قوم ثمود: تفاوت میان نسخه‌ها

در قرآن به زمان زندگی قوم ثمود اشاره نشده، اما آنان جانشینان قوم عاد معرفی شده<ref>اعراف، ۷۴</ref> و در یادکرد اقوام و پیامبران پیشین داستان آنان پس از [[قوم عاد]] آمده است.<ref>اعراف، ۶۵-۷۳؛ هود، ۵۹-۶۱؛ شعرا، ۱۲۳-۱۴۱؛ ذاریات، ۴۱-۴۳؛ قمر، ۱۸-۲۳؛ فجر، ۶-۹. </ref> برخی گفته‌اند این ترتیب قرآنی، ترتیب تاریخی آن‌ها را نیز می‌رساند.<ref>خالدی، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱.</ref> به گزارش آذرنوش، یادکرد از ثمودیان در منابع باستانی، عمدتا  مربوط به فاصله زمانی بین قرن هشتم پیش از میلاد تا قرن دوم میلادی است.<ref>آذرنوش، ص۳۶-۳۴.</ref> اما بر اساس منابع تاریخی مسلمانان، زمان [[نبوت]] صالح، مقدم بر پیامبری [[حضرت ابراهیم]] بوده<ref>طبری، ج۱، ص۲۱۶؛ مسعودی، تنبیه، ص۸۱؛ ابن جوزی، ج۱، ص۲۵۶.</ref> و همچنین میان قوم عاد و ثمود حدود ۵۰۰ سال فاصله بوده است.<ref> سعد زغلول، فی التاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶م، ص۱۱۳.</ref>

گفته شده مسکن قوم ثمود در ناحیه حِجر، در ساحل دریای سرخ نزدیک وادی القری<ref> طبری، ج۱، ص۲۲۶-۲۲۷؛ جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۳.</ref> و در مسیر [[مکه]]<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۱۵۶.</ref> یا مدینه<ref> یاقوت حموی </ref>  به [[شام]] قرار داشته است. بر پایه روایتی در مسیر عزیمت سپاه اسلام از مدینه به [[تبوک]] هنگام عبور از ناحیه حجر، پیامبر(ص) از بیم اینکه مبادا همراهانش دچار بلایی شوند که به قوم ثمود رسیده بود دستور داد از آب آنجا ننوشند و با حالتی گریان از آنجا بگذرند.<ref> ثعلبی، ص۶۲؛ ابوالفتوح رازی، ج۸، ص۲۸۱-۲۸۲.</ref> جوادعلی، بلندی‌های حجاز و اردن امروزی را مسکن آنان دانسته است.<ref>جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۸</ref> قرآن محل زندگی قوم ثمود را معین نکرده است.

بنابر آیات قرآن، قوم ثمود مشرک بودند، خداوند صالح را برای هدایت قوم خود برانگیخت تا آنان را به یکتاپرستی دعوت کند.<ref>اعراف، آیه ۷۳؛ هود، آیه ۶۳؛ شعراء، آیه ۱۴۱-۱۴۲؛ نمل، آیه ۴۵.</ref> در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که قوم ثمود ۷۰ بت داشتند و آنها را می‌پرستیدند.<ref>کلینی، ج۸، ص۱۸۵.</ref> بر پایه روایتی از امام صادق (ع)،این قوم صخره بزرگی را می‌پرستیدند و سالی یکبار اطرف آن گرد می‌آمدند و در برایش [[قربانی]] می‌کردند<ref> کلینی، ج۸، ص۱۸۷</ref> همچنین افزدوه شدنِ نقش مسیح در سال ۴۷۶م بر یکی از کتیبه‌های منسوب به آنان که متعلق به سال ۲۶۷م  بوده را گواه این دانسته‌اند که مسیحیت در دوره‌ای میان آنان رواج داشته است.<ref>جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۸.</ref>

