ابو الهیثم بن تیهان: تفاوت میان نسخه‌ها

|اطلاعات صحابه =ابن تیهان

| تصویر       =

| توضیح تصویر =

| نام کامل     = ابوالهَیثَم بن تَیِّهان

| کنیه         =

| لقب         =

| دلیل شهرت   =

| محل زندگی     =

| مهاجر/انصار = انصار

| نسب/قبیله   = تیره بنی زعور {{سخ}} از [[بنی عبدالاشهل]]{{سخ}} [[اوس و خزرج|اوس]]

| خویشاوندان سرشناس   =

| حضور در جنگ‌ها   = [[جنگ بدر]]، [[جنگ احد]]{{سخ}} [[جنگ خندق]]، [[جنگ موته]]

| هجرت به         =

| دیگر فعالیت‌ها   = [[توحید|موحد]] در عصر [[جاهلیت]]{{سخ}} از نقبای دوازده‌گانه{{سخ}} مخالفت با [[خلفای سه گانه]] {{سخ}} از یاران [[امام علی]](ع) {{سخ}} راویان حدیث

| آثار             =

'''ابوالهَیثَم بن تَیِّهان'''<small>(شهادت [[سال ۳۷ قمری|۳۷ق]] در [[جنگ صفین]])</small> [[صحابی]] [[پیامبر (ص)]] و از یاران [[امام علی]] (ع). وی پیش از [[اسلام]] نیز [[توحید|موحد]] بوده است. او در [[بیعت عقبه]] و جنگ‌های [[جنگ بدر|بدر]]، [[جنگ احد|احد]]، [[جنگ خندق|خندق]] و [[جنگ موته|موته]] حضور داشت.

ابوالهیثم، پس از رحلت پیامبر(ص) از مخالفان [[خلافت]] [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] بود و پس از قتل [[عثمان]]، با [[حضرت علی (ع)]] [[بیعت]] نمود. وی سرانجام در [[جنگ صفین]] به [[شهادت]] رسید. امیرالمؤمنین (ع) در [[نهج البلاغه]] از نداشتن یارانی چون او اظهار تأسف کرده است.

مشهورترین نام او مالک است.<ref> کلبی ج۲، ص۲۵: ابن هشام، ج۱، ص۴۳۳: یحیی بن معین، ج۲، ص۵۴۶: دار قطنی، ج۱، ص۲۹۹، ابونعیم، گ ص۱۷۴ الف</ref> برخی نام پدرش را مالک و لقبش را تیهان ذکر کرده و برخی تیهان را نام پدر او دانسته‌اند.<ref> ابن نقطه، ج۱، ص۴۷۵; ابن قدامه; ص۲۲۸; ابن حجر، ج۴، ص۲۱۲</ref>

نسب او چندان روشن نیست و به صورت‌های گوناگونی نقل شده است. در بیشتر منابع از تیره بنی زعور از [[بنی عبدالاشهل]] از [[اوس و خزرج|قبیله اوس]] دانسته شده است.<ref>عروه بن زبیر، ص۱۲۲; ابن هشام ج۱، ص۴۳۳-۴۴۵; کلبی ج۲، ص۲۵; بلاذری،انساب، ج۱، ص۲۴۰; صالحی، ج۴، ص۳۰۴-۳۰۵</ref> برخی او را از بلی بن مالک از تیره قضاعه و حلیف بن عبدالاشهل می‌دانند.<ref>واقدی، ج۱، ص۱۵۸، ابن سعد، ج۳، ص۴۴۷، احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۴۶۲; طبری، ج۲، ص۳۵۶، ۳۶۳; ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۳۴۸; ابن حزم، ص۳۴۰</ref>

برادر وی عبید یا عتیک در [[جنگ بدر]] در صف مسلمانان جنگید<ref> واقدی، ج۱، ص۲ ۱۵۸; کلبی ج۲، ص۲۵</ref> و در [[جنگ احد|احد]] به [[شهادت]] رسید.<ref>واقدی، ج۱، ص۳۰۱; بلاذری، انساب، ج۱، ص۳۲۹; ابن نقطه، ج۱، ص۴۷۶</ref> برخی ابوالهیثم را با او خلط کرده‌اند.<ref>خلیفه، ج۱، ص۱۴۶; ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴ ص۲۷۴</ref>

