عراق عجم

خطا در ایجاد بندانگشتی:

قسمت زردرنگ و فلشها محدوده عراق عجم را نشان می‌دهد

عِراق عَجَم در مقابل عراق عرب، عنوانی بود برای نواحی مرکزی ایران.

در مباحث فقهی زمین‌های مفتوح العنوة را عراق عجم می‌گفتند که گسترۀ آن شهرهای کرمانشاه، همدان، ری و اصفهان را در برمی‌گرفت.

گستره و تاریخچه

یاقوت حموی در کتاب خود حدود عراق عجم را همان مناطق مرکزی ایران دانسته و معتقد است این واژه بعد از سلجوقیان بر زبان‌ها افتاده است و این مناطق در پنج سده آغازین هجرت به نام الجبال مشهور بوده است.

در نیمه دوم قرن پنجم، سلجوقیان بر تمام مغرب ایران تسلط یافته و همدان را پایتخت خود قرار دادند و استیلای آنها تا بین النهرین گسترش یافت. از این زمان به مناطق مرکزی ایران تا شمال بین النهرین عراق عجم گفتند تا با عراق عرب که قسمت پایین بین النهرین بود اشتباه نشود. در این زمان از طرف خلفای عباسی لقب سلطان العراقین به آنها اعطا شد که از آن برمی‌آید که مقصود از عراق دومی ایالت جبال است که مقر حکومت سلجوقی بوده است. پس از حمله مغول، اسم جبال بر این ناحیه دیگر استعمال نشد.

عراق، نام قدیم اراک

یکی از نام‌های قدیمی شهر اراک در استان مرکزی، «سلطان‌آباد عراق» بود که به مرور زمان این نام به «عراق» تبدیل گردید و با مصوبه رسمی دولت در شهریور ۱۳۱۴، اراک جایگزین آن شد. این نام هنوز در فامیل برخی افراد که متولد اراک هستند وجود دارد از جمله آیت الله محمدی عراقی.

عراق عجم، نام منطقه وسیعی بوده و برای شهر خاصی به کار نمی‌رفته است.

فقه

در مباحث فقهی، عراق عجم، در شمار زمین‌های مفتوح العنوة، که مسلمانان در جهاد با کفار بر آن دست یافته‏‌اند، ذکر شده است.

منابع

• یاقوت حموی، معجم البلدان
• فرهنگ فقه فارسی، زیر نظر آیت الله سید محمود شاهرودی، انتشارات موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی
• لغتنامه دهخدا