پرش به محتوا

مؤمن الطاق: تفاوت میان نسخه‌ها

۵۴۰ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۵ اوت ۲۰۱۶
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۲: خط ۳۲:


== لقب طاق ==
== لقب طاق ==
محمد بن علی، معروف به مولای احول، کنیۀ‌اش ابوجعفراَحوَل بود.<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۵؛ ابن داود، رجال، ص۳۹۴.</ref> گاهی به اعتبار انتساب به جدش نعمان، او را محمد بن نعمان نیز می‌گفتند.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ص۱۶۳؛ حلی، رجال، ص۲۲۹.</ref>
محمد بن علی، معروف به مولای احول و کنیۀ‌اش ابوجعفراَحوَل بود.<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۵؛ ابن داود، رجال، ص۳۹۴.</ref> گاهی به اعتبار انتساب به جدش نعمان، او را محمد بن نعمان نیز می‌گفتند.<ref> مامقانی، تنقیح المقال، ص۱۶۳؛ حلی، رجال، ص۲۲۹.</ref>


چون در طاق المحامل [[کوفه]] دکان صیرفی داشت. به او طاقی، صاحب طاق<ref> نجاشی، ص۳۲۵؛ مرزبانی، شعراء الشیعه، ص۸۶. به نقل از اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۴.</ref> و شاه طاق<ref>طوسی،رجال، ص۲۹۶.</ref> می‌گفتند. و از آن جهت که در کارش خبرگی داشت و هر چیز تقلبی را تشخیص می‌داد به او شیطان طاق می‌گفتند.<ref>طوسی، الفهرست، ص۱۳۲؛ نجاشی، ص۳۲۵؛ کشی، ج۲، ص۴۲۲.</ref> گفته شده است چون در مناظره‌ای بر [[ابوحنیفه]] پیروز شد، ابوحنیفه نخستین کسی بود که او را شیطان طاق نامید. و چون [[هشام بن حکم]] این را شنید، نخستین کسی بود که او را مؤمن طاق نامید.<ref>اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۳.</ref>
چون در طاق المحامل [[کوفه]] دکان صیرفی داشت. به او طاقی، صاحب طاق<ref> نجاشی، ص۳۲۵؛ مرزبانی، شعراء الشیعه، ص۸۶. به نقل از اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۴.</ref> و شاه طاق<ref>طوسی،رجال، ص۲۹۶.</ref> می‌گفتند. و از آن جهت که در کارش خبرگی داشت و هر چیز تقلبی را تشخیص می‌داد به او شیطان طاق می‌گفتند.<ref>طوسی، الفهرست، ص۱۳۲؛ نجاشی، ص۳۲۵؛ کشی، ج۲، ص۴۲۲.</ref> گفته شده است چون در مناظره‌ای بر [[ابوحنیفه]] پیروز شد، ابوحنیفه نخستین کسی بود که او را شیطان طاق نامید. و چون [[هشام بن حکم]] این را شنید، نخستین کسی بود که او را مؤمن طاق نامید.<ref>اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۳.</ref>
خط ۳۸: خط ۳۸:
در تاج العروس و قاموس آمده است که طاق، حصاری در [[طبرستان]] است و محمد بن نعمان در آنجا اقامت داشته داست. اما [[مامقانی]] این گفته را رد می‌کند و او را مقیم کوفه می‌داند.<ref>مامقانی، تنقیح الرجال، ص۱۶۲.</ref> [[مامقانی]] درباره وجه تسمیه وی به شیطان طاق می‌گوید:
در تاج العروس و قاموس آمده است که طاق، حصاری در [[طبرستان]] است و محمد بن نعمان در آنجا اقامت داشته داست. اما [[مامقانی]] این گفته را رد می‌کند و او را مقیم کوفه می‌داند.<ref>مامقانی، تنقیح الرجال، ص۱۶۲.</ref> [[مامقانی]] درباره وجه تسمیه وی به شیطان طاق می‌گوید:


::«عموم نویسندگان کتب رجال از جمله نجاشی، وجه تسمیه او را به شیطان طاق همان توانایی و بصیرت در تشنخیص پول خالص از ناخالص دانسته‌اند، ولی به نظر من علت این نام‌گذاری همان مناظرات او با مخالفان ولایت بوده است.»<ref>مامقانی، ص۱۶۲.</ref>
::«عموم نویسندگان کتب رجال از جمله نجاشی، وجه تسمیه او را به شیطان طاق همان توانایی و بصیرت در تشخیص پول خالص از ناخالص دانسته‌اند، ولی به نظر من علت این نام‌گذاری همان مناظرات او با مخالفان ولایت بوده است.»<ref>مامقانی، ص۱۶۲.</ref>


