ترتیل: تفاوت میان نسخه‌ها

 

'''تَرْتیل'''، یکی از آداب تلاوت [[قرآن کریم]] است که بر اساس آن قرآن همراه با تدبر و صوتی دلنشین تلاوت می‌گردد و افزون بر اینکه واژه‎ای قرآنی است در سیره [[پیامبر اسلام(ص)]] به آن توجه شده است و امروزه یکی از دلنشین ترین شیوه‌های قرائت قرآن است که قاریان بسیاری، قرآن را با این شیوه تلاوت می‌کنند.

واژه «ترتیل» از «رَتَل» ، به معنی «منظم بودن و مرتب بودن» گرفته شده است، برای همین کسی که دندان‌هایش خوب و منظم و مرتب باشد، عرب به او «رتل الاسنان» می‌گوید و بدین جهت ترتیل به معنی پی در پی آوردن سخنان یا آیات از روی نظم و حساب، گفته شد و بر اثر کاربرد آن در [[قرآن]] مفاهیم دیگری از قبیل نیکو کردن کلام، آرام و شمرده خواندن، بدان افزوده شده است.<ref> زید بن علی، ص ۳۵۲؛ طبری، ج۸۰، ص۲۹؛ طوسی، التبیان، ج۱۰، ص۱۶۲؛ راغب، ص۳۴۱؛ میبدی، ج۱۰، ص۲۶۱؛ ابوالفتوح، ج۱۱، ص۲۹۸؛ ابن منظور، ذیل رتل</ref>

#نخست به معنای پیوسته و به تدریج نازل کردن آیات و [[سوره]] های قرآن کریم از سوی خداوند، در طول دوران [[رسالت]] [[پیامبر اکرم]] است و [[آیه]] شریفه ۳۲ [[سوره فرقان]] <font color=green> «وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً» </font><ref>فرقان (۲۵) ۳۲</ref> و جمله <font color=green> «رَتَّلْناه ترتیلاً» </font> اشاره به این دارد که آیات قرآن گرچه تدریجا و در مدت ۲۳ سال نازل شده است، اما این [[نزول تدریجی]] بر اساس نظم و حساب و برنامه‌ای بوده است، به گونه‌ای که در افکار رسوخ کرده و دل‌ها را مجذوب خود سازد. [[حدیث|روایت]] [[پیامبر اکرم]] (ص) نیز به این معنا اشاره دارد: «تمامی قرآن، آیه آیه و حرف‌ حرف (شمرده و کلمه‌ کلمه) بر من نـازل شده اسـت ».<ref> حلبـی، ج۱، ص۲۶۰</ref>

#دیگر به معنای شیوه تلاوت قرآن کریم است خداوند در [[سوره مزمل|سوره مزّمّل]]، دستورِ به ترتیل خواندن قرآن را بر پیامبر اسلام (ص) صادر می‌نماید و آن حضرت را از شتابان خواندن قرآن نهی می‌کند: "و رَتّلِ القرآنَ ترتیلاً؛<ref>مزمل (۷۳) ۴</ref>و قرآن را به تأنی و آرامی بخوان.<ref>ابن جزری، ج ۱، ص ۲۰۸</ref> در اینجا ترتیل در مقام [[تشریع]] به معنای شیوهٔ خداپسندانه تلاوت [[قرآن]] است که همان شیوهٔ خواندن [[کلام خدا]] بر [[پیامبر اکرم]] (ص) به هنگام نزول قرآن بوده است؛ چنان‌که پیامبر اکرم فرموده‌اند: «شیوۀ محبوب قرائت قرآن نزد [[خداوند]] متعال همان شیوه‌ای است که قرآن بدان نازل شده است» و این همان شیوه‌ای است که خود [[رسول خدا]] قرآن را تلاوت می‌کردند که شنوندگان می‌توانستند حروف کلمات آن را بشمارند.<ref>ابن جزری، النشر، ج۱، ص۲۰۸</ref>

