پرش به محتوا

همسران امام حسن(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
تمیزکاری
جز (تمیزکاری)
جز (تمیزکاری)
خط ۱: خط ۱:
'''همسران امام حسن(ع)''' به زنانی اشاره دارد که در منابع از آنها به عنوان همسر امام حسن(ع) یاد شده است و به سبب کثرت آنها او را مِطْلاق(زیاد طلاق‌دهنده) خوانده‌اند.  
'''همسران امام حسن(ع)''' به زنانی اشاره دارد که در منابع از آنها به عنوان همسر امام حسن(ع) یاد شده است.


گفته شده این اتهام نخستین بار توسط [[منصور عباسی]] برای تحقیر [[سادات حسنی]] مطرح شده است گفته شده چند نفر از آن‌ها کنیز بوده و نام پنج تن نیز معلوم نیست. گفته‌اند
در برخی از منابع به سبب نسبت کثرت طلاق زنان به امام حسن(ع)، او را مِطْلاق(زیاد طلاق‌دهنده) خوانده‌اند. گفته شده این اتهامی است که نخستین بار توسط [[منصور عباسی]] برای تحقیر [[سادات حسنی]] مطرح شد و اگر چنین چیزی صحت داشت [[معاویه بن ابی‌سفیان]] آن را دستاویزی علیه امام حسن(ع) قرار می‌داد. همچنین گزارش‌های تاریخی در این زمینه، از سه نفر نقل شده که از نظر علمای [[رجال]]، قابل اعتماد نیستند.
 
گزارش‌های تاریخی در این زمینه، از سه نفر نقل شده که از نظر علمای [[رجال]]، قابل اعتماد نیستند و افزون بر اشکالات سندی، اشکالات محتوایی نیز بر این گزارش‌ها وارد است.


==نام همسران==
==نام همسران==
خط ۷۱: خط ۶۹:


==منشأ اتهام==
==منشأ اتهام==
گویا نخستین بار<ref>مجموعه مقالات همایش سبط النبی، پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن، سید تقی واردی، ج۳، ص۴۱۹-۴۲۰؛ تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، محمد رضا هدایت پناه، ص۱۳۳؛ حقایق پنهان، احمد زمانی، ص۳۳۳-۳۳۴</ref> [[منصور عباسی]] برای تحقیر [[سادات حسنی]] این اتهام را مطرح کرده است. او پس از دستگیری [[عبدالله محض]] در یک سخنرانی گفت:
گویا نخستین بار [[منصور عباسی]] برای تحقیر [[سادات حسنی]] این اتهام را مطرح کرده است.<ref>مجموعه مقالات همایش سبط النبی، پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن، سید تقی واردی، ج۳، ص۴۱۹-۴۲۰؛ تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، محمدرضا هدایت پناه، ص۱۳۳؛ حقایق پنهان، احمد زمانی، ص۳۳۳-۳۳۴</ref> او پس از دستگیری [[عبدالله محض]] در یک سخنرانی گفت:
:::«...[او پس از کناره گیری از [[خلافت]] و بازگشت به [[مدینه]]] به زنان روی آورد، به طوری که یک روز با زنی ازدواج می‌کرد و دیگری را فردای آن روز طلاق می‌داد. او همچنان به این کار ادامه داد تا در بستر خویش [و نه در میدان جنگ] وفات یافت.»<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۹۳؛ مروج الذهب، ج۳، ص۳۱۱</ref>
:::«...[او پس از کناره‌گیری از [[خلافت]] و بازگشت به [[مدینه]]] به زنان روی آورد، به طوری که یک روز با زنی ازدواج می‌کرد و دیگری را فردای آن روز طلاق می‌داد. او همچنان به این کار ادامه داد تا در بستر خویش [و نه در میدان جنگ] وفات یافت.»<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۹۳؛ مروج الذهب، ج۳، ص۳۱۱</ref>


