پرش به محتوا

محمدعلی جناح: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۳۷ بایت حذف‌شده ،  ‏۵ فوریهٔ ۲۰۱۸
جز
تمیزکاری
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جز (تمیزکاری)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات شخصیت سیاسی مذهبی
{{جعبه اطلاعات شخصیت سیاسی مذهبی
|عنوان            = محمد علی جناح
|عنوان            = محمدعلی جناح
|سرشناسی          =
|سرشناسی          =
|تصویر            = محمد علی جناح.jpg
|تصویر            = محمد علی جناح.jpg
|نام کامل          = محمد علی جناح
|نام کامل          = محمدعلی جناح
|لقب              = قائد اعظم
|لقب              = قائد اعظم
|نسب              =
|نسب              =
|زادروز            = <small>۸ ذیحجه ۱۲۹۳/ ۲۵ دسامبر ۱۸۷۶</small>
|زادروز            = ۸ ذیحجه ۱۲۹۳/ ۲۵ دسامبر ۱۸۷۶م
|شهر تولد          = کراچی
|شهر تولد          = کراچی
|کشور تولد        =
|کشور تولد        =
|تاریخ درگذشت      =  <small>۲۰ شهریور ۱۳۲۷/ ۱۱ سپتامبر ۱۹۴۸</small>
|تاریخ درگذشت      =  ۲۰ شهریور ۱۳۲۷/ ۱۱ سپتامبر ۱۹۴۸م
|شهر درگذشت        =
|شهر درگذشت        =
|کشور درگذشت      =
|کشور درگذشت      =
خط ۲۸: خط ۲۸:
|امضا              =  <!-- [[file:sign.jpg|70px]] -->
|امضا              =  <!-- [[file:sign.jpg|70px]] -->
}}
}}
'''محمدعلی‌ جناح'''<small>(۱۸۷۶ - ۱۹۴۸م)</small>، معروف‌ به‌ قائد اعظم‌، رهبر جنبش‌ استقلال‌ و بنیانگذار [[پاکستان]]. برخی از نویسندگان [[شیعه]] او را در شمار شخصیت‌های سیاسی [[خوجه|خوجه اثناعشری]] ذکر کرده‌اند.
'''محمدعلی‌ جناح'''(۱۸۷۶-۱۹۴۸م)، معروف‌ به‌ '''قائد اعظم‌'''، رهبر جنبش‌ استقلال‌ و بنیانگذار [[پاکستان]]. برخی از نویسندگان [[شیعه]] او را در شمار شخصیت‌های سیاسی [[خوجه|خوجه اثناعشری]] ذکر کرده‌اند.


== زندگینامه و خاندان ==
== زندگی‌نامه و خاندان ==
[[پرونده:مزار قائد.JPEG|بندانگشتی|مزار قائد یا آرامگاه محمد علی جناح]]
[[پرونده:مزار قائد.JPEG|بندانگشتی|مزار قائد یا آرامگاه محمد علی جناح]]
محمدعلی‌ جناح‌ در ۸ ذیحجه ۱۲۹۳/ ۲۵ دسامبر ۱۸۷۶ در [[کراچی‌]] به‌ دنیا آمد<ref> احمد، ص۳؛ برک‌و قریشی، ص۳۲؛ د. اسلام‌، چاپ‌ دوم‌، ذیل‌ مادّه‌؛ د. اردو، ج‌۱۹، ص۶۱</ref> و در ۲۰ شهریور ۱۳۲۷/ ۱۱ سپتامبر ۱۹۴۸ بر اثر بیماری‌ ریوی‌ درگذشت و در سوگش‌، چهل‌ روز عزای‌ عمومی‌ اعلام‌ شد.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص‌۲۳ـ۲۶؛ احمد، ص‌۱۰ـ ۱۱؛ گریوال‌، ص‌۲۲ـ۲۳؛ لودی‌، ص‌۱۵ـ۱۶</ref> مراسم تدفینش را سید انیس الحسنین بر اساس سنت شیعیان اثناعشری انجام داد.<ref>عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص361</ref> جنازه او را در کراچی‌ به‌ خاک‌ سپردند. بر قبر او آرامگاهی ساخته شد که به مزار قائد معروف است.
محمدعلی‌ جناح‌ در ۸ ذی‌حجه ۱۲۹۳ ق برابر با ۲۵ دسامبر ۱۸۷۶ در [[کراچی‌]] به‌ دنیا آمد<ref> احمد، ص۳؛ برک‌و قریشی، ص۳۲؛ د. اسلام‌، چاپ‌ دوم‌، ذیل‌ مادّه‌؛ د. اردو، ج‌۱۹، ص۶۱.</ref> و در ۲۰ شهریور ۱۳۲۷ق برابر با ۱۱ سپتامبر ۱۹۴۸م بر اثر بیماری‌ درگذشت. در سوگش‌، چهل‌ روز عزای‌ عمومی‌ اعلام‌ شد.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص‌۲۳ـ۲۶؛ احمد، ص‌۱۰ـ ۱۱؛ گریوال‌، ص‌۲۲ـ۲۳؛ لودی‌، ص‌۱۵ـ۱۶</ref> مراسم تدفینش را سید انیس الحسنین بر اساس سنت شیعیان اثناعشری انجام داد.<ref>عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۳۶۱.</ref> جنازه او را در کراچی‌ به‌ خاک‌ سپردند. آرامگاهش به مزار قائد معروف است.


