روح القدس: تفاوت میان نسخه‌ها

'''رُوح‌ُ القُدُس''' به‌معنای روح پاک از موجودات مقرب الهی است که درباره حقیقت آن و اینکه اشاره به چه موجودی است، اختلاف نظر وجود دارد از جمله جبرئیل، موجودی از عالم امر خدا، [[انجیل]]، [[اسم اعظم خدا]]، عقل فعال، [[روح الارواح]]، اقنوم سوم و موجودی بالاتر از [[ملائکه]].  

در منابع دینی وظایفی همچون خلقت حیات و آفرینش موجودات، ابلاغ [[پیام خدا]] به [[پیامبران]]،  یاری رساندن به [[مؤمنان]]، وسیله [[عبادت]] و [[توبه]] به درگاه [[خداوند]]، مبدأ علم انبیا و منشأ القاء حکم و علم به [[اهل بیت (ع)]] و اولین [[شفاعت|شفاعت‌کننده]] در [[روز قیامت]] به روح‌القدس نسبت داده‌ شده است.

روح‌ القدس به‌معنای روح پاک (Holy spirit)، نام یکی از موجودات مقرب الهی است که از عیب‌ها و نقص‌ها منزه است.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۹۶؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۶۱.</ref> این واژه در کتاب‌های آسمانی [[مسیحیت]] و [[اسلام]] آمده و مصادیقی از جمله [[جبرئیل]]، اقنوم سوم، نیروی غیبی در وجود همه [[مؤمنان]]، روحی که بر [[مریم مقدس]] وارد شد، برای آن ذکر شده است.<ref>اله‌بداشتی، «روح‌القدس در آموزه‌های مسیحی و اسلام» ۱۳۸۹ش، ص۲-۴.</ref>

درباره حقیقت روح‌القدس چند نظر در میان نظریه‌پردازان اسلامی و مسیحی ارائه شده است:

* جبرئیل: تعدادی از [[مفسران]] روح‌القدس  را همان [[جبرئیل]] می‌دانند و درباره نامگذاری جبرئیل به روح القدس گفته‌اند همچنان که روح بدن را زنده می‌کند جبرئیل با آوردن وحی بر [[پیامبران]] دین را زنده می‌کند<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۹۶.</ref> و به دلیل کامل‌تر بودن روحانیتش، بر دیگر ملائکه شرافت دارد از این‌رو نام روح‌القدس بر او اختصاص یافته است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۲۰۷؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۳۴۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۳۹.</ref> در بعضی از روایات نیز نام‌گذاری جبرئیل به روح‌القدس تأیید شده است.<ref>سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸۴؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۸۹، مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۲۱.</ref>

* موجودی از عالم امر خداوند: [[علامه طباطبایی]] روح‌القدس را موجودی غیر از [[ملائکه]] می‌داند که گاه به پاکی و گاه به امانت توصیف شده و در رساندن [[وحی]] به [[انبیا]]، ملائکه را همراهی می‌کرده است. علامه طباطبایی ذیل آیه ۸۵ [[سوره اسراء]] [[روح]] را از موجودات عینی و از عالم امر [[خداوند]] می‌داند که با کلمه «کن» یا «ایجاد» شناخته می‌شود و وجودش قائم به ذات خداوند است. این موجود گاه با ملائکه همراه می‌شود و گاه حقیقتی است که در همه انسان‌ها دمیده می‌شود و زمانی همراه با [[مومن|مؤمنان]] یا در تماس با انبیا الهی است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۳، ص۱۹۵-۱۹۸.</ref>  

* بزرگ [[فرشتگان الهی]]: در روایتی از [[امام صادق (ع)]] فرشته‌ای بزرگ‌تر از جبرئیل و [[میکائیل]] معرفی شده است که همراه [[پیامبر اسلام (ص)]] بوده و به او خبر می‌داده است و پس از پیامبر(ص)، همراه [[امامان شیعه]] است و آنان را قوت و توفیق می‌بخشد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۵۴.</ref>

*[[انجیل]]: گفته شده ابن زید از مفسران مقصود از روح‌القدس را [[انجیل]] دانسته همان‌گونه که در آیه ۵۲ [[سوره شوری]] بر [[قرآن]] نیز کلمه روح اطلاق شده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۰۸؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۳۴۰.</ref>

*[[اسم اعظم]]: برخی از مفسران منظور از روح‌القدس را اسم اعظم خداوند می‌دانند که [[عیسی مسیح]] با آن مردگان را زنده می‌کرد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۰۸؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۳۴۰.</ref>

* روح الارواح: در پاره‌ای از آثار [[عرفا]]، از روح‌القدس به عنوان روح الارواح نام برده شده که مخلوق خدا نیست بلکه وجهی خاص از وجوه حق است که وجود به آن قائم است. آنها بر اساس آیه ۲۹ [[سوره حجر]] که خداوند هنگام خلق انسان از روح خود در او دمید، روح‌القدس را همان روح‌الله می‌دانند که روح مخلوقات بدان قائم است.<ref>حیدر آملی، جامع الاسرار، ۱۳۴۷ش، ص۶۸۸-۶۹۰، علی‌پور، «روح‌القدس» ۱۳۹۴ش، ص۴۳۳-۴۳۷.</ref>  

