمدند و برایش [[قربانی]] می‌کردند<ref> کلینی، الکافی، ج۸، ص۱۸۷</ref> همچنین افزدوه شدنِ نقش مسیح در سال ۴۷۶م بر یکی از کتیبه‌های منسوب به آنان که متعلق به سال ۲۶۷م  بوده را گواه این دانسته‌اند که مسیحیت در دوره‌ای میان آنان رواج داشته است.<ref>جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۸.</ref>

آنان از حضرت صالح، برای اثبات مدعایش، تقاضای [[معجزه]] کردند<ref>سوره شعرا، ۱۵۴.</ref> بر پایه روایات، از او خواستند تا  شتر ماده‌ای را دل کوه، بیرون آورد<ref> کلینی، الکافی، ج۸، ص۱۸۷.</ref> خدا خواسته آنان را برآورد و ناقه‌ای از دل کوه بیرون آمد، صالح به آنان هشدار داد، تا متعرض ناقه نشوند.<ref>سوره اعراف، ۷۳؛ سوره هود، ۶۴؛ سوره شعراء، ۱۵۶.</ref> اما قوم ثمود ناقه را کشتند.<ref>سوره شعراء، ۱۵۷.</ref> در منابع اسلامی این شتر به [[ناقه صالح]] مشهور است. برخی از مفسران شیعه با استناد به روایتی از پیامبر(ص)به همانندی کشنده ناقه صالح(اشقی الاولین) با قاتل امام علی(اشقی الآخرین) اشاره کرده‌اند.<ref>طبرسی و علامه طباطبایی ذیل شمس ۱۲</ref>

قرآن از ۹ گروه در قوم ثمود یاد کرده که هم‌سوگند شدند تا صالح و خانواده‌اش را به قتل برسانند <ref>سوره نمل، ۴۸-۴۹</ref> البته بنا بر برخی گزارش‌ها آنها ۹ تن بودند و در غاری پنهان شدند، غار بر سرشان فرو ریخت و نابود شدند.<ref>ثعلبی، ص۵۹-۶۰؛ ابوالفتوح رازی، ج۸، ص۲۷۶.</ref>

پس از آنکه قوم ثمود ناقه را کشتند، صالح به آنان خبر داد، پس از سه روز به عذاب خدا گرفتار می‌شوند.<ref>هود ۶۵ </ref>بنا بر برخی گزارش‌ها، در روز اول رنگ رخسار آنان زرد، روز دوم سرخ و روز سوم سیاه شد و سپس به عذاب الهی گرفتار و نابود شدند.<ref>طبری، ج۸، ص۲۲۵؛ طبرسی، ج۶، ص۲۱؛ ابوالفتوح رازی، ج۸، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref> قرآن از عذاب قوم ثمود با نام‌های صاعِقَه، <ref>سوره فصلت، ۱۳،۱۷؛ سوره ذاریات، ۴۴</ref>صَیحه<ref>سوره هود، ۶۵</ref> و رَجفه<ref>سوره اعراف،۷۸</ref> یاد کرده است. برخی از نویسندگان این عناوین را مراحل مختلف عذاب دانسته‌اند.<ref>خالدی، ج۱، ص۲۹۳.</ref>

گفته شده، بازماندگان اندک از قوم ثمود به مکه<ref>مقدسی، البدء و التاریخ، ۱۸۹۹-۱۹۱۹م، ج۳، ص۴۱</ref> و یا رمله از شهرهای فلسطین<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۷.</ref> مهاجرت کردند، برخی از پژوهشگران وجود اماکن متعدد به نام [[صالح پیامبر]] در فلسطین را، دلیل سکونت بازماندگان ثمود در آنجا دانسته‌اند.<ref> دباغ، ص۲۱-۲۲</ref> ابوالفرج اصفهانی نیز قبیله ثقیف را از نسل قوم ثمود دانسته<ref>ابوالفرج، ج۴، ص۳۰۲-۳۰۷.</ref> اما ابن خلدون در صحت این انتساب تردید کرده است.<ref>ابن خلدون، ج۲، ص۲۶</ref>برخی دیگر بنی‌هلال را فرزندان قوم ثمود می‌دانند.<ref>جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۸.</ref>

* آذرتاش، آذرنوش، نگاهی به تاریخ قوم ثمود، مقالات و بررسی ها، دفتر ۹-۱۲، بهار و تابستان، ۱۳۵۱ش.

* مصطفی مراد دباغ، القبائل العربیه و سلائلها فی بلادنا فلسطین، بیروت، ۱۹۸۶م.

* صلاح خالدی، القصص القرآنی القص القرآنی عرض وقایع و تحلیل احداث، دمشق ۱۴۱۹ق-۱۹۹۸م.