[[پیامبر اکرم]] (ص) «ترتیل آن است که به هنگام قرائت قرآن حروف و کلمات آن را به شیوایی ادا و به خوبی بیان کنند و واضح گردانند ».<ref> سیوطی، الدرر، ج۶، ص۲۷۷</ref>

[[امام جعفر صادق]] (ع) نیز فرموده‌ است: «من نمی‌پسندم که قرآن را در کمتر از یک ماه ختم کنند ».<ref> کلینی، ج۲، ص ۶۱۷</ref>

امام صادق (ع) به هنگام تلاوت قرآن در پاسخ خطاب‌های «'''یا اَیها الناس'''» و «'''یا اَیها الَّذینَ آمَنوا'''» بگویید: «'''لَبَّیکَ رَبَّنا'''» <ref>طوسی، تهذیب، ج ۲، ص ۱۲۴؛ نک‌: زرکشی، ج۱، ص ۴۵۰: «لبَّیکَ رَبّی و سَعدَیک» </ref>، و هرگاه به [[آیه‌]]ای از آیات [[بهشت]] می‌رسید، آن را از خداوند متعال درخواست کنید و هرگاه به آیه عذاب می‌رسید، از آن به خداوند منّان پناه ببرید.<ref> کلینی، ج۲، ص۶۱۷-۶۱۸؛ طوسی، تهذیب، ج۲، ص۱۲۴، طبرسی، ج۹، ص۵۶۹؛ زرکشی، ج۱، ص۴۵۰؛ مجلسی، بحار، ج۶۷، ص۳۴۲-۳۴۳، ج۷۴، ص۷۸</ref>

شماری از [[تابعین]]، ترتیل را به معنای تلاوت کردنِ [[آیه]] ای از قرآن و تکرار و زمزمه کردن آن با چشم گریان و اشک‌ ریزان پنداشته و آن را به [[سنت]] [[رسول خدا]] (ص) منتسب می‌دانسته‌اند.<ref> سیوطی، الدر، ج۶ ، ص ۲۷۷</ref> برخی از [[حدیث |احادیث]] [[امامان شیعه |ائمه اهل بیت]] (ع) نیز به چنین معنایی دلالت دارد.<ref>مجلسی، بحار،ج۷، ص۲۶۸، ج۶۷، ص۳۴۲-۳۴۳، ج۲۴ ، ص۷۵، ج۹۲، ص۱۹۱ ۹۲/۱۹۱</ref>

#یکی از ویژگی های ترتیل این است که همواره در آن تدبر و دقت در معانی مهم بوده است<ref> نک‌: ابن کثیر، ج ۷، ص ۱۴۲؛ قرطبی، ج۱۹، ص ۳۷؛ زرکشی، ج ۱، ص ۴۴۹-۴۵۰؛ ابن جزری، التمهید ، ج ۱، ص۲۰۸ -۲۰۹؛ سیوطی، الدر، ج ۱، ص ۲۹۹-۳۰۰</ref>، و حتی گاهی در تعریف آن قید شده است.<ref>ابوالفتوح،ج۱۱، ص ۲۹۸</ref>

#تحسین صوت: یعنی قرآن را با صدای نیکو، گوش‌نواز قرائت کردن، نیز در کنار تدبر در عبارات و مضامین قرآن، از شاخصهای عمده ترتیل شناخته شده است.<ref>طبرسی، ج۹، ص۵۶۹؛ مجلسی، بحار، ج ۹۲، ص ۱۹۱</ref>

