استدراج: تفاوت میان نسخه‌ها

«استدراج» در لغت نزدیک‌شدن تدریجی به چیزی معنا می‌دهد.<ref>دهخدا،‌ لغت‌نامه،‌ واژه استدراج.</ref> در فرهنگ اسلامی از سنت‌های الهی است، به‌معنای نزدیک‌شدن تدریجیِ [[کفر|کافران]]، [[شرک|مشرکان]] و [[فاسق|فاسقان]] به هلاکت و عذاب.<ref>واسطی،  تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه درج؛ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه درج.</ref>

==عوامل استدراج==

بر اثر اصرار بر [[گناه]] و فراموشی [[استغفار]] در حال غفلت از عذاب دلالت می‌کند

[[قرآن|قرآن کریم]] در دو [[سوره اعراف]] آیه ۱۸۲ و [[سوره قلم|قلم]] آیه ۴۴، از مشتقات کلمه استدراج استفاده کرده و معنایی شبیه به معنای لغوی را از آن قصد کرده است: «وَ الَّذینَ کذَّبُوا بِآیاتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیثُ لا یعْلَمُونَ؛ و آن‌ها که آیات ما را تکذیب کردند، به تدریج از جایی که نمی‌دانند، گرفتار مجازاتشان خواهیم کرد».<ref>سوره اعراف، آیه۱۸۲.</ref> [[مفسر|مفسران]] معتقدند بر طبق سنت استدراج، خداوند گناه‌کاران را سریع، گرفتار مجازات نمی‌کند، بلکه گاه درهای نعمت‌ را به سوی آن‌ها می‌گشاید، تا با غوطه‌ور شدن هرچه بیشتر در نعمت‌های خداوند، بیشتر در مسیر طغیان گام بردارند و در انتها مجازات شدیدتری شامل حال آنان گردد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰،ص۱۲۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۸، ص۳۴۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۳.</ref>

== انواع ==

=== استدراج اجتماعی ===

خداوند در آیات ۴۸ [[سوره حج]]، ۱۶ [[سوره اسراء]] و ۱۷ سوره طارق به اجرای این سنت خود در مورد اقوام گذشته پرداخته است.

==چگونگی تحقق استدراج==

یکی از موارد استدراج این است که خداوند نعمت انسان گناه‌کار را افزایش می‌دهد و [[توبه|استغفار]] را از یاد او می‌برد و به تدریج، او را به عذاب الهی نزدیک می‌کند.<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۹۸.</ref> این مورد در [[روایات]] بسیاری ذکر شده است؛ از جمله: [[پیامبر(ص)]] فرمودند: «زمانی که بنده‌ای هرچه درخواست انجام دهد و خداوند نیز به او عطا کند، در حالی که آن بنده بر انجام گناه پایبند است؛‌ این استدراج برای آن بنده است».<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۲۱۳؛ همچنین ببینید: طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۳۱۳؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۹۷.</ref>

===خرق عادت===

برخی مفسران معتقدند بعضی کارهای خارق‌العاده که از افراد گناه‌کار ظاهر می‌شود نیز استدراج نامیده می‌شود<ref>فخر رازی، تفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۴۳۱.</ref> و این امور خارق‌العاده را از قوای شیطانی دانسته‌اند که با اذن الهی به برخی افراد گناه‌کار داده می‌شود.<ref>ابن عاشور، التحریر و التنویر، بیروت، ج۹، ص۳۹.</ref>