حافظ رجب برسی: تفاوت میان نسخه‌ها

| آثار              = مشارق الانوار الیقین،  

رضی‌الدین حافظ رجب بن محمد بن رجب حلی (<small>ح۷۴۳ق-د پ۸۱۳ق</small>)، محدث، عارف شیعه قرن هشتم. مشارق الانوار الیقین مهم‌ترین اثر اوست. در این کتاب روایاتی را همانند خطبه تطنجیه نقل می‌کند که در دیگر آثار شیعه یافت نمی‌شود. او باور خود را مطابق عقاید مشهور شیعه می‌داند؛ با این حال برخی او را به غلو متهم کرده‌اند و برخی آرائش را شاذ دانسته‌اند. حر عاملی به دلیل اتهام غلو او را توثیق نمی‌کند.  

نام او رجب است. در معنای حافظ اگرچه محتمل است به معنای حدیثی باشد، اما صاحب ریاض آن را تخلص شعری می‌داند..<ref>افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۳۰۵</ref>

بیتی از او<ref>نک: امینی، الغدیر، ج۷، ص ۶۷</ref> دلالت دارد که او در برس متولد شده و در حله زندگی کرده است.<ref>افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص ۳۰۴؛ امین، ج۶، ص ۴۶۵</ref> نام او (رجب)، تخلص داشتن در شعر، نام بردن از نام‌های ایرانی مانند افراسیاب و لهراسب و ... در آثارش<ref>برسی، مشارق انوار الیقین، ص ۵۹</ref>، ایرانی‌بودن یا اقامت در ایران را برای او محتمل می‌سازد.<ref>شیبی،  الصلة بین التصوف و التشیع، ص ۲۴۰-۲۴۱</ref>

تذکره‌نویسان تا چند قرن از او سخن نگفته‌اند. حر عاملی و افندی در قرن دوازدهم از او یاد کردند. مشارق الانوار برسی از همان سده ۹ق در برخی محافل امامیه کتابی شناخته شده است. کفعمی در اواخر سده هشتم از مشارق الانوار نقل می‌کند.<ref> کفعمی، المقام الاسنی، ص ۲۴؛ کفعمی، المصباح، ص ۱۷۶، ۱۸۳</ref> و پس از او دیگران عالمان از این کتاب استفاده کرده‌اند.<ref>مثلا: کنز المطلاب سید ولی الله رضوی، کلمات مکنونه فیض کاشانی به نقل از آقابزرگ، الذریعه، ج۱۸، ص ۱۶؛ فیض کاشانی، کلمات مکنونه، ص ۱۹۶</ref>

تاریخ ولادت و وفات او نامعلوم است.در مشارق میگوید که این کتاب را ۵۸۰سال پس از ولادت حضرت مهدی نوشته است..<ref>افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۳۰۵</ref>

حر عاملی و افندی او را محدث، فقیه، ادیب و صوفی خوانده‌اند.<ref>حر عاملی، امل الآمل، ج۲، ص ۱۱۷؛ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص ۳۰۴</ref> در نوشته‌هایش تسلط او بر عرفان نظری هویداست. او را متأثر از سید حیدر آملی، فضل‌الله حروفی و عارفان متقدم مانند حلاج دانسته‌اند.<ref>شیبی، الصلة بین التصوف و التشیع، ج ۲، ص ۲۲۴</ref> برسی علم اسرار حروف و اعداد را می‌دانست و در شرح اخبار از آن استفاده می‌کرد. در نثر و شعر مهارت داشت.<ref>حر عامل، آمل، ج۲، ص ۱۱۷-۱۱۸؛ امین، ج۶، ص ۴۶۶</ref> سروده‌هایی از او برجای مانده که همگی در فضائل اهل بیت است.<ref>مثلاً نک: دیلمی، ارشاد القلوب، ص۴۴۶؛ امینی، الغدیر، ج۷، ص ۳۳ببـ؛ خاقانی، شعراء الحلة، ج۲، ص ۳۷۱ببـ؛ نیز نک: برسی، مشارق انوار الیقین، ص ۲۲۵-۲۴۷، ملحقات</ref>

برخی منابع از سفر اواخر عمر او به ایران گفته‌اند. معصوم‌علیشاه او را درگذشته و مدفون در مشهد می‌داند.<ref>امعصوم‌علی‌شاه، ج۳، ص ۷۱۱</ref> خوانساری بقعه حافظ رجب در اردستان را از آن برسی دانسته است.<ref>قس: قمی، الفوائد..، ص ۱۸۱</ref>

حر عاملی از افراط در باورهای برسی سخن می‌گوید.<ref>حر عاملی، امل الآمل، ج۲، ص ۱۱۷</ref>  مجلسی از مطالب «موهم خبط و خلط و ارتفاع» در کتاب وی می‌گوید.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۰؛  برای تأیید نک: افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص ۳۰۷؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۳، ص ۳۲۴</ref>  در مقابل، برخی او را غالی ندانسته‌اند و تنها باورهایش را شاذ خوانده‌اند.<ref>بروجردی، طرائف المقال، ج۲، ص ۱۶۲؛ امینی، الغدیر، ج۷، ص ۳۳-۳۴</ref>  به دلیل اتهام غلو و افراط، حرعاملی او را توثیق نکرده است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۳۰، ص ۱۵۹-۱۶۰</ref> مجلسی روایاتی را که تنها او ذکر کرده، غیرقابل اعتماد شمرده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۱۰؛ ج۴۲، ص ۳۰۰-۳۰۱</ref>  

در آثار برسی، به ویژه مشارق، روایاتی یافت می‌شود که در دیگر متون حدیثی شیعه نیست، همانند خطبه افتخار و خطبه تطنجیه. او به منابع درخور توجهی از منابع متقدم شیعه مانند الواحدة ابن جمهور دسترسی داشته است.<ref>مثلاً نک: ص ۱۶۲؛ نیز کلبرگ، ص 380</ref> همچنین برسی، شروحی خاص که ناشی از دیدگاه عرفانی و آگاهی به اسرار حروف بود، بر روایات داشت. روایات متفرد و شروح خاص برسی، کلمات او را غریب جلوه داده است.