== جایگاه در کلام ==
== جایگاه در کلام و فقه ==
[[شیخ طوسی]] در [[الفهرست (طوسی)|الفهرست]] او را متکلمی حاذق دانسته که در بحث‌ها و مناظرات حاضر جواب بوده است.<ref>طوسی، الفهرست، ص۱۳۲.</ref> در مناظره‌ مردی از اهل [[شام]] که امام صادق‌ علیه‌السلام او را در هر بحثی به یک نفر ارجاع داد، در کلام به وی حواله داد.<ref> کشی، رجال، ص۲۷۶؛ مفید، ارشاد، ج۲، ص۱۹۵.</ref>  
[[شیخ طوسی]] در [[الفهرست (طوسی)|الفهرست]] او را متکلمی حاذق دانسته که در بحث‌ها و مناظرات حاضر جواب بوده است.<ref>طوسی، الفهرست، ص۱۳۲.</ref> در مناظره‌ مردی از اهل [[شام]] که امام صادق‌ علیه‌السلام او را در هر بحثی به یک نفر ارجاع داد، در کلام به وی ارجاع داد.<ref> کشی، رجال، ص۲۷۶؛ مفید، ارشاد، ج۲، ص۱۹۵.</ref>  


مناظرات و گفت‌و‌گوهای وی با [[ابوحنیفه]] مشهور است.<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۶.</ref> [[احمد بن علی طبرسی|طبرسی]] در [[الاحتجاج]]<ref> طبرسی، احتجاج، ج۲، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref> و خود او در کتاب مناظرات با أبی حنیفه آنها را گردآوردند.<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۶.</ref> از جمله پس از شهادت امام صادق(ع)، [[نعمان بن ثابت]]، به مؤمن طاق گفت: امامَت مُرد! او جواب داد: «أما امامک فمن المنظرین الی یوم الوقت المعلوم»: ولی امام تو تا روز معلومی - که خداوند تعیین نموده - زنده خواهد بود.<ref>ابن داود، رجال، ص۳۹۴.</ref>
به گفته نویسنده کتاب [[الامام الصادق و المذاهب الاربعه]]، او  در فقه و حدیث نیز تبحر داشته است.<ref>اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۵.</ref> مناظره‌ای از وی با ابوحنیفه درباره طلاق<ref>اختصاص، ص۱۰۹؛ اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۸</ref> و [[متعه]] گزارش شده است.<ref>مامقانی ص۱۶۱.</ref>
 
== مناظره==
مومن طاق در فن مناظره مهارت داشت؛ مناظرات و گفت‌و‌گوهای او با [[ابوحنیفه]] مشهور است.<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۶.</ref> [[احمد بن علی طبرسی|طبرسی]] در [[الاحتجاج]]<ref> طبرسی، احتجاج، ج۲، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref> و خود او در کتاب مناظرات با ابی‌حنیفه آنها را گردآوردند.<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۶.</ref> از جمله پس از شهادت امام صادق(ع)، [[نعمان بن ثابت]]، به مؤمن طاق گفت: امامَت مُرد! او جواب داد: «أما امامک فمن المنظرین الی یوم الوقت المعلوم»: ولی امام تو تا روز معلومی - که خداوند تعیین نموده - زنده خواهد بود.<ref>ابن داود، رجال، ص۳۹۴.</ref> گویا اشاره به این دارد که امام تو [[شیطان]] است.


در بعضی اخبار آمده در امامت حضرت صادق(ع) با [[زید بن علی بن الحسین|زید بن علی بن حسین]]<ref>کشی، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref> مناظره و او را مجاب کرد.<ref>قمی، سفینة البحار، ج۳، ص۵۶۷، ج۸، ص۱۲.</ref> مناظرتی از وی با ابوحنیفه<ref>قمی، سفینة البحار، ج۲، ص۴۶۶.</ref> [[ابن ابی خدره]]<ref>قمی، سفینة البحار، ج۲، ص۳۸۶.</ref>، ضحاک شادی از [[خوارج]]<ref>کشی، ص۱۸۸.</ref>، [[ابن ابی العوجاء]] و...<ref>قمی، سفینة البحار، ج۲، ص۴۰۰.</ref> نیز نقل شده است.<ref>اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۵-۶۸.</ref>
در بعضی اخبار آمده در امامت حضرت صادق(ع) با [[زید بن علی بن الحسین|زید بن علی بن حسین]]<ref>کشی، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref> مناظره و او را مجاب کرد.<ref>قمی، سفینة البحار، ج۳، ص۵۶۷، ج۸، ص۱۲.</ref> مناظرتی از وی با ابوحنیفه<ref>قمی، سفینة البحار، ج۲، ص۴۶۶.</ref> [[ابن ابی خدره]]<ref>قمی، سفینة البحار، ج۲، ص۳۸۶.</ref>، ضحاک شادی از [[خوارج]]<ref>کشی، ص۱۸۸.</ref>، [[ابن ابی العوجاء]] و...<ref>قمی، سفینة البحار، ج۲، ص۴۰۰.</ref> نیز نقل شده است.<ref>اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۵-۶۸.</ref>
او علاوه بر کلام، در فقه، حدیث نیز تبحر داشته است.<ref>اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۵.</ref> مناظره‌ای از وی با ابوحنیفه درباره طلاق<ref>اختصاص، ص۱۰۹؛ اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج۳، ص۶۸</ref> و [[متعه]] گزارش شده است.<ref>مامقانی ص۱۶۱.</ref>


