امام صادق علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جعفر بن محمد''' معروف به‌ '''امام جعفر صادق(ع)''' ([[سال ۸۳ هجری قمری|۸۳]]-[[سال ۱۴۸ هجری قمری|۱۴۸ق]]) ششمین [[امامت|امام]] [[امامیه|شیعیان داوزده‌امامی]] بعد از پدرش [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] است. وی به مدت ۳۴ سال ([[سال ۱۱۴ هجری قمری|۱۱۴]] تا [[سال ۱۴۸ هجری قمری|۱۴۸ق]]) [[امامت]] شیعیان را بر عهده داشت که با [[خلافت]] پنج خلیفه آخر [[بنی‌امیه|اموی]] یعنی از [[هشام بن عبدالملک]] به بعد و دو خلیفه نخست عباسی [[سفاح عباسی| سفاح]] و [[منصور عباسی|منصور دوانیقی]] هم‌زمان بود. امام صادق(ع) به جهت ضعف حکومت اموی، فعالیت علمی بسیار بیشتری نسبت به دیگر [[امامان شیعه |امامان]] شیعه داشت. شمار شاگردان و راویان او را ۴۰۰۰ نفر دانسته‌اند. بیشتر روایات اهل‌بیت(ع)، از امام صادق(ع) است و از این‌رو [[امامیه|مذهب شیعه امامیه]] را [[مذهب جعفری]] نیز می‌خوانند.{{سخ}}امام صادق(ع) در میان پیشوایان فقهی [[اهل سنت و جماعت| اهل‌سنت]] نیز جایگاه بالایی دارد. [[ابوحنیفه]] و [[مالک بن انس|مالک بن اَنَس]] از او روایت کرده‌اند. ابوحنیفه او را عالم‌ترین فرد در میان [[اسلام|مسلمانان]] دانسته است.{{سخ}}امام صادق(ع) با وجود ضعف [[خلافت بنی‌امیه|حکومت اموی]] و درخواست [[امامیه|شیعیان]]، برضد حکومت قیام نکرد. او درخواست‌های [[ابومسلم خراسانی]] و ابوسلمه را برای برعهده‌گرفتن خلافت رد کرد. امام صادق(ع) در [[قیام زید بن علی|قیام]] عمویش [[زید بن علی]] شرکت نکرد و شیعیان را نیز از قیام پرهیز می‌داد؛ بااین‌همه روابط حسنه‌ای با حاکمان زمان خود نداشت. وی به جهت فشارهای سیاسی حکومت‌های اموی و عباسی از روش [[تقیه]] استفاده می‌کرد و به یارانش نیز چنین توصیه می‌کرد.{{سخ}}امام صادق(ع) به‌منظور ارتباط بیشتر با شیعیان، پاسخ به سؤالات شرعی آنها، دریافت[[وجوهات شرعی| وجوه شرعی]] و رسیدگی به مشکلات شیعیان، [[سازمان وکالت]] را تشکیل داد. فعالیت این سازمان در زمان امامان بعد گسترش پیدا کرد و در [[غیبت صغرا]] به اوج رسید. در زمان او فعالیت [[غالیان]] گسترش یافت. ایشان با اندیشه [[غلو|غُلُوّ]] برخورد و غالیان را [[کفر|کافر]] و [[شرک |مشرک]] معرفی کرد.{{سخ}}در برخی منابع آمده است امام صادق(ع) به علت احضار حکومت، به [[عراق]] سفر کرده و به [[کربلا]]، [[نجف]] و [[کوفه]] رفته است. وی قبر[[امام علی علیه‌السلام| امام علی(ع)]] را که تا پیش از آن پنهان بود، به یارانش نشان داد. برخی از علمای شیعه معتقدند که امام صادق(ع) به دستور [[منصور عباسی| منصور دوانیقی]] و بر اثر مسمومیت[[شهادت| شهید]] شده است. برطبق منابع روایی شیعه، وی [[امام موسی کاظم علیه‌السلام |امام کاظم(ع)]] را به عنوان امام بعد از خود به اصحابش شناسانده بود؛ اما به‌منظور حفظ جان وی، پنج نفر، از جمله منصور عباسی را وصی خود معرفی کرد. پس از شهادت امام صادق(ع) فرقه‌های مختلفی در شیعه شکل گرفت که [[اسماعیلیه]]، [[فطحیه|فَطَحیه]] و [[ناووسیه]] از آن جمله‌اند.{{سخ}}از هشتصد کتاب درباره امام صادق(ع) نام برده‌اند که کتاب‌های اخبار الصادق مع ابی‌حنیفه و اخبار الصادق مع المنصور از محمد بن وهبان دبیلی (قرن ۴ق) از قدیمی‌ترین آنها است. برخی دیگر از کتاب‌ها درباره امام صادق(ع) عبارت است از: [[زندگانی امام صادق جعفر بن محمد (کتاب)|زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)]] نوشته [[سید جعفر شهیدی]]، [[الامام الصادق و المذاهب الاربعة (کتاب)|الامام الصادق(ع) و المذاهب الاربعة]] نوشته [[اسد حیدر]]، [[پیشوای صادق (کتاب)|پیشوای صادق]] از [[سید علی حسینی خامنه‌ای| سیدعلی خامنه‌ای]] و موسوعة الامام الصادق، تألیف [[باقر شریف قرشی|باقر شریف قَرَشی]].

جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، ششمین[[امامت| امام]] [[امامیه|شیعیان دوازده‌امامی]]<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، ۱۳۹۳ش، ص۳۹۱.</ref> است. [[اسماعیلیه|مذهب اسماعیلیه]]، ایشان را پنجمین امام خود می‌داند.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۱۰، ۱۱۹.</ref> پدر او [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام محمد باقر(ع)]] و مادرش[[ام فروة مادر امام صادق(ع)| ام فروة]] دختر [[قاسم بن محمد بن ابی‌بکر]] پسر [[محمد بن ابی‌بکر]] بود.<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۸۰.</ref> در کتاب [[کشف الغمة فی معرفة الائمة (کتاب)|کشف الغمة]] از عبدالعزیز بن اَخضر جَنابِذی از علمای اهل‌سنت نقل شده، از آنجا که نسب مادر امام صادق(ع) هم از جانب پدر و هم از جانب مادر به [[ابوبکر بن ابی‌قحافه| ابوبکر]] می‌رسید، امام صادق(ع) گفته است: «[[ولدنی ابوبکر مرتین|لَقَدْ وَلَدَنِی أَبُوبَکْرٍ مَرَّتَیْن]]‏»؛ من دو بار از ابوبکر متولد شده‌ام.<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۱۶۱.</ref> اما [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] از کتاب [[احقاق الحق و ازهاق الباطل (کتاب)|احقاق‌الحق شوشتری]] نقل کرده که این روایت جعلی است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۲۹، ص۶۵۱، ۶۵۲.</ref>  

 

کنیه مشهور امام صادق(ع)، [[اباعبدالله (کنیه)| اباعبدالله]] (ناظر به دومین فرزندش[[عبدالله بن جعفر الصادق| عبدالله اَفطَح]]) است. از او با کنیه‌های ابواسماعیل (ناظر به فرزندش، [[اسماعیل پسر امام صادق(ع)|اسماعیل]]) و ابوموسی (ناظر به دیگر فرزندش [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام موسی کاظم(ع)]]) نیز نام برده‌اند.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref>{{سخ}}مشهورترین لقب او «[[صادق (لقب)|صادق]]» است.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref> برطبق روایات، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] این لقب را به او داده است تا از[[جعفر پسر امام هادی| جعفر کَذّاب]] تمایز یابد؛<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ش، ص۳۱۹؛ «القاب الرسول وعترته»، ص۶۰، ۶۱؛ بحرانی، حلیة الابرار، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص ۱۱.</ref> اما برخی گفته‌اند امام صادق(ع) به جهت پرهیز از شرکت در قیام‌های عصر خود، صادق لقب گرفته است؛ چرا که در آن زمان به کسی که مردم را گرد خود جمع و به قیام بر ضد حکومت تحریک می‌کرد، کذّاب (دروغگو) می‌گفتند.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref> در همان دوران ائمه این لقب برای امام صادق(ع) به کار می‌رفته است.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref>{{سخ}}براساس گزارش [[ابن شهرآشوب]] مازندرانی در [[مناقب آل ابی‌طالب (کتاب)|مناقب]] لقب صادق را منصور عباسی زمانی به امام صادق(ع) داد که پیشگویی حضرت درباره آشکار شدن قبر [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] تحقق یافت و نیزگفته شده که او صادق لقب یافته چون هیچ لغزش و کجی و ناراستی در او دیده نشده است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۷۳.</ref> به نقل از [[دائرة المعارف بزرگ اسلامی (کتاب)|دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]، برخی از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] چون [[مالک بن انس]]، [[احمد بن حنبل]] و جاحظ نیز از او با این لقب نام برده‌اند.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۱.</ref>

امام صادق(ع) در [[۱۷ ربیع‌الاول]] سال [[سال ۸۳ هجری قمری|۸۳ق]] در [[مدینه]] به دنیا آمد و در سال [[سال ۱۴۸ هجری قمری|۱۴۸ق]] در ۶۵ سالگی همان‌جا به شهادت رسید.<ref>کفعمی، المصباح، ص۵۹۷، طبرسی، اعلام الوری، مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۸۰.</ref> برخی ولادتش را در سال [[سال ۸۰ هجری قمری|۸۰ق]] نوشته‌اند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۶۹۱.</ref> همچنین ابن‌قتیبة دینوری وفاتش را در سال ۱۴۶ق ثبت کرده است<ref>ابن‌قتیبة الدینوری، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۲۱۵.</ref> که آن را خطای در ضبط می‌دانند.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۷.</ref> درخصوص روز و ماه شهادت امام صادق(ع) اختلاف‌نظر وجود دارد. دیدگاه مشهور علمای متقدم [[امامیه|شیعه]]<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۷.</ref> این است که وی در [[شوال|ماه شوال]] به شهادت رسیده است؛ اما در منابع متقدم روز شهادت نیامده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۸۰؛ طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۱۴.</ref>