او پیش از [[اسلام]] اهلِ [[توحید]] و یگانه‌پرست بود<ref>ابن جوزی، ج۱، ص۴۶۲-۴۶۳; ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ به نقل از واقدی</ref> و در [[جاهلیت|دورۀ جاهلیت]] از [[بت|بت‌ها]] بیزاری می‌جست.<ref>ابن سعد، ج۳، ص۴۴۸</ref>

او و [[اسعد بن زراره]]، نخستین کسانی از [[انصار]] بودند که [[اسلام]] آوردند<ref> ابن جوزی، ج۱، ص۴۶۲-۴۶۳; ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ به نقل از واقدی</ref> و جز آن دسته از انصار بود که در دو [[بیعت عقبه]] با [[پیامبر(ص)]] دست یاری دادند.<ref> ابن هشام، ج۱، ص۴۳۳-۴۴۷; ابن سعد، ج۳، ص۶۰۷ </ref>

همچنین از نقبای دوازده‌گانه‌ای است که از میان [[بیعت]] کنندگان برای نشر اسلام برگزیده شدند.<ref>ابن حبیب، ص۷۴; ابوزرعه، ج۱، ص۵۷۵; بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۴۰ -۲۵۲ </ref>

وی در جنگ‌های [[جنگ بدر|بدر]]، [[جنگ احد|احد]]، [[جنگ خندق|خندق]]، [[جنگ موته|موته]] و دیگر [[:رده: غزوه‌ها|غزوه‌ها]] در رکاب پیامبر (ص) حضور یافت.<ref> واقدی، ج۱، ص۱۵۷-۱۵۸; ابن سعد، ج۳، ص۴۴۸، ۶۰۷، </ref>

و پس از [[شهادت]] [[عبدالله بن رواحه]] در جنگ موته، پیامبر (ص) ابوالهیثم را به جای او به کار سنجش محصول خرمای [[خیبر]] و تأدیه سهم [[یهود|یهودیان]] از آن محصول برگزید.<ref> واقدی، ج۲، ص۶۹۱</ref>

پس از [[هجرت]]، پیامبر(ص) بین ابن تیهان و [[عثمان بن مظعون]]، [[عقد اخوت|پیمان برادری]] برقرار کرد.<ref> ابن حبیب، ص۷۴، بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۷۱. ذهبی، ج۱، ص۱۹۰</ref>

ابوالهیثم از پیامبر(ص) [[حدیث|حدیثی]] را نقل کرده است<ref>ابونعیم، ص۱۷۵ الف، ابوالبشر، ج۱، ص۶۱، ذهبی، ج۱، ص۱۹۱</ref>

وی پس از رحلت [[پیامبر اکرم (ص)]] از مخالفان [[خلافت]] [[ابوبکر]] بوده<ref> برقی، ص۶۳; ابن بابویه، الخصال، ج۲، ص۵۴۱; ابن ابی الحدید، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۴; علی خان مدنی، ص۳۲۱</ref>، و درخواست او را مبنی بر ادامه مأموریتی که پیامبر (ص) در سنجش محصول خرما به او سپرده بود نپذیرفت.<ref>ذهبی، ج۱، ص۱۹۰</ref>

از [[فضل بن شاذان]] نقل شده است که ابن تیهان از نخستین کسانی بود که [پس از درگذشت پیامبر(ص)] به سوی امام علی(ع) برگشتند.<ref>الطوسی، اختیار معرفة الرجال، ج1، ص177-183.</ref>

در زمان [[عمر بن خطاب|عمر]]، وی با چند تن دیگر برای [[صلح]] [[فدک]] نزد [[یهود|یهودیان]] فرستاده شد.<ref>ابن شبه، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵; بلاذری، فتوح، ج۱، ص۳۳</ref>

