آل بویه: تفاوت میان نسخه‌ها

آل بویه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۴ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۴۵

۷۰۶ بایت اضافه‌شده ، ‏۴ اکتبر ۲۰۲۲

جز

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Shamsoddin

Automoderated users، دیوان‌سالاران، confirmed، مدیران رابط کاربری، مدیران، templateeditor

۱۷٬۷۷۳

ویرایش

@@ خط ۲۹: / خط ۲۹: @@
 '''آل بویه''' یا '''بوئیان''' سلسله‌ای [[شیعه]] است که در سال‌های [[سال ۳۲۲ هجری قمری|۳۲۲]] تا [[سال ۴۴۸ هجری قمری|۴۴۸ق]] بر بخش‌هایی از [[ایران]] و [[عراق]] حکومت می‌کرد. بنیانگذار این سلسله [[علی بن بویه]] به کمک برادرانش [[معزالدوله دیلمی|احمد]] و [[حسن بن بویه|حسن]] بودند. این سلسله به نام پدر آنان (بویه) نامگذاری شده است. در دوره حکومت این سلسله، مراسم [[سوگواری محرم|عزاداری امام حسین(ع)]] در [[روز عاشورا]] و جشن ولایت حضرت علی(ع) در [[عید غدیر]] به صورت رسمی و عمومی برگزار می‌شد. همچنین در این دوره [[حی علی خیر العمل|حَی عَلی خَیرِ الْعَمَلْ]] در [[اذان]] گفته می‌شد و استفاده از [[مهر نماز]] و [[تسبیح تربت]] رایج گردید. حاکمان این سلسله نیز قبور [[امامان شیعه]] در عراق را بازسازی کردند و [[زیارت]] مرقد آنان، گسترش یافت.
-برخی از محققان با استناد به منابع تاریخی و ارائه شواهدی این سلسه را [[شیعه]] دانسته‌اند. با این حال درباره اینکه اینان از ابتدا [[امامیه|شیعه اثناعشری]] بوده یا از [[زیدیه]] به این مذهب گرویده‌اند، نظرات مختلفی وجود دارد. [[حسن بن بویه|رکن‌الدوله]]، [[معزالدوله دیلمی|معزالدوله]] و [[عضدالدوله دیلمی|عضدالدوله]] از حاکمان مشهور این سلسله بودند. درباره آل بویه آثار مختلفی نوشته شده است. گفته شده کتاب [[تجارب الامم (کتاب)|تجارب الاُمَم]] ابن‌مسکویه از منابع مهم درباره تاریخ این سلسله است.
+برخی از محققان با استناد به منابع تاریخی و ارائه شواهدی این سلسه را [[شیعه]] دانسته‌اند. با این حال درباره اینکه اینان از ابتدا [[امامیه|شیعه اثناعشری]] بوده یا از [[زیدیه]] به این مذهب گرویده‌اند، نظرات مختلفی وجود دارد. [[حسن بن بویه|رکن‌الدوله]]، [[معزالدوله دیلمی|معزالدوله]] و [[عضدالدوله دیلمی|عضدالدوله]] از حاکمان مشهور این سلسله بودند. درباره آل بویه آثار مختلفی نوشته شده است. کتاب [[تجارب الامم (کتاب)|تجارب الاُمَم]] ابن‌مسکویه (نوشته شده در قرن پنجم قمری) از منابع مهم درباره تاریخ این سلسله می‌دانند.
 == جایگاه و اهمیت==
@@ خط ۴۵: / خط ۴۵: @@
 ==بزرگداشت شعائر شیعی==
 آل بویه در ترویج شعائر [[امامیه|شیعیان امامیه]] اقداماتی انجام دادند برخی از آنها عبارت‌اند از:
-* '''برگزاری مراسم عزاداری روز عاشورا''': به دستور [[معزالدوله دیلمی|معزّالدوله دیلمی]]، روز عاشورای سال ۳۵۲ق عزای عمومی اعلام شد و از مردم خواسته شد که با پوشیدن جامه سیاه، اندوه خود را نشان دهند. به گزارش ابن خلدون  زنان در این روز با موی پریشان و چهره سیاه‌کرده از خانه‌هایشان خارج می‌شدند و بر سر و صورت خود می‌کوفتند و در عزای [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] می‌گریستند.<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۴۲۵.</ref> همچنین به گزارش ابن‌جوزی تاریخ‌نگار اهل‌سنت در این روز کسب و کارها تعطیل و در بازارها چادرهایی برپا شد و مراسم [[نوحه‌خوانی (آیین)|نوحه‌خوانی]] و عزا برای امام حسین(ع) برگزار شد.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۳۵۸ق، ج۷، ص۱۵.</ref> کامل شیبی نیز معتقد است که [[دسته عزاداری (آیین)|دسته‌های عزاداری]] نخستین‌بار در سال ۳۵۲ق به وجود آمدند.<ref>شیبی، الصلة بین التصوف و التشیع، ۱۹۸۲م، ج۲، ص۳۹.</ref>