در برخی از روایات و آثار، به جای «تحسین» کلمه هم‌وزن و هم‌آوای آن تحزین عنوان شده است و عالمان و عارفان امت تحزین را پایین آوردن صدا و غم‌انگیز تلاوت کردن قرآن، معنا کرده‌اند<ref>میبدی، ج ۱۰، ص ۲۶۶؛ طبرسی، ج۹، ص ۵۶۹؛؛ جرجانی، ص ۵۵</ref> و ترتیل در تلاوت قرآن را ناظر بر ساعات دل شب و حالات و مقامات تهجُّد و شب زند‌ه‌داری دانسته‌اند و در دیگر اوقات، به سرعت قرائت کردن قرآن را، برای درک ثواب بیشتر، همانند ترتیل و تحقیق نیکو قلمداد کرده‌اند.<ref>طوسی، التبیان، تهذیب، همانجا؛ابن جزری، النشر،ج ۱ ، ص ۲۰۹</ref>

در گذشته، ترتیل نه یک شیوه بلکه یک اصل در تلاوت [[قرآن کریم]] بوده است، به این معنا که همانند [[تجوید]] در قرائت [[قرآن]] به هر شیوه‌ای که خوانده شود، می‌بایست رعایت شود<ref>ابن جزری، النشر،ج۱ ،ص۲۵۰، التمهید، ص ۶۲-۶۴</ref>ابن جزری شیوه‌های قرائت [[کلام‌الله]] را به سه شیوه تحقیق و حَدْر و تَدویر منحصر می کند که در هر سه بایستی ترتیل رعایت شود.

یکی از شیوه های قرائت قرآن که از دیرباز شیوۀ معمول در مقام آموزش و اِقراء بوده است و قاریان مقید بوده‌اند، قرآن را به این شیوه با سلسله سند متصل به [[پیامبر اکرم]] (ص) ازاستادان قرائت فراگیرند و نزد ایشان قرائت کنند و نهایت ترتیل در آن رعایت می‌شود.<ref>ابن جزری، النشر، ج۱، ص ۲۰۵-۲۰۶</ref>

شیوه ای برای تلاوت [[قرآن کریم]] که عبارت است از قرائت سریع و شتاب‌زدۀ [[قرآن کریم]]، با بهره‌گیری از انواع شیوه‌های ادا که از سوی [[قاری|قاریان]] بزرگ مُجاز شناخته شده است و با رعایت شاخصهای عمدۀ ترتیل.<ref>ابن جزری، النشر، ج۱، ص ۲۰۷</ref>

شیوه‌ای معتدل برای قرائت قرآن که میانۀ دو شیوۀ تحقیق و حدر است.<ref>ابن جزری، النشر، ج۱، ص ۲۰۷</ref>

در سده‌های اخیر، «ترتیل» برای شیوه‌ای از قـرائت سـریع و یکنـواخت و آهنگیـن قرآن کریم عنوان قرار گرفته است، و امروزه در سراسر جهان [[اسلام]]، غالباً در عرصه‌های تعلیم و تحفیظ [[قرآن کریم]] از آن استفاده می شود.

{{ستون-شروع|۳}}

{{ستون-شروع|۳}}

*ابن جزری، محمد، التمهید، به کوشش غانم قدوری محمد، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م؛

*ابن جزری، محمد، النشر فی القراءات العشر، بیروت، دار الكتاب العربی.

*ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۶م؛

*ابوالفتوح رازی، روح‌الجَنان، به کوشش ابوالحسن شعرانی و علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۷ق؛

*جرجانی، علی، التعریفات، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م؛

*راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق/بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م؛

*زرکشی، محمد، البرهان، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۲م؛

*زید بن علی، تفسیر، به کوشش حسن محمدتقی حکیم، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م؛

*سیوطی، الاتقان، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م؛

*طبرسی، فضل، مجمع‌البیان، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م؛

*همو، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۶۴ش؛

*کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۸ق؛

*مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، ۱۳۸۵- ۱۳۸۸ق؛ همو،

*میبدی، ابوالفضـل، کشف الاسرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۱۳۶۱ش.

منبع این مقاله [http://lib.eshia.ir/۲۳۰۲۲/۱۵/۵۸۶۵ دانشنامه بزرگ اسلامی] با تلخیص.

[http://www.maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,۶۸۶۹ دانشنامه موضوعی قرآن]