آیه ظهار: تفاوت میان نسخه‌ها

به [[آیه]] ۲ [[سوره مجادله]]، آیه ظهار گفته می‌شود؛ هرچند چهار آیه و یا شش آیه اولیه سوره مجادله در ارتباط با ظهار است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش،.</ref> این آیه در محکومیت یکی از سنت‌های [[دوران جاهلیت]] در زمینه جدایی زن و مرد نازل<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، </ref> و برای ارتکاب آن جریمه سنگین تعیین شد.<ref> قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۵۰۰.</ref>

[[ظهار]] که به طلاق اهل جاهلیت شهرت داشت<ref> ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۰۱؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۸، ص۶؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۹، ص۲۵۳.</ref> و از اعتقادات آنها محسوب می‌شد<ref>طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۲۵۵.</ref> در لغت به معنای پُشت است<ref>آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۹۹؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۴۷۸.</ref> و در اصطلاح به عبارتی گفته می‌شود که با آن زن بر مرد [[حرام]] می‌شود.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۸۵؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج ۲۹، ص۴۷۸-۴۷۹.</ref> در طلاق ظهار شوهر به علت عصبانیت و تنفر از همسر خود،<ref>س</ref> او را به مادر<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۵۴.</ref> و یا یکی از محارم خود تشبیه می‌کرد<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۹، ص۶۱.</ref> {{یادداشت| مثلا به همسر خود بگوید: أنت علی کظَهر أُمی، تو نزد من در حرمت، همچون پشت مادرم هستی. (طوسی، التبیان، بیروت، ج۹، ص۵۴۲.) و یا با عباراتی دیگر همچون: أنت علی کبطن أمّی یا کرأس أمّی و یا کفرج أمّی (ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۹، ص: ۲۵۴؛ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۶.) برخی معتقدند که لفظ مادر و پشت در جمله برای تحقق ظهار لازم است. (فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۴۷۹.) در حکم ظهار محارم دیگر غیر از مادر اختلاف وجود دارد. (زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۸۸.)}}  و با قرائت صیغه ظهار تا آخر عمر از همسر خود جدا گشته و حق بازگشت از او سلب می‌شد<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۸، ص۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، .</ref> و زوجه نیز حق ازدواج مجدد تا پایان عمر خود نداشت.<ref>س</ref> ظهار را ظلمی آشکار می‌دانستند که سبب سختی و ضرر برای زوجه می‌شد؛<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۵۰۰.</ref> به همین دلیل  [[خداوند]] با نزول این آیه، حکم ظهار را لغو و اثرش را که حرمت ابدی بود، از بین برد؛ همانطور که اثر دیگر آن را که مادر شدن همسر برای شوهر بود، انکار کرد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، .</ref>

برخی با توجه به ظاهر [[آیه]] و استناد به روایتی از [[امام علی(ع)]] معتقدند اگر شخص یک مرتبه ظهار کند [[کفاره]] ندارد و در صورت تکرار ظهار، کفاره واجب می‌شود؛<ref>سلطان علی‌شاه، بیان السعادة، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۵۴.</ref> عده‌ای این نظریه را خلاف اعتقاد اکثر علما دانسته‌اند؛<ref>عاملی، تفسیر عاملی، ۱۳۶۰ش، ج۸، ص۲۰۳.</ref> زیرا در این صورت، ظهار اول بدون کفاره خواهد بود و این با سیاق آیه سازگار نیست.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، .</ref>

خداوند در دو آیه بعدی برای پشیمانی و رجوع به همسر کفاره معین نموده است<ref>سبزواری، ارشاد الاذهان، ۱۴۱۹ق، ص۵۴۷.</ref> که در صورت توانایی یک [[برده]] آزاد نماید و در صورت عدم توانایی شصت روز [[روزه]] به صورت متوالی بگیرد و اگر آن را هم نتوانست به شصت [[فقیر]] اطعام دهد.<ref> دینوری، الواضح، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۳۸۵.</ref> شوهر قبل از پرداخت کفاره حق [[آمیزش]] با زن خود را ندارد؛<ref> طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۶، ص۲۲۱؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۹، ص۶۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۸۶؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۵۰۴.</ref> {{یادداشت|هر چند برخی معتقدند که اکثر علما لذت بردن غیر از دخول را جایز دانسته‌اند.(ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۹، ص۲۵۵.)}} علما در حکم کسی که قادر به انجام هیچ یک از موارد فوق نباشد، اختلاف دارند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۴۱۷.</ref> برخی فلسفه تعیین کفاره برای [[ظهار]] را، پند گرفتن،<ref>طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۲۵۵؟؛ طباطبایی، المیزان.</ref>تربیت نفس،<ref> مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۳، ص۴۱۳.</ref> جلوگیری از [[ظلم]] به همسران و حفظ نظام خانواده دانسته‌اند.<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۵۰۳.</ref>