+* '''برگزاری مراسم عزاداری روز عاشورا''': به دستور [[معزالدوله دیلمی|معزّالدوله دیلمی]]، روز عاشورای سال ۳۵۲ق عزای عمومی اعلام شد و از مردم خواسته شد که با پوشیدن جامه سیاه، اندوه خود را نشان دهند. به گزارش ابن خلدون  زنان در این روز با موی پریشان و چهره سیاه‌کرده از خانه‌هایشان خارج می‌شدند و بر سر و صورت خود می‌کوفتند و در عزای [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] می‌گریستند.<ref>ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۴۲۵.</ref> همچنین به گزارش ابن‌جوزی (درگذشت ۵۹۷ق) تاریخ‌نگار اهل‌سنت در این روز کسب و کارها تعطیل و در بازارها چادرهایی برپا شد و مراسم [[نوحه‌خوانی (آیین)|نوحه‌خوانی]] و عزا برای امام حسین(ع) برگزار گردید.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۳۵۸ق، ج۷، ص۱۵.</ref> کامل شیبی نیز معتقد است که [[دسته عزاداری (آیین)|دسته‌های عزاداری]] نخستین‌بار در سال ۳۵۲ق به وجود آمدند.<ref>شیبی، الصلة بین التصوف و التشیع، ۱۹۸۲م، ج۲، ص۳۹.</ref>
 * '''برگزاری جشن عید غدیر''': به دستور معزالدوله دیلمی، از [[سال ۳۵۱ هجری قمری|سال ۳۵۱ق]]، برپائی جشن به مناسبت [[عید غدیر]] در بغداد آغاز شد.<ref> نگاه کنید به ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۴۲۵-۴۲۰.</ref> حکمرانان بعدی آل بویه نیز جشن غدیر را برگزار می‌کردند.<ref>نگاه کنید به ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۳۵۸ق، ج۶، ص۱۶۳.</ref>
@@ خط ۵۴: / خط ۵۴: @@
 * '''ترویج استفاده از [[مهر نماز|مهر]] و [[تربت|تربت امام حسین(ع)]]''': در دوران آل بویه، افرادی از تربت امام حسین(ع) [[تسبیح (سبحه)|تسبیح]] و [[مهر نماز|مُهر]] تهیه می‌کردند و به مردم می‌دادند.<ref>ثعالبی، یتیمة الدهر، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۱۸۳.</ref>
+برخی از نویسندگان از سکه‌ای متعلق به دوران آل بویه خبر داده‌اند که بر آن عبارت الله، محمد رسول الله و [[علی ولی الله]] حک شده است.<ref>نگاه کنید به جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۰.</ref>
 ==حاکمان مشهور==
 برخی از حاکمان مشهور آل بویه عبارت‌اند از:
@@ خط ۵۹: / خط ۶۱: @@
 *[[حسن بن بویه]] ملقب به رکن‌الدوله فرزند ابوشجاع دیلمی و حکمران منطقه جبال بود او برای گسترش قلمرو حکومت آل بویه در مناطق [[ری]]، جبال، [[طبرستان]] و [[گرگان]] جنگ‌های متعددی انجام داد.
 *[[معزالدوله دیلمی|احمد بن بویه]] ملقب به معزالدوله دیلمی برادر علی و حسن بن بویه بود که در سال ۳۳۴ق [[بغداد]] را فتح کرد. او به برپایی مراسم عزاداری در [[روز عاشورا]]<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۵۲۷.</ref> و جشن [[عید غدیر]]<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ش، ج۸، ص۵۴۹.</ref> در [[بغداد]] فرمان داد.
-*[[عضدالدوله دیلمی]] فرزند حسن بن بویه بود که پس از درگذشت عمویش عمادالدوله جانشین وی در فارس شد. او از قدرتمندترین امیران [[شیعه|شیعی]] [[ایران]] بود که بر مناطق وسیعی از سرزمین‌های [[اسلام|اسلامی]] و [[ایران]] حکمرانی کرد. از جمله اقدامات وی، بازسازی خرابی‌های بغداد<ref>ابن‌مسکویه، تجارب‌الامم، ج۶، ص۴۷۷ و ۴۷۸.</ref> احداث آب‌انبارهای بزرگ در فارس،<ref>فرشاد، تاریخ علم در ایران، ج۲، ص۷۹۰.</ref> ساخت [[بیمارستان عضدی]] در [[بغداد]]،<ref>فرشاد، تاریخ علم در ایران، ج۲، ص۸۴۹-۸۵۱.</ref> بازسازی قبور امامان از جمله [[حرم کاظمین]]<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۲۴.</ref> و [[حرم عسکریین]]<ref>محلاتی، مآثر الکبرا، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۲۱.</ref> و همچنین کشیدن حصار به دور شهر [[مدینه]]<ref> سمهودی، وفاءالوفاء، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۲۶۹-۲۷۰.</ref> است.
+*[[عضدالدوله دیلمی]] فرزند حسن بن بویه بود که پس از درگذشت عمویش عمادالدوله جانشین وی در فارس شد. او از قدرتمندترین امیران [[شیعه|شیعی]] [