== راویت==
== راویت==
خط ۸۶: خط ۸۷:


== فرقه نعمانیه==
== فرقه نعمانیه==
مخالفان مؤمن طاق علاوه بر نسبت شیطان طاق، او را سرسلسله فرقه نعمانیه یا شیطانیه دانسته‌اند و برخی عقاید غیرتوحیدی را به او نسبت داده‌اند.<ref>بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۵۳؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۲۱۸-۲۱۹.</ref> از جمله:
برخی او را سرسلسله فرقه نعمانیه یا شیطانیه دانسته‌اند و برخی عقاید غیرتوحیدی را به او نسبت داده‌اند.<ref>بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۵۳؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۲۱۸-۲۱۹.</ref> از جمله:
# خداوند قبل از خلقت اشیاء، عالم به اشیاء نیست.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۲۱۹؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۴۹۳.</ref>
# خداوند قبل از خلقت اشیاء، عالم به اشیاء نیست.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۲۱۹؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۴۹۳.</ref>
# خداوند نوری به شکل انسان است اما جسمانی نیست.<ref>بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۵۳؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۲۱۹.</ref>
# خداوند نوری به شکل انسان است اما جسمانی نیست.<ref>بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۵۳؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۲۱۹.</ref>


شهرستانی در کلامی ابتدا او را از خواص [[امام باقر(ع)]] معرفی می‌کند و علم و دانش وی را از آن حضرت می‌­داند و به همین دلیل می‌گوید که انتساب نظریات مشبهه به محمد بن نعمان نادرست است. اما خود، عقاید [[مشبهه]] و غیر توحیدی را به وی نسبت می‌­دهد و از جمع­ بندی این مطالب به غرضی که از معرفی فرقه نعمانیه (شیطانیه) دارد، می‌­رسد.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰.</ref>
شهرستانی عقاید [[مشبهه]] و غیر توحیدی را به وی نسبت می‌­دهد.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰.</ref> ابن حزم معتقد است که وی در کتاب الامامه گفته است آیه ۴۰ [[سوره توبه]] در [[قرآن]] نیست.<ref>ابن حزم، الفصل، ج۳، ص۱۱۵.</ref>
 
ابن حزم از وی با نام محمد بن جعفر بن نعمان<ref> ابن حزم، الفصل، ج۱، ص۳۷۰.</ref> به عنوان یکی از متکلمان شیعه نام می‌برد.<ref>ابن حزم، الفصل، ج۳، ص۱۱.</ref> که در کتاب الامامه گفته است آیه ۴۰ [[سوره توبه]] در [[قرآن]] نیست.<ref>ابن حزم، الفصل، ج۳، ص۱۱۵.</ref>


اما علمای شیعه این نسبت‌ها را رد می‌کنند. نجاشی گفته است چیزهایی به وی نسبت می‌دهند که درست نیست.<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۵</ref> [[مامقانی]] نیز انتساب او به طبرستان و ارتباطش با شیطانیه را رد می‌کند. [[محسن امین]] در [[اعیان الشیعه]] می‌گوید ابن حزم که نام ایشان را نمی‌داند چگونه احوال او را می‌شناسد.<ref> امین، اعیان الشیعه، ج۱، ص۴۱.</ref> او فرقه شیطانیه را اسم بی‌مسمایی می‌داند که حتی در زمان خود نویسنده هم وجود خارجی نداشته است.
اما علمای شیعه این نسبت‌ها را رد می‌کنند؛ نجاشی گفته است چیزهایی به وی نسبت می‌دهند که درست نیست.<ref>نجاشی، رجال، ص۳۲۵</ref> [[مامقانی]] نیز انتساب او به طبرستان و ارتباطش با شیطانیه را رد می‌کند. [[محسن امین]] گفته است ابن حزم که نام ایشان را نمی‌داند چگونه احوال او را می‌شناسد.<ref> امین، اعیان الشیعه، ج۱، ص۴۱.</ref> او همچینن معتقد است که فرقه شیطانیه در زمان خود نویسنده هم وجود خارجی نداشته است. سپس می‌گوید:
::«او از این تهمت‌ها و نسبت‌ها ناروا مبراست همانند گرگی که متهم به خوردن گوشت یوسف، مبرا بود»<ref> امین، اعیان الشیعه، ج۱، ص۳۰.</ref>
::«او از این تهمت‌ها و نسبت‌ها ناروا مبراست همانند گرگی که متهم به خوردن گوشت یوسف، مبرا بود»<ref> امین، اعیان الشیعه، ج۱، ص۳۰.</ref>