* اقنوم سوم: در ادبیات [[مسیحی]] روح‌القدس، اقنوم سوم از اقانیم سه‌گانه «پدر، پسر و روح‌القدس» است که در مرتبه‌‌ای متأخر از پدر و پسر قرار می‌گیرد و برای کمک و همراهی [[عیسی مسیح]] فرستاده شد. روح‌القدس نزد مسیحیان شخصیتی الهی دارد و دارای صفاتی از جمله فکر، احساس و اراده است.<ref>میشل، کلام مسیحی، ۱۳۷۷ش، ص۷۴.</ref> متکلمان مسیحی درباره الوهیت روح‌القدس دچار اختلاف هستند. بعضی از نظریه‌پردازان که به «مخالفان روح‌القدس» شهرت داشتند شخصیت الهی روح‌القدس را انکار می‌کردند.<ref>مک گراث، درآمدی بر الهیات مسیحی، ۱۳۸۵ش، ص۳۰۹-۳۱۰.</ref> در مقابل متکلمانی بر این اعتقاد بودند که روح‌القدس موجود مستقلی نیست بلکه تجلی خداوند است و الوهیت آن را مورد تأکید قرار می‌دهند.<ref>سلیمانی اردستانی، درآمد بر الهیات تطبیقی اسلام و مسیحیت، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref>

[[قرآن کریم]]، [[کتاب مقدس]] و [[جوامع حدیثی]] وظایفی به روح‌القدس نسبت داده‌اند.

* خلقت حیات و آفرینش موجودات: در [[کتاب مقدس]] از جمله کارهایی که به روح‌القدس نسبت داده شده است نقش او در آفرینش موجودات، حیوانات و انسان است. بسیاری از [[مسیحیان]] معتقدند بدون روح‌القدس نه دنیایی پدید می‌آمد و نه مخلوقی و نه انسانی.<ref>علی‌پور، «روح‌القدس» ۱۳۹۴ش، ص۴۳۴.</ref>

* ابلاغ پیام خدا به [[پیامبران]]: بنابر اینکه روح القدس [[جبرئیل]] یا بالاتر از ملائکه باشد انتقال، ابلاغ و القاء پیام خدا به پیامبران از وظایف روح القدس بوده است. در روایتی از [[پیامبر اسلام (ص)]] بر این وظیفه روح‌القدس اشاره شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۸۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق.</ref>

* موید و کمک‌کننده پیامبران و اولیای الهی: تقویت و همراهی پیامبران در انجام وظیفه رسالت خود از وظایف روح‌القدس است. در سه [[آیه]] از [[قرآن]]<ref>سوره بقره، آیات ۸۷، ۲۵۳؛ سوره مائده، آیه۱۱۰.</ref> روح‌القدس موجودی است که خداوند به وسیله او [[عیسی مسیح]] را مورد تأیید قرار داده و بنابر نظر [[مفسران]] تأیید در اینجا به معنای تقویت خواهد بود.<ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۹۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۲۰۷.</ref> بعضی از [[روایات]] روح‌القدس را حافظ پیامبران از انجام [[گناهان]] و [[کبائر]] دانسته‌اند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۲۵، ص۵۴-۵۵.</ref> همچنین بر اساس برخی روایات، [[فاطمه زهرا(س)]] تأیید خاص روح‌القدس را همراه خود داشته است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۵، ص۹۷.</ref> همراهی روح‌القدس با رسول اکرم(ص) و امامان معصوم و عدم برگشت به آسمان نیز مضمون برخی از روایات است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۵، ص۶۰-۶۱.</ref> در نهایت نزول روح‌القدس همراه دیگر ملائکه در [[شب قدر]] بر قلب پیامبر(ص) و بعد از او بر قلب [[امامان شیعه]] مورد تأکید روایات<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۴، ص۱۴.</ref> و مفسران قرار گرفته است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۱۸۶.</ref>

* القا حکم الهی به [[اهل بیت (ع)]]: بر پایه روایتی از امام صادق(ع)، اهل بیت بر اساس حکم خدا و [[داود نبی]] قضاوت می‌کنند و اگر حکم چیزی را نداند روح‌القدس علم آن‌را بر قلبشان القا می‌کند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۹۸.</ref>

* اولین شفاعت‌کننده در قیامت: [[پیامبر اسلام (ص)]] ضمن روایتی اولین [[شفاعت|شفاعت کننده]] در [[روز قیامت]] را روح‌القدس دانسته است.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۴، ص۴۹۶-۴۹۸.</ref>

* وسیله [[عبادت]] و [[توبه]] به درگاه خداوند: بر اساس مضامین [[کتاب مقدس]] [[مؤمن|انسان مؤمن]] در هنگام توبه و [[ایمان]] روح‌القدس را در می‌یابد و او انسان‌ها را از آلودگی‌های گناه پاک می‌کند و محرک انسان برای زندگی مقدس است.<ref>علی‌پور، «روح‌القدس» ۱۳۹۴ش، ج۲۰، ص۴۳۴.</ref> در بعضی از [[روایات]] نیز بر این مطلب تأکید شده است که به وسیله روح‌القدس خداوند عبادت می‌شود.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۴۲.</ref>

* یاری‌رسان و تسلی‌دهنده [[مؤمنان]]: روح‌القدس علاوه بر تأیید و همراهی انبیا، مؤمنان را نیز کمک و یاری می‌کند و تسلی‌دهنده آنها نیز خواهد بود. بر اساس روایات این تأیید روح‌القدس تا زمانی است که مؤمنان با زبان و عمل خود پیامبر(ص) و [[اهل بیت(ع)]] را یاری کنند.<ref>فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۲۰۱؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۵۹۴، کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۰۲.</ref>

* حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.

* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، ۱۴۰۹ق.

* طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.

* علی‌پور، فاطمه و محمدزارع، «روح‌القدس» در دانشنامه جهان اسلام، تهران، ۱۳۹۴ش.

* فیض کاشانی، محسن، الوافی، اصفهان، كتابخانه امام أمير المؤمنين على عليه السلام‏، ۱۴۰۶ق.

* قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، مصحح طيّب‏ موسوى جزائرى، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.  

* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.