منصور در [[سال ۱۳۶ هجری]] به حکومت رسید و در سال ۱۵۸ از دنیا رفت در حالی که امام حسن (ع) در سال ۵۰ به [[شهادت]] رسید. پس از گذشت بیش از ۹۰ سال از شهادت امام، این اتهام برای نخستین بار از زبان منصور مطرح شد، در حالی که اگر چنین چیزی صحت داشت، [[معاویه]] برای تخریب چهره امام،‌ آن را دستاویز خود قرار می‌داد.
منصور در [[سال ۱۳۶ هجری]] به حکومت رسید و در سال ۱۵۸ از دنیا رفت در حالی که امام حسن (ع) در سال ۵۰ به [[شهادت]] رسید. پس از گذشت بیش از ۹۰ سال از شهادت امام حسن، این اتهام برای نخستین بار از زبان منصور مطرح شد، در حالی که اگر چنین چیزی صحت داشت، [[معاویه]] برای تخریب چهره امام حسن،‌ آن را دستاویز خود قرار می‌داد.{{مدرک}}


==نقد و بررسی==
==نقد و بررسی==
خط ۸۳: خط ۸۱:
*'''واقدی (متوفای ۲۰۷ق.):''' او از نخستین مورخان [[عباسیان|خلافت عباسی]] بود که کثرت ازدواج و طلاق امام حسن را بر سر زبان‌ها انداخت. نه تنها علمای [[شیعه]]، بلکه بسیاری از علمای [[رجال]]‌ اهل سنت نیز او را توثیق نکرده و در نقل حدیث، ضعیف دانسته‌اند. گفته‌اند سختی معیشت او را بر آن داشت که وارد دربار [[هارون الرشید]] شود و از عطایای دستگاه خلافت برخوردار شود.<ref>مجموعه مقالات همایش سبط‌ النبی، ج۳، ص۴۲۵-۴۲۶</ref>
*'''واقدی (متوفای ۲۰۷ق.):''' او از نخستین مورخان [[عباسیان|خلافت عباسی]] بود که کثرت ازدواج و طلاق امام حسن را بر سر زبان‌ها انداخت. نه تنها علمای [[شیعه]]، بلکه بسیاری از علمای [[رجال]]‌ اهل سنت نیز او را توثیق نکرده و در نقل حدیث، ضعیف دانسته‌اند. گفته‌اند سختی معیشت او را بر آن داشت که وارد دربار [[هارون الرشید]] شود و از عطایای دستگاه خلافت برخوردار شود.<ref>مجموعه مقالات همایش سبط‌ النبی، ج۳، ص۴۲۵-۴۲۶</ref>
*'''مدائنی (متوفای ۲۲۵ق.):''' او در [[بصره]] رشد کرد و گرایش عثمانی داشت. او را در نقل حدیث ضعیف دانسته‌اند<ref>ابن عدی، الکامل، ج۵، ص۲۱۳، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۴</ref> و مسلم در صحیح خود از روایات از نقل روایات مدائنی خودداری کرده است.<ref>الکامل فی الضعفاء، ج۵، ص۲۱۳، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۴</ref> برای روایات مدائنی دو ویژگی برشمرده‌اند: غالبا [[مرسل]] و بدون سند است<ref>الکامل فی الضعفاء، ج۵، ص۲۱۳، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۴</ref> و اکثر روایات او از [[عوانه بن حکم]] است که به حدیث سازی برای [[امویان]] مشهور است.<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۶، ص۱۳۷، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۴</ref> مدائنی با وجود آنکه همسران امام حسن را هفتاد نفر دانسته، تنها ده زن برای ایشان نام برده است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۵</ref>
*'''مدائنی (متوفای ۲۲۵ق.):''' او در [[بصره]] رشد کرد و گرایش عثمانی داشت. او را در نقل حدیث ضعیف دانسته‌اند<ref>ابن عدی، الکامل، ج۵، ص۲۱۳، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۴</ref> و مسلم در صحیح خود از روایات از نقل روایات مدائنی خودداری کرده است.<ref>الکامل فی الضعفاء، ج۵، ص۲۱۳، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۴</ref> برای روایات مدائنی دو ویژگی برشمرده‌اند: غالبا [[مرسل]] و بدون سند است<ref>الکامل فی الضعفاء، ج۵، ص۲۱۳، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۴</ref> و اکثر روایات او از [[عوانه بن حکم]] است که به حدیث سازی برای [[امویان]] مشهور است.<ref>یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۶، ص۱۳۷، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۴</ref> مدائنی با وجود آنکه همسران امام حسن را هفتاد نفر دانسته، تنها ده زن برای ایشان نام برده است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۵</ref>
*'''ابوطالب مکی (متوفای ۳۸۰ق.):''' معاصران او تصریح کرده‌اند که او به بیماری اختلال حواس (هیستری<ref group="یادداشت">مبتلایان به این بیماری دچار اختلال حواس و گرفتار اوهام می‌شوند. (لغتنامه دهخدا، ذیل لغت هیستری)</ref>) مبتلا بوده و وقتی به [[بغداد]] رفت و علمای این شهر از بیماری او آگاه شدند، از او کناره گرفتند.<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۸۹، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۷</ref>
*'''ابوطالب مکی (متوفای ۳۸۰ق.):''' معاصران او تصریح کرده‌اند که او به بیماری اختلال حواس مبتلا بوده و وقتی به [[بغداد]] رفت و علمای این شهر از بیماری او آگاه شدند، از او کناره گرفتند.<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۸۹، به نقل از تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، ص۱۳۷</ref>
'''۲. روایات منابع شیعی:'''
'''۲. روایات منابع شیعی:'''