پدر و مادر جناح‌، پیش‌ از تولد نخستین‌ فرزندشان‌، محمدعلی‌، از روستای‌ پانلی‌در کاتیاوار ایالت‌ گجرات‌ به‌ بندر کراچی‌ مهاجرت‌ کردند. پدر جناح‌ بازرگان‌ و خوجه اسماعیلی‌ بود. پدربزرگ‌ او اهل‌ پنجاب‌ بود و با دختری‌ از خوجه‌های‌ اسماعیلی‌ [[ازدواج]] کرده‌ بود. فاطمه‌ جناح‌، خواهر کوچک‌ محمدعلی‌، خاندان‌ خود را ایرانی‌ تبار دانسته‌ است‌.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص۳۲؛ احمد، ص‌۳ـ۴</ref>
پدر و مادر جناح‌، پیش‌ از تولد محمدعلی‌، از روستای‌ پانلی‌در کاتیاوار ایالت‌ گجرات‌ به‌ بندر کراچی‌ مهاجرت‌ کردند. پدر جناح‌ بازرگان‌ و خوجه اسماعیلی‌ بود. پدربزرگ‌ او اهل‌ پنجاب‌ بود و با دختری‌ از خوجه‌های‌ اسماعیلی‌ [[ازدواج]] کرده‌ بود. فاطمه‌ جناح‌، خواهر کوچک‌ محمدعلی‌، خاندان‌ خود را ایرانی‌‌تبار دانسته‌ است‌.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص۳۲؛ احمد، ص‌۳ـ۴.</ref>


== تحصیلات ==
== تحصیلات ==
محمدعلی‌جناح‌ در ۱۳۰۵/دسامبر۱۸۸۷ در مدرسه الاسلام‌ سند آغاز به‌ تحصیل‌ کرد. پدرش‌ مدتی وی‌ را به‌ مدرسه انجمن‌ اسلام‌ در بمبئی‌ فرستاد، او چندی‌ بعد به‌ کراچی‌ بازگشت‌.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص۳۴</ref>
محمدعلی‌جناح‌ در ۱۳۰۵/دسامبر۱۸۸۷ در مدرسه الاسلام‌ سند آغاز به‌ تحصیل‌ کرد. پدرش‌ مدتی وی‌ را به‌ مدرسه انجمن‌ اسلام‌ در بمبئی‌ فرستاد، او چندی‌ بعد به‌ کراچی‌ بازگشت‌.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص۳۴</ref>