طبق سخن [[شیخ طوسی]]، ابن تیهان به همراه [[عمار بن یاسر]] از مردم برای [[امام علی]](ع) بیعت می گرفتند و می گفتند:

::با شما بیعت می کنیم بر اطاعت از خدا و سنت پیامبرش، و اگر بدین پایبند نباشیم از ما بر شما فرمانبری ای نیست و نه بیعتی بر گردنتان، و [[قرآن]] امام ما و امام شماست.<ref>الطوسي، الأمالي، ص728.</ref>

[[شیخ صدوق|ابن بابویه]] او را از [[:رده:یاران امام علی|یاران امام علی (ع)]] شمرده است<ref>عیون الاخبار، ج۲، ص۱۲۶; کشی، ص۳۸</ref>و به همراهی وی با [[امیرالمومنین]](ع) در [[جنگ جمل]] اشاره شده است.<ref>طبری، ج۴، ص۴۴۷ به نقل از سیف بن عمر تمیمی</ref>

ابوالهیثم در آغاز [[جنگ صفین]] لشکریان [[عراق]] را صف آرایی و به جنگ تشویق می‌کرده است. البته برخی نیز گفته اند وی سال‌های پیش از آن، سال ۲۰ق در ایام خلافت عمر درگذشته است.<ref>ابن حبان، ص۱۲، حاکم نیشابوری، ج۳، ص۲۸۶</ref> به همین سبب برخی حضور او را در صفین نادرست دانسته‌اند.<ref>احمد بن حنبل، العلل، ج۱، ص۴۳۲; خلیفه، ج۱، ۱۴۶; ابن قتیبه، ص۲۷۰</ref>

روایت [[ابن ابی الحدید]] از [[نصر بن مزاحم]]، گرچه در نسخه‌های کنونی کتاب او دیده نمی‌شود، ولی وجود مرثیه‌ای برای ابوالهیثم، در میان مراثی کشتگان صفین در کتاب نصر بن مزاحم<ref>نصر بن مزاحم، ص۳۶۵</ref> می‌تواند، اولا حاکی از افتادگی‌هایی در نسخه‌های موجود کتاب نصر و درستی روایت ابن ابی الحدید از او باشد و ثانیا نشان می‌دهد که احتمالا ابوالهیثم کشته شده است و ممکن است موضوع شرکت او در صفین، به اختلاف در چگونگی حضور اصحاب [[جنگ بدر|بدر]] در جنگهای دوران [[علی (ع)]] باز گردد، چنانکه همین اختلاف در مورد حضور [[خزیمة بن ثابت]] مشهور به [[ذوالشهادتین]] نیز وجود دارد.<ref>سیف بن عمر، ص۱۱۰، ابن حجر، ج۲، ص۱۱۲</ref>

[[کلینی]] خطبه ای ([[خطبه طالوتیه]]) را طبق نقل او از حضرت علی (ع) آورده است.<ref>کلینی، ج۸، ص۳۱</ref>

وی در [[جنگ صفین]] حضور داشت و پس از [[عمار]] به [[شهادت]] رسیده است.<ref>ابن حبیب، ص۲۷۲; بلاذری، انساب، ج۲، ص۳۱۹; ابن قدامه، ص۲۲۸; ابن حجر، ج۴، ص۲۱۳</ref>

[[امیرالمؤمنین (ع)]] در [[نهج البلاغه]] از نداشتن یارانی چون او اظهار تأسف نموده، و از او یاد می‌کند: این [[عمار]]؟ این «‌ابن تیهان‏‌»؟ و این [[ذوالشهادتین]]؟».<ref>نهج البلاغه، خ۱۸۲</ref>

* الطوسی، الأمالي، تحقيق: قسم الدراسات الإسلامية - مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة للطباعة والنشر والتوزيع، 1414.

* الطوسی، اختیار معرفة الرجال، تصحیح و تعلیق: میرداماد الاسترآبادی، تحقیق: السید مهدی الرجائی، قم: مؤسسة آل البیت(ع)، 1404ق.