 

[[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در کتاب [[تاج الموالید (کتاب)|تاج الموالید]] و [[شیخ عباس قمی]] در [[فیض العلام فی عمل الشهور و وقایع الایام (کتاب)|وقایع الایام]]، و [[محمدتقی شوشتری|شوشتری]] در کتاب [[رسالة فی تواریخ النبی و الآل (کتاب)|رسالة فی تواریخ النبی و الآل]] روز شهادت او را [[۲۵ شوال]] دانسته‌اند.<ref>شیخ‌طبرسی، تاج الموالید، ۱۴۲۲ق، ص۴۴؛ قمی، وقایع الایام، نور مطاف، ص۳۱۰؛ شوشتری، رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ۱۴۲۳ق، ص۶۸.</ref> در مقابلِ دیدگاه مشهور، [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در [[اعلام الوری باعلام الهدی (کتاب)|اعلام الوری]]<ref>طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۱۴.</ref> و [[ محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)| بحار الانوار]] به نقل از کتاب [[جنة الامان الواقیة و جنة الایمان الباقیة (کتاب)|مصباح کفعمی]] شهادت امام صادق(ع) را در [[۱۵ رجب]] گزارش کرده‌اند؛ اما محققانِ کتاب بحار الانوار این مطلب را در کتاب مصباح نیافته‌اند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۷، ص۲.</ref>

=== همسران و فرزندان ===

حیات امام صادق(ع)، با خلافت ده خلیفه آخر [[بنی‌امیه]] از جمله [[عمر بن عبدالعزیز]] و هشام بن عبدالملک و دو خلیفه نخست [[بنی‌عباس|عباسی]]، [[سفاح عباسی|سَفّاح]] و [[منصور عباسی|منصور دوانیقی]] هم‌زمان بود.<ref>شهیدی، زندگانی امام صادق، ۱۳۷۸ش، ص۴.</ref> او در سفر [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر]] به [[شام]] که به درخواست [[هشام بن عبدالملک|هشام بن عبد الملک]] صورت گرفت، همراه پدر بود.<ref>شهیدی، زندگانی امام صادق، ۱۳۷۸ش، ص۶.</ref> در امامت امام صادق(ع)، پنج خلیفه آخر اموی یعنی از هشام بن عبدالملک به بعد {{یادداشت| هشام بن عبدالملک بن مروان (۱۰۵–۱۲۵)ولید بن یزید بن عبدالملک (۱۲۵–۱۲۶)یزید بن ولید بن عبدالملک (۶ ماه در سال ۱۲۶)ابراهیم بن ولید بن عبدالملک (۱۲۶–۱۲۷) مروان بن محمد بن مروان (مروان حمار)(۱۲۷–۱۳۲)سیوطی، تاریخ الخلفاء، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۸۵–۱۹۰.}} و سفاح و منصور خلفای عباسی حکومت کردند.<ref>شهیدی، زندگانی امام صادق، ۱۳۷۸ش، ص۴.</ref> در این دوران حکومت [[بنی‌امیه]] ضعیف و سرانجام سرنگون شد و پس از آن بنی‌عباس روی کار آمدند. ضعف و عدم نظارت حکومت‌ها فرصت مناسبی برای امام صادق(ع) جهت انجام فعالیت‌های علمی فراهم کرد.<ref>شهیدی، زندگانی امام صادق، ۱۳۷۸ش، ص۴۷.</ref> البته این آزادی تنها در دهه سوم [[قرن دوم هجری قمری|قرن دوم قمری]]، وجود داشت و پیش از آن در زمان بنی‌امیه و پس از آن به جهت [[قیام محمد بن عبدالله بن حسن|قیام نفس زکیه]] و برادرش ابراهیم فشارهای سیاسی فراوانی بر ضد امام صادق(ع) و پیروانش وجود داشت.<ref>جعفریان، حیات فکری‌سیاسی امامان شیعه، ۱۳۹۳ش، ص۴۳۵.</ref>

از دیدگاه شیعه، [[امامت|امام]] از جانب خدا تعیین می‌شود و از راه‌های شناخت او، [[نص|نَصّ]] (تصریح [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله |پیامبر(ص)]] یا امام قبلی به امامت امام پس از خود) است.<ref>فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۷.</ref>[[محمد بن یعقوب کلینی| کلینی]] در کتاب [[الکافی (کتاب)|الکافی]] روایاتی را به منظور اثبات امامت امام صادق(ع) نقل کرده است.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۶، ۳۰۷.</ref>