کتاب سلیم بن قیس هلالی: تفاوت میان نسخه‌ها

گفته‌اند با وجود اشکالات تاریخی و کلامی موجود در نسخه‌های کتاب سلیم بن قیس، برخی از روایات کتاب مذکور، در دوره‌های مختلف تاریخی، مورداستناد فقیهان شیعه در آثار فقهی‌شان قرار گرفته است؛<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۶.</ref> از جمله شیخ مفید، محقق حلی، علامه حلی، نراقی، نجفی، و [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]].<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۶.</ref>

کتاب سلیم حاوی ۴۸ روایت عموماً مفصل است.<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> محتوای کتاب سلیم، شرح وقایع پس از رحلت پیامبر، دوران خلافت امام علی، فضایل امام علی و اهل‌بیت، و نیز پیش‌بینی برخی حوادث قرن اول هجری است.<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref>  

گفته شده که بیشتر احادیث کتاب، از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[سلمان فارسی]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد بن اسود]] و [[ابوذر غفاری]] نقل شده است،<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> با این حال روایاتی نیز از [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]، [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]، [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]]، [[عمار یاسر|عمار بن یاسر]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب|عبدالله بن جعفر]] و [[محمد بن ابی‌بکر|محمد بن ابوبکر]] در کتاب نقل شده است.<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref>  

بر اساس گزارش محمدتقی سبحانی، فقیه و متکلم شیعه، مهمترین موضوعات مطرح‌شده در کتاب سلیم بن قیس عبارتند از:

#تأکید بر افضل بودن اهل بیت(ع)

#اثبات ولایت و وصایت امام علی(ع) بعد از پیامبر(ص)

#تصریح به تعداد امامان شیعه از سوی پیامبر و معرفی آنان

#تصریح به اینکه امام مهدی(عج) از نسل نهم امام حسین(ع) است.

#بیان جزئیات واقعه سقیفه و شیوه برخورد امام علی(ع) و یاران وی.

#واقعه هجوم و آتش زدن خانه امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س).

#مرتد شدن همه اصحاب پس از درگذشت پیامبر(ص)، مگر چهار نفر: سلمان، ابوذر، مقداد و زبیر.

#توطئه قتل امام علی(ع) توسط خالد بن ولید به دستور ابوبکر.

#عدم ایمان دو خلیفه اول و باقی بودن آنان بر عقاید پیش از اسلام.

#جمع‌آوری قرآن توسط امام علی(ع) و موضع وی در برابر جمع‌آوری قرآن توسط عمر و عثمان.

درباره کتاب سلیم بن قیس، نظرات متفاوت و گاه متضادی بیان شده است؛ [[محمد بن ابراهیم نعمانی]]، آن را به‌کلی تأیید کرده و از ارزشمندترین کتاب‌های حدیثی [[شیعه]] خوانده،<ref>نعمانی، الغیبه، ۱۴۳۲ق، ص۱۰۳-۱۰۴.</ref> [[شیخ مفید]]، گرچه اعتبار آن را به‌کلی نفی نکرده، اما از وجود تحریف در آن سخن گفته است،<ref>شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ‌ص۱۴۹.</ref> و علاوه بر این، [[احمد بن حسین غضائری|ابن‌غضائری]] و [[شهید ثانی]]، کتاب سلیم را جعل شده توسط [[أبان بن ابی‌عیاش]] خوانده‌اند.<ref>ابن‌غضائری، الرجال لابن الغضائری، ۱۴۲۲ق، ص۳۶؛ شهید ثانی، رسائل الشهید الثانی، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۹۹۲-۹۹۳.</ref>

محمد بن ابراهیم نعمانی، [[تفسیر قرآن|مفسر]] و [[حدیث|محدث]] شیعه قرن چهارم هجری، در [[کتاب الغیبة (نعمانی)|کتاب الغیبه]]، کتاب سلیم را از ارزشمندترین کتاب‌های حدیثی در میان همه عالمان و راویان شیعه خوانده و آن را مورد اعتماد شیعیان دانسته است.<ref>نعمانی، الغیبه، ۱۴۳۲ق، ص۱۰۳-۱۰۴.</ref>  

[[ابن‌ندیم]]، کتاب‌شناس و فهرست‌نگار سده چهارم هجری نیز، کتاب سلیم را اولین کتاب نوشته شده در میان شیعیان خوانده است.<ref>ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۷۱.</ref> [[میر حامدحسین هندی|میر حامد حسین]]، نویسنده کتاب عبقات الأنوار نیز کتاب سلیم را قدیمی‌تر و فضیلت‌مندتر از همه کتاب‌های شیعه دانسته است.<ref>کنتوری، عبقات الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۹.</ref>