آنان از حضرت صالح، برای اثبات مدعایش، تقاضای [[معجزه]] کردند<ref>سوره شعرا: آیه ۱۵۴.</ref> بر پایه روایات، از او خواستند تا  شتر ماده‌ای را دل کوه، بیرون آورد<ref> کلینی، ج۸، ص۱۸۷|؛ ثعلبی، ص۵۸</ref> خدا خواسته آنان را برآورد و ناقه‌ای از دل کوه بیرون آمد، صالح به آنان هشدار داد، تا متعرض ناقه نشوند.<ref>سوره اعراف: آیه۷۳؛ هود، ۶۴؛ شعراء ۱۵۶</ref> اما قوم ثمود ناقه را کشتند.<ref>سوره شعراء، آیه ۱۵۷.</ref> در منابع اسلامی این شتر به [[ناقه صالح]] مشهور است. برخی از مفسران شیعه با استناد به روایتی از پیامبر(ص)به همانندی کشنده ناقه صالح(اشقی الاولین) با قاتل امام علی(اشقی الآخرین) اشاره کرده‌اند.<ref>طبرسی و علامه طباطبایی ذیل شمس ۱۲</ref>

قرآن از ۹ گروه در قوم ثمود یاد کرده که هم‌سوگند شدند تا صالح و خانواده‌اش را به قتل برسانند <ref>نمل ۴۸-۴۹</ref> البته بنا بر برخی گزارش‌ها آنها ۹ تن بودند و در غاری پنهان شدند، غار بر سرشان فرو ریخت و نابود شدند.<ref>ثعلبی، ص۵۹-۶۰؛ ابوالفتوح رازی، ج۸، ص۲۷۶.</ref>

قوم ثمود، در برابر دعوت صالح به دو یا سه گروه<ref>سوره نمل: آیه ۴۵؛ اعراف۷۵</ref> تقسیم شدند واکنش بیشتر آنان به دعوت او منفی بود، اما عده کمی از او پیروی کردند.<ref>طباطبایی، المیزان، ج۸، ص۱۸۳.</ref>

پس از آنکه قوم ثمود ناقه را کشتند، صالح به آنان خبر داد، پس از سه روز به عذاب خدا گرفتار می‌شوند.<ref>هود ۶۵ </ref>بنا بر برخی گزارش‌ها، در روز اول رنگ رخسار آنان زرد، روز دوم سرخ و روز سوم سیاه شد و سپس به عذاب الهی گرفتار و نابود شدند.<ref>طبری، ج۸، ص۲۲۵؛ طبرسی، ج۶، ص۲۱؛ ابوالفتوح رازی، ج۸، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref> قرآن از عذاب قوم ثمود با نام‌های صاعِقَه، <ref>فصلت، ۱۳،۱۷؛ ذاریات: ۴۴</ref>صَیحه<ref>هود: ۶۵</ref> و رَجفه<ref>اعراف:۷۸</ref> یاد کرده است. برخی از نویسندگان این عناوین را مراحل مختلف عذاب دانسته‌اند.<ref>خالدی، ج۱، ص۲۹۳.</ref>

گفته شده، بازماندگان اندک از قوم ثمود به مکه<ref>مقدسی، ج۱، ص۴۱</ref>، رمله، سامره  و غزه<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۱۵۹.</ref> مهاجرت کردند، برخی از پژوهشگران وجود اماکن متعدد به نام [[صالح پیامبر]] در فلسطین را، دلیل سکونت بازماندگان ثمود در آنجا دانسته‌اند.<ref> دباغ، ص۲۱-۲۲</ref> ابوالفرج اصفهانی نیز قبیله ثقیف را از نسل قوم ثمود دانسته<ref>ابوالفرج، ج۴، ص۳۰۲-۳۰۷.</ref> اما ابن خلدون در صحت این انتساب تردید کرده است.<ref>ابن خلدون، ج۲، ص۲۶</ref>برخی دیگر بنی‌هلال را فرزندان قوم ثمود می‌دانند.<ref>جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م، ج۱، ص۳۲۸.</ref>