کتاب سلیم بن قیس هلالی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کتاب سُلَیم بن قیس هِلالی''' به زبان عربی که با عنوان '''اسرار آل محمد''' و '''کتاب سُلَیم''' نیز شناخته می‌شود، حاوی روایاتی درباره فضایل [[اهل‌بیت(ع)|اهل‌بیت]]، شناخت امام و همچنین حوادث پس از رحلت پیامبر اسلام. درباره انتساب کتاب به [[سلیم بن قیس هلالی|سُلَیم بن قیس]]، بین علمای [[شیعه]] مباحث بسیاری در گرفته است: [[میر حامدحسین هندی|میر حامد حسین]]، کتاب سُلَیم را قدیمی‌تر و فضیلت‌مندتر از همه کتاب‌های شیعه خوانده است و [[محمد بن ابراهیم نعمانی|نعمانی]] و [[ابن‌ندیم]]، آن را نخستین اصل شیعه دانسته‌‌اند. در مقابل، [[شهید ثانی]] و [[احمد بن حسین غضائری|ابن‌غضائری]]، کتاب را جعلی و ساختگی قلمداد نموده‌‌اند و [[شیخ مفید]] از عمل به بیشتر روایات آن نهی کرده است.  

این کتاب حاوی ۴۸ روایت بلند است که بیشتر از امام علی(ع)، [[سلمان فارسی]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد بن اسود]] و [[ابوذر غفاری]] نقل شده است. با وجود اختلافاتی که درباره اعتبار کتاب وجود دارد، فقیهان شیعه در آثار فقهی‌شان، از روایات آن بهره برده‌اند؛ از جمله [[شیخ مفید]]، [[محقق حلی]]، و [[علامه حلی]].

نسخه تصحیح‌شده‌ای از کتاب، از سوی محمدباقر انصاری زنجانی در سه جلد چاپ شده که با استفاده از چهارده نسخه صورت گرفته است: جلد اول مقدمه‌ای درباره اثبات اعتبار کتاب، و جلد دوم و سوم، حاوی متن و فهرست کتاب است. کتاب سلیم به زبان‌های اردو و فارسی ترجمه شده و تلخیص‌هایی نیز از آن انتشار یافته است.

[[محمد بن ابراهیم نعمانی]] (درگذشته ۳۶۰ق) و [[ابن‌ندیم]] (درگذشته اوایل قرن پنجم هجری)، کتاب سُلیم را نخستین [[اصل]] شیعه (به‌معنای کتاب‌های حدیثی‌ای که مستقیماً از معصومان روایت شده است) معرفی کرده‌اند.<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> بنابر اشارات و مضامین اعتقادی و تاریخی موجود در کتاب، دوره زمانی تدوین آن، سال‌های پایانی حکومت [[هشام بن عبدالملک]] اموی (حکومت:‌ ۱۰۵-۱۲۵) احتمال داده شده و مکان نوشته شدن آن کوفه دانسته شده است.<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵-۴۶۶.</ref>  

گفته‌اند با وجود اشکالات تاریخی و کلامی موجود در نسخه‌های کتاب سلیم بن قیس، برخی از روایات کتاب مذکور، در دوره‌های مختلف تاریخی، مورداستناد فقیهان شیعه در آثار فقهی‌شان قرار گرفته است؛<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۶.</ref> از جمله شیخ مفید، محقق حلی، علامه حلی، نراقی، نجفی، و [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]].<ref>عمادی حائری، «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۶.</ref>

خیرالدین زرکلی (۱۳۱۰-۱۳۹۶ق) در کتاب اَعلام خود، کتاب سلیم را با عنوان «کتابُ السَّقیفة» معرفی کرده است.<ref>زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۱۱۹.</ref> از این کتاب با تعابیر «اسرار آل محمد(ص)»، «کتاب فِتَن»، «کتاب وفاة النبی(ص)» و «کتاب امامت» نیز یاد شده است.<ref>هلالی، اسرار آل محمد، ۱۴۱۶ق، ص۴۷.</ref> [[آقابزرگ تهرانی]] در کتاب [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعه]]، یک بار با عنوان «اصلُ سُلَیمِ بنِ قیسِ هِلالی» از این کتاب سخن گفته<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۵۲.</ref> و دیگر بار، آن را «کتابُ سُلَیمِ بنِ قیسِ هِلالی» خوانده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۲۷۶.</ref>

سُلَیم بن قیس هلالی، بر اساس آنچه در مقدمه کتابِ منسوب به وی آمده، دو سال قبل از [[هجرت پیامبر|هجرت]] به دنیا آمد، هنگام رحلت پیامبر(ص) دوازده‌ساله بود، در شانزده‌سالگی وارد [[مدینه]] شد و در سال ۷۶ق در ۷۸سالگی، در شهر نوبندگان فارس درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.<ref>هلالی، اسرار آل محمد، ۱۴۱۶ق، ص۱۷ به بعد.</ref>

در کتاب [[رجال البرقی (کتاب)|رجال برقی]]، از آثار مشهور [[علم رجال|رجالی]] شیعه در قرن سوم قمری، نام سلیم بن قیس هلالی، در میان اصحاب پنج امام اول شیعه ذکر شده است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۶۴.</ref> همچنین نام وی در رجال برقی به‌عنوان یکی از نَوَد اصحاب امام علی(ع) آمده است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۳۹.</ref> برقی همچنین یازده تن از اصحاب امام حسن(ع) را ذکر کرده که یکی از آنها سلیم است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۵۸.</ref> نام سلیم همچنین در میان چهارده تن از یاران امام حسین(ع) آمده است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۶۱.</ref> برقی در میان ۳۳ تن از اصحاب امام سجاد(ع) هم از فردی به‌نام ابوصادق نام برده که به‌گفته محقق کتاب، حیدر محمدعلی بغدادی، همان سلیم بن قیس هلالی است که کنیه‌اش ابوصادق بوده است.<ref>برقی، رجال البرقی، ۱۴۳۳ق، ص۶۴.</ref>

==نظرات مختلف؛ از جعلی بودن تا تأیید کامل==