[[سید محمدباقر خوانساری|محمدباقر خوانساری]]، نویسنده کتاب [[روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (کتاب)|روضات الجنات]] نیز کتاب سلیم را اولین کتاب تدوین و جمع‌آوری حدیث در میان مسلمانان خوانده<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۶۷.</ref> و [[شیخ عباس قمی|محدث قمی]] هم آن را اولین کتاب شیعیان و اثری مشهور میان محدثان دانسته است.<ref>قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۲۹۳.</ref>

[[احمد بن حسین غضائری|ابن‌غضائری]]، از رجال‌شناسان شیعه در قرن پنجم هجری، در [[رجال ابن غضائری (کتاب)|کتاب رجال]] خود، اثر منسوب به سلیم بن قیس را جعلی دانسته، انتساب آن به سلیم را زیر سؤال برده و گفته که این کتاب را أبان بن ابی‌عیاش جعل کرده و به سلیم نسبت داده است.<ref>ابن‌غضائری، الرجال لابن الغضائری، ۱۴۲۲ق، ص۳۶.</ref> [[حسن بن داوود حلی|ابن‌داوود حلی]] نیز در کتاب [[رجال ابن داوود (کتاب)|رجال]] خویش کتاب سلیم را [[حدیث موضوع|جعلی]] دانسته است.<ref>ابن‌داود، کتاب الرجال،‌ ۱۳۹۲ق، ص۴۶۰.</ref>  

[[شهید ثانی]]، فقیه شیعه قرن دهم نیز در حاشیه بر کتاب [[خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال (کتاب)|خلاصة الاقوال]] علامه حلی، با اشاره به حدیثی در کتاب سلیم که بر اساس آن، [[محمد بن ابی‌بکر|محمد بن ابوبکر]] پدرش را در هنگام مرگ موعظه می‌کند، این روایت را یکی از شواهد جعلی بودن کتاب خوانده است؛ چرا که محمد بن ابوبکر همزمان با [[حجة الوداع]] در سال دهم هجری متولد شده و با توجه به آنکه ابوبکر در سال ۱۳ هجری درگذشته است، بنابراین شهید ثانی بر آن است که فرزند او محمد بن ابوبکر نمی‌تواند پدرش را موعظه کرده باشد.<ref>شهید ثانی، رسائل الشهید الثانی، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۹۹۲-۹۹۳.</ref> شهید ثانی در نهایت با تکیه بر ضعف سند، به دلیل حضور [[ابراهیم بن عمر صنعانی]] و [[أبان بن ابی‌عیاش]] در میان راویان، به رد کتاب پرداخته، و معتقد است که حداکثر چیزی که می‌توان پذیرفت آن است که مطالب نادرست کتاب باید جدا شود و بقیه مطالب نه رد شود و نه تأیید.<ref>شهید ثانی، رسائل الشهید الثانی، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۹۹۲-۹۹۳.</ref>

[[ابوالحسن شعرانی]]، قرآن‌پژوه و حدیث‌پژوه نیز در حاشیه کتاب شرح اصول کافی، کتاب سلیم را جعلی دانسته که در آن موارد نادرستی وجود دارد و نمی‌توان بدان اعتماد کرد، مگر مواردی که شواهد عقلی یا نقلی مؤید آن باشد.<ref>ملاصالح مازندرانی، شرح اصول کافی، تعلیقه ابوالحسن شعرانی، ج۲، ص۳۷۳ و ۱۶۳.</ref>

[[شیخ مفید]]، فقیه و متکلم [[شیعه]] قرن پنجم هجری، در کتاب [[تصحیح الاعتقادات (کتاب)|تصحیح اعتقادات الامامیه]]، عمل به بیشتر روایات کتاب سلیم را به‌دلیل تغییراتی که در آن ایجاد شده، جایز نمی‌داند و متدینان را از عمل به آن بازداشته است.<ref>شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ‌ص۱۴۹.</ref> [[علامه حلی]]، فقیه و متکلم شیعه قرن هشتم هجری نیز در [[خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال (کتاب)|خلاصة الاقوال]] گرچه سلیم بن قیس را عادل خوانده، اما گفته است که باید از عمل به مطالب نادرست کتاب منسوب به وی اجتناب کرد.<ref>علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۳.</ref>  

[[محمدتقی شوشتری]] در کتاب [[قاموس الرجال (کتاب)|قاموس الرجال]] با رد ادعای ابن‌غضائری مبنی بر جعلی بودن اصل کتاب، بر آن شده است که اصل آن جعلی نیست، اما معاندان در آن دست برده و آن را آشفته ساخته‌اند.<ref>شوشتری،‌ قاموس الرجال، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۲۳۹.</ref>