تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات کتاب

[[عبدالله مامقانی|مامقانی]] تألیف آخرین اثر خود را در نیمه [[مرداد]] ۱۳۰۸ آغاز نمود و تا هنگام وفات (۱۳۱۱ ش) همه وقت خود را صرف این کار ساخت و در [[مهر]] ۱۳۱۰ نگارش و بازبینی آن را به پایان رساند. مؤلف در این مدت کوتاه، به اهمّ کتب رجال و شرح حال‌های معتبر [[شیعه]] مراجعه نموده، آرا و اقوال علمای قدیم و جدید را آورده و به تعبیر خود، اهل تحقیق را از مراجعه به کتب پیشین بی‌نیاز ساخته است. همچنین از کتب رجالی [[اهل سنّت]]، بویژه [[اسد الغابه فی معرفه الصحابه|اُسدالغابة فی معرفة الصحابة]]، بهره برده است. <ref> برای آگاهی از فهرست منابع رجوع کنید به عبداللّه مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۲</ref>

در هر یک از این فصول، راویان به ترتیب الفبا و با شماره ذکر شده‌اند. پس از ذکر نام هر راوی، ضبط و تلفظ صحیح نام، به همراه نسب و همچنین آرا و اقوال رجالیِ موجود در باره راوی و در صورت نیاز تمیز وی از نام‌های مشابه و مشترک عرضه گردیده و در ‌‌نهایت نتیجه گیری شده است.

در این کتاب، شرح حال [[صحابه]] و [[تابعین]] و اصحاب [[ائمه (ع)]] و دیگر راویان تا قرن چهارم، و اندکی از عالمان حدیث و مشایخ اجازه و مؤلفان مشهور در زمینه [[علم رجال]] درج شده است. <ref> آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ محمدرضا مامقانی، مصاحبه مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ ش </ref> تعلیقات مؤلف در حواشی کتاب و نیز بخش «خاتمة الخاتمه»، شامل استدراکات رجالی وی بر کتاب است. تعداد رجال ذکر شده در کتاب، مجموعاً به ۳۰۷، ۱۶ تن می‌رسد که از این تعداد، ۳۲۸، ۱ تن ثقه، ۶۶۵، ۱ تن حَسَن، ۴۶ تن موثق و بقیه ضعیف، مجهول یا مهمل معرفی شده‌اند. <ref> رجوع کنید به عبداللّه مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۱۶۹، ۱۷۱ </ref>

* از ویژگی‌های مهم این اثر، وجود فهرستی با عنوان «نتائج التنقیح فی تمییزالسقیم من الصحیح» در ابتدای کتاب است. این فهرست مفصّل در بر دارنده اوصاف راویان (ثقه، حسن، موثّق، مجهول، مهمل و موارد خاص) در مقابل نام هر راوی است و در حکم چکیده آرای مؤلف در مورد رجال مذکور در کتاب است. ترتیب الفبایی فهرست و تطابق شماره گذاری آن با متن اصلی، بر کارآمدی آن در مراجعات سریع افزوده است. <ref> رجوع کنید به ه‌مان، ج ۱، بخش ۱، ص ۴ به بعد </ref>

* از نکات شایان توجه این کتاب، گستردگی و جامعیت آن با توجه به مدت کوتاه تألیف و تصحیح و چاپ است، تا آنجا که این امر را خرق عادت و از تأییدات خاص الاهی بر شمرده‌اند. <ref> آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ نیز رجوع کنید به عبداللّه مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۲ </ref>

 

برخی از صاحب نظران این اثر را ستوده‌اند. <ref> حرزالدین، ج ۲، ص ۲۱؛ آل محبوبه، ج ۳، ص ۲۵۷؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶ </ref> برخی نیز از آن انتقاد کرده‌اند؛

* [[سید محسن امین|امین]] <ref> امین، ج ۱، ص ۲۱۱ </ref> با وجود بر شمردن این کتاب در میان مآخذ [[اعیان الشیعة]]، آن را پر اشتباه معرفی کرده است.

* [[آقا بزرگ طهرانی]] <ref> آقا بزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶ </ref> در کنار ستایش از این اثر و مؤلف آن، آن را نیازمند تنقیح و بازنگری دانسته است.

* [[محمد تقی شوشتری]] (متوفی ۱۳۷۴ ش)، با آنکه این کتاب را بهترین و متقن‌ترین تألیف رجالی از نظر جامعیت و گردآوری اقوال رجالیان برشمرده، بیش از دیگران از آن انتقاد کرده است. <ref> رجوع کنید به تستری، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۹ـ۱۲ </ref> وی ابتدا نقد‌ها و تعلیقات خود را در حاشیه نسخه‌ای از این کتاب که در اختیارش بود، یادداشت می‌کرد، سپس آن‌ها را مستقلاً نگاشت که به [[قاموس الرجال]] شهرت یافت و با همین عنوان به چاپ رسید. <ref> همو، ۱۳۶۴ ش، ص ۴ </ref> برخی با وجود همه ارزش‌های قاموس الرجال، بر لحن تند و بعضی عبارات نامناسب این کتاب خرده گرفته و آن را نقطه ضعف این اثر بر شمرده‌اند. <ref> قاضی طباطبائی، ص ۴۳۵؛ شبیری زنجانی، ص ۱۳ </ref>

 

بخشی از تنقیح المقال با توجه به تاریخ‌های مذکور در صفحه عنوان و خاتمه مجلدات چاپ سنگی، در زمان حیات مؤلف و تحت نظارت وی چاپ شد و قسمتی دیگر پس از درگذشت او منتشر گردید. <ref> قس آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶ </ref>

{{پانویس}}

{{منابع}}

* محمدعلی قاضی طباطبائی، تحقیق در بارة روز اربعین حضرت سیّدالشّهداء علیه الاف التّحیة والثّناء، تبریز ۱۳۵۲ ش.

{{پایان}}