محمدعلی‌ در ۱۳۰۸/ ژانویه ۱۸۹۱ مدرسه‌ را ترک‌ کرد و نزد پدرش‌ به‌ بازرگانی‌ پرداخت‌. ولی‌ اندکی‌ بعد این‌ کار را رها کرد و به‌ همان‌ مدرسه‌ بازگشت‌. سال‌ بعد، پدرش‌ او را برای‌ تکمیل‌ زبان‌ انگلیسی‌ به‌ مدرسه تبلیغی‌ کلیسا فرستاد. جناح‌ تا پایان‌ اکتبر همان‌ سال‌ در مدرسه مذکور درس‌ خواند و در ربیع‌الآخر ۱۳۱۰/ آغاز نوامبر ۱۸۹۲ راهی‌ لندن‌ شد. مدتی در شرکت‌ تجاری‌ گراهام‌ کارآموزی کرد اما موافق‌ طبع‌ او نبود، دیری‌ نگذشت‌ که‌ آنجا را رها کرد و به‌ تحصیل‌ در رشته حقوق‌ و فراگیری‌ وکالت‌ در کانون‌ وکلای‌ لندن‌ (کانون‌ لینکلن‌)، روی‌ آورد و تا شوال‌ ۱۳۱۲/ آوریل‌ ۱۸۹۵ تحصیلات‌ خود را به‌ پایان‌ رساند. در این‌ سالها، او عضو فعال‌ جامعه مسلمانان‌ انگلستان‌ بود.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص۳۴ـ۳۵، ۳۷ـ ۳۸، ۴۲؛احمد، ص۴</ref>
محمدعلی‌ در ۱۳۰۸/ ژانویه ۱۸۹۱ مدرسه‌ را ترک‌ کرد و نزد پدرش‌ به‌ بازرگانی‌ پرداخت‌. ولی‌ اندکی‌ بعد این‌ کار را رها کرد و به‌ همان‌ مدرسه‌ بازگشت‌. سال‌ بعد، پدرش‌ او را برای‌ تکمیل‌ زبان‌ انگلیسی‌ به‌ مدرسه تبلیغی‌ کلیسا فرستاد. جناح‌ تا پایان‌ اکتبر همان‌ سال‌ در مدرسه مذکور درس‌ خواند و در ربیع‌الآخر ۱۳۱۰/ آغاز نوامبر ۱۸۹۲ راهی‌ لندن‌ شد. مدتی در شرکت‌ تجاری‌ گراهام‌ کارآموزی کرد اما موافق‌ طبع‌ او نبود، دیری‌ نگذشت‌ که‌ آنجا را رها کرد و به‌ تحصیل‌ در رشته حقوق‌ و فراگیری‌ وکالت‌ در کانون‌ وکلای‌ لندن‌ (کانون‌ لینکلن‌)، روی‌ آورد و تا شوال‌ ۱۳۱۲/ آوریل‌ ۱۸۹۵ تحصیلات‌ خود را به‌ پایان‌ رساند. در این‌ سالها، او عضو فعال‌ جامعه مسلمانان‌ انگلستان‌ بود.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص۳۴ـ۳۵، ۳۷ـ ۳۸، ۴۲؛احمد، ص۴</ref>


جناح‌ در ۱۳۱۴/۱۸۹۶، در بیست‌ سالگی‌، موفق‌ شد به‌ عنوان‌ جوان‌ترین‌ فارغ‌التحصیل‌ هندی‌، به‌ مقام‌ وکالت‌ دست‌ یابد<ref>(احمد، ص۴؛ اقبال‌ لاهوری‌، مقدمه سروش‌، صسی‌وسه‌).</ref> وی‌ در همان‌ سال‌ به‌ [[هند]] بازگشت‌ و در کراچی‌ اقامت‌ کرد و در ۱۴ ربیع‌الاول‌ ۱۳۱۴/ ۲۴ اوت‌ ۱۸۹۶، به‌ عنوان‌ تنها وکیل‌ مدافع‌ مسلمان‌، همکاری‌ با دادگاه‌ عالی‌ بمبئی‌ را آغاز کرد. او به‌ سبب‌ شایستگیهایش‌ در حرفه وکالت‌، در ۱۳۱۸/ ۱۹۰۰ به‌ عنوان‌ قاضی‌ عالی‌رتبه دیوان‌ عالی‌ بمبئی‌ انتخاب‌ شد، اما این‌ سِمَت‌ را نپذیرفت‌ و ترجیح‌ داد به‌ وکالت‌ ادامه‌ دهد<ref> برک‌ و قریشی‌، ص۴۲ـ۴۳؛ منصوری‌، ص۱۱۸</ref>
جناح‌ در ۱۳۱۴/۱۸۹۶، در بیست‌ سالگی‌، به‌ عنوان‌ جوان‌ترین‌ فارغ‌التحصیل‌ هندی‌، به‌ مقام‌ وکالت‌ دست‌ یافت<ref>احمد، ص۴؛ اقبال‌ لاهوری‌، مقدمه سروش‌، ص‌سی‌وسه‌.</ref> وی‌ در همان‌ سال‌ به‌ [[هند]] بازگشت‌ و در کراچی‌ اقامت‌ کرد و در ۱۴ ربیع‌الاول‌ ۱۳۱۴/ ۲۴ اوت‌ ۱۸۹۶، به‌ عنوان‌ تنها وکیل‌ مدافع‌ مسلمان‌، همکاری‌ با دادگاه‌ عالی‌ بمبئی‌ را آغاز کرد. او به‌ سبب‌ شایستگی‌هایش‌ در حرفه وکالت‌، در ۱۳۱۸/ ۱۹۰۰ به‌ عنوان‌ قاضی‌ عالی‌رتبه دیوان‌ عالی‌ بمبئی‌ انتخاب‌ شد، اما این‌ سِمَت‌ را نپذیرفت‌ و به‌ وکالت‌ ادامه‌ داد.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص۴۲ـ۴۳؛ منصوری‌، ص۱۱۸.</ref>