با بررسی سند این روایات روشن می‌شود که برخی از کسانی که در سلسله راویان این اخبار قرار دارند، ضعیف یا مجهول‌اند. روایت کتاب [[المحاسن|محاسن]] برقی نیز با وجود آنکه در سلسله راویان آن اشکالی نیست، ولی تنها در این کتاب ذکر شده و [[کلینی]] و [[شیخ صدوق]] و [[شیخ طوسی]]، با وجود دسترسی به این کتاب، از این روایت اعراض کرده‌اند.<ref>مجموعه مقالات همایش سبط‌ النبی، ج۳، ص۴۰۹-۴۱۵</ref>
همچنین برخی از کسانی که در سلسله راویان این اخبار قرار دارند، ضعیف یا مجهول‌اند. روایت کتاب [[المحاسن|محاسن]] برقی نیز [[کلینی]] و [[شیخ صدوق]] و [[شیخ طوسی]]، با وجود دسترسی به این کتاب، از این روایت اعراض کرده‌اند.<ref>مجموعه مقالات همایش سبط‌ النبی، ج۳، ص۴۰۹-۴۱۵</ref>


===بررسی محتوایی===
===بررسی محتوایی===
از نظر محتوایی نیز اشکالاتی بر این گونه گزارش‌ها ذکر شده است از جمله:
از نظر محتوایی نیز اشکالاتی بر این گونه گزارش‌ها ذکر شده است از جمله:
#عدم تناسب میان اقوال مربوط به تعداد همسران (از ۸ تا ۱۰۰۰)
#عدم تناسب میان اقوال مربوط به تعداد همسران (از ۸ تا ۱۰۰۰)
#مورخان تنها نام یا نشان ۱۸ همسر را برای امام حسن ذکر کرده‌اند که نام ۵ نفرشان معلوم نیست و فقط نام قبیله آنان ذکر شده و چند نفر از آنان نیز کنیز بوده‌اند.
#مورخان تنها نام یا نشان ۱۸ همسر را برای امام حسن(ع) ذکر کرده‌اند که نام ۵ نفرشان معلوم نیست و فقط نام قبیله آنان ذکر شده و چند نفر از آنان نیز کنیز بوده‌اند.
#عدم تناسب میان تعداد همسران و تعداد فرزندان: مورّخین برای امام حسن (ع)، از هفت فرزند تا سی و یک فرزند نقل کرده‌اند<ref>رجوع شود به البدء و التاریخ، ج۵، ص۷۴؛ الفصول المهمه‌، ص۱۶۶؛ بحارالانوار، ج۴۴، ص۱۶۸؛ کشف الغمه، ج۲، ص۱۵۲؛ اعلام الوری، ص۲۱۳؛ ناسخ التواریخ، جلد امام حسن (ع)، ص۲۷۰؛ تذکرة الخواص، ص۲۱۲؛ نورالابصار، ص۱۳۶؛ ذخائرالعقبی، ص۱۴۳؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۲۸.</ref> که این تعداد با داشتن صدها همسر تناسبی ندارد.
#عدم تناسب میان تعداد همسران و تعداد فرزندان: مورّخان برای امام حسن (ع)، از هفت تا ۳۱ فرزند نقل کرده‌اند<ref>نگاه کنید به: به البدء و التاریخ، ج۵، ص۷۴؛ کشف الغمه، ج۲، ص۱۵۲؛ ناسخ التواریخ، جلد امام حسن (ع)، ص۲۷۰؛ تذکرة الخواص، ص۲۱۲؛ ذخائرالعقبی، ص۱۴۳؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۲۸.</ref> که این تعداد با داشتن صدها همسر تناسبی ندارد.
#امام حسن چه در زمان [[خلافت]] [[امام علی(ع)]] و چه پس از [[شهادت]] ایشان مشاغل مذهبی و اجتماعی فراوانی داشت و حتی پس از [[صلح امام حسن|صلح]] با [[معاویه]] و بازگشت به [[مدینه]]، فعالیت‌های اجتماعی، عمرانی و کشاورزی داشت و افزون بر آن، زمان زیادی را برای عبادت و امور دینی اختصاص می‌داد به گونه‌ای که بیست بار برای زیارت [[کعبه|خانه خدا]] پیاده از مدینه به [[مکه]]‌ رفت و چنین فردی نمی‌تواند سرگرم این گونه مسائل باشد.<ref>مجموعه مقالات همایش سبط‌ النبی، ج۳، ص۴۳۹-۴۴۰</ref>
#امام حسن چه در زمان [[خلافت]] [[امام علی(ع)]] و چه پس از [[شهادت]] ایشان مشاغل فراوانی داشت و حتی پس از [[صلح امام حسن|صلح]] با [[معاویه]] و بازگشت به [[مدینه]]، فعالیت‌های اجتماعی، عمرانی و کشاورزی داشت و افزون بر آن، زمان زیادی را برای عبادت و امور دینی اختصاص می‌داد به گونه‌ای که بیست بار برای زیارت [[کعبه|خانه خدا]] پیاده از مدینه به [[مکه]]‌ رفت و چنین فردی نمی‌تواند سرگرم این گونه مسائل باشد.<ref>مجموعه مقالات همایش سبط‌ النبی، ج۳، ص۴۳۹-۴۴۰</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۱۰۰: خط ۹۸:
*ابن کثیر، البدایه و النهایه، سوم، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۲م.
*ابن کثیر، البدایه و النهایه، سوم، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۲م.
*زمانی، احمد، حقایق پنهان، پژوهشی در زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی (ع)، سوم، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۰ش.
*زمانی، احمد، حقایق پنهان، پژوهشی در زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی (ع)، سوم، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۰ش.
*طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، موسسه الاعلمی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
*طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، مؤسسه الاعلمی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
*مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۳ق.
*مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۳ق.
*مکی، محمد بن علی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، مصر، مکتبة المصطفی البابی، ۱۹۶۱م.
*مکی، محمد بن علی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، مصر، مکتبة المصطفی البابی، ۱۹۶۱م.
*واردی، سید تقی، پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن (ع)، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی سبط النبی، اول، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۳۹۳ش.
*واردی، سید تقی، پاسخ به شبهه مطلاق بودن امام حسن(ع)، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی سبط النبی، اول، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۳۹۳ش.
*هدایت‌پناه، نقد و بررسی، تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، اول، انتشارات شیعه‌شناسی، ۱۳۸۵ش.
*هدایت‌پناه، نقد و بررسی، تصویر امامان شیعه در دائره المعارف اسلام، انتشارات شیعه‌شناسی، ۱۳۸۵ش.


==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==