== ورود به سیاست ==
== ورود به سیاست ==
خط ۵۵: خط ۵۵:


=== استقلال پاکستان ===
=== استقلال پاکستان ===
جناح، به‌ برنامه خود برای‌ بازسازی‌ تشکیلات‌ و تقویت‌ و گسترش‌ پایگاه‌ مردمی‌ حزب‌ مسلم‌لیگ‌ در میان‌ مسلمانان‌ شبه ‌قاره‌ ادامه‌ داد و سرانجام‌ حزب‌ را به‌ جایگاهی‌ رساند که‌ در انتخابات‌ دی‌ ۱۳۲۴/ دسامبر ۱۹۴۵ ـ ژانویه ۱۹۴۶ تقریباً همه کرسیهای‌ مسلمانان‌ را به‌ دست‌ آورد.<ref> رجوع کنید به گریوال‌، ص۱۸ـ۱۹؛ عایشه‌ جلال‌، ص۳۵ـ۱۷۳؛ جامعه‌ مسلمانان‌ سراسر هند</ref> در این‌ جایگاه‌، او فعالانه‌ در مذاکرات‌ استقلال‌ شرکت‌ کرد و سرانجام‌ در ۲۲ـ۲۳ مرداد ۱۳۲۶/ ۱۴ـ۱۵ اوت‌ ۱۹۴۷، تأسیس‌ دولت‌ [[پاکستان]] اعلام‌ شد و جناح‌ فرمانداری‌ کل‌ و ریاست‌ مجمع‌ مؤسسان‌ [[پاکستان‌]] را برعهده‌ گرفت‌. زمانِ کوتاه‌ ریاست‌ و اقتدار وی‌ در دولت‌ پاکستان‌ <sup>(۲۳ مرداد ۱۳۲۶ ـ ۲۰ شهریور ۱۳۲۷/ ۱۵ اوت‌ ۱۹۴۷ ـ ۲۱ سپتامبر ۱۹۴۸)</sup> صرف‌ نظارت‌ بر استقرار نهادهای‌ حکومتی‌ کشور شد.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص‌۲۳ـ۲۶؛ احمد، ص‌۱۰ـ ۱۱؛ گریوال‌، ص‌۲۲ـ۲۳؛ لودی‌، ص‌۱۵ـ۱۶</ref>
جناح، به‌ برنامه خود برای‌ بازسازی‌ تشکیلات‌ و گسترش‌ پایگاه‌ مردمی‌ حزب‌ مسلم‌لیگ‌ در میان‌ مسلمانان‌ شبه ‌قاره‌ ادامه‌ داد و حزب‌ را به‌ جایگاهی‌ رساند که‌ در انتخابات‌ دی‌ ۱۳۲۴ شمسی برابر با دسامبر ۱۹۴۵ ـ ژانویه ۱۹۴۶ تقریباً همه کرسی‌های‌ مسلمانان‌ را به‌ دست‌ آورد.<ref> رجوع کنید به گریوال‌، ص۱۸ـ۱۹؛ عایشه‌ جلال‌، ص۳۵ـ۱۷۳؛ جامعه‌ مسلمانان‌ سراسر هند</ref> او فعالانه‌ در مذاکرات‌ استقلال‌ شرکت‌ کرد و در ۲۲ـ۲۳ مرداد ۱۳۲۶ شمسی برابر با ۱۴ـ۱۵ اوت‌ ۱۹۴۷، تأسیس‌ دولت‌ [[پاکستان]] اعلام‌ شد و جناح‌ فرمانداری‌ کل‌ و ریاست‌ مجمع‌ مؤسسان‌ [[پاکستان‌]] را برعهده‌ گرفت‌. زمانِ کوتاه‌ ریاست‌ و اقتدار وی‌ در دولت‌ پاکستان‌ ۲۳ مرداد ۱۳۲۶ - ۲۰ شهریور ۱۳۲۷ برار با  ۱۵ اوت‌ ۱۹۴۷ ـ ۲۱ سپتامبر ۱۹۴۸ صرف‌ نظارت‌ بر استقرار نهادهای‌ حکومتی‌ شد.<ref> برک‌ و قریشی‌، ص‌۲۳ـ۲۶؛ احمد، ص‌۱۰ـ ۱۱؛ گریوال‌، ص‌۲۲ـ۲۳؛ لودی‌، ص‌۱۵ـ۱۶.</ref>


== جناح و جماعت خوجه اثناعشری==
== جناح و جماعت خوجه اثناعشری==
خط ۶۶: خط ۶۶:


== اظهارنظرهای گوناگون==
== اظهارنظرهای گوناگون==
غالب‌ پژوهشگران‌ و نویسندگان‌ پاکستانی‌ از جناح‌ تصویری‌ از یک‌ اسطوره خلل‌ناپذیر و قهرمان‌ ملی‌ ارائه‌ می‌دهند، اما روشنفکران‌ و نویسندگان‌ هندی‌، جناح‌ را رهبر بورژوازی‌ و ابزار سیاست‌ استعماری‌ انگلیسی‌ می‌دانند که‌ به‌ پشتیبانی‌ استعمار، هندوستان‌ یکپارچه‌ را دو پاره‌ کرد<ref> رجوع کنید به احمد، ص‌۱۹ـ۳۲</ref>
بیشتر پژوهشگران‌ و نویسندگان‌ پاکستانی‌ از جناح‌ تصویری‌ از یک‌ اسطوره خلل‌ناپذیر و قهرمان‌ ملی‌ ارائه‌ می‌دهند، اما روشنفکران‌ و نویسندگان‌ هندی‌، جناح‌ را رهبر بورژوازی‌ و ابزار سیاست‌ استعماری‌ انگلیسی‌ می‌دانند که‌ به‌ پشتیبانی‌ استعمار، هندوستان‌ یکپارچه‌ را دو پاره‌ کرد<ref> رجوع کنید به احمد، ص‌۱۹ـ۳۲.</ref>


هم‌چنین عده‌ای‌ با استناد به‌ شواهدی‌ از سالهای‌ نخست‌ زندگی‌ او، به‌ویژه‌ در غرب‌، جناح‌ را سکولار و غربگرا معرفی‌ کرده‌ و برخی‌ با تکیه‌ بر سخنرانیها و رفتار وی‌ در سالهای‌ پایانی‌ زندگی‌اش‌، او را مسلمانی‌ معتقد به‌ شریعت‌ و فراتر از آن‌، مدافع‌ آمیختگی‌ دین‌ با سیاست‌ و حتی‌ اصولگرا خوانده‌اند. دسته‌ای‌ از متشرعان‌ نیز، با تکیه‌ بر پاره‌ای‌ مستنداتِ نه‌ چندان‌ قوی‌ از زندگی‌ او در غرب‌، به‌ سبب‌ سستی‌ در عمل‌ به‌ شریعت‌ اسلام‌ و داشتن‌ اندیشه سیاسی‌ التقاطی‌ (آمیختن‌ اسلام‌ با دموکراسی‌ و تأکید بر حقوق‌ اقلیتهای‌ غیرمسلمان‌)، به‌ راه‌ افراط‌ رفته‌ و او را کافر قلمداد کرده‌اند.<ref> رجوع کنید به احمد، ص‌۱۹۳ـ۲۰۲</ref>
هم‌چنین عده‌ای‌ با استناد به‌ شواهدی‌ از سال‌های‌ نخست‌ زندگی‌ او، به‌ویژه‌ در غرب‌، جناح‌ را سکولار و غرب‌گرا معرفی‌ کرده‌ و برخی‌ با تکیه‌ بر سخنرانی‌ها و رفتار وی‌ در سال‌های‌ پایانی‌ زندگی‌اش‌، او را مسلمانی‌ معتقد به‌ شریعت‌ و فراتر از آن‌، مدافع‌ آمیختگی‌ دین‌ با سیاست‌ و حتی‌ اصولگرا خوانده‌اند. دسته‌ای‌ از متشرعان‌ نیز، با تکیه‌ بر پاره‌ای‌ مستنداتِ نه‌ چندان‌ قوی‌ از زندگی‌ او در غرب‌، به‌ سبب‌ سستی‌ در عمل‌ به‌ شریعت‌ اسلام‌ و داشتن‌ اندیشه سیاسی‌ التقاطی‌ (آمیختن‌ اسلام‌ با دموکراسی‌ و تأکید بر حقوق‌ اقلیت‌های‌ غیرمسلمان‌)، به‌ راه‌ افراط‌ رفته‌ و او را کافر قلمداد کرده‌اند.<ref> رجوع کنید به احمد، ص‌۱۹۳ـ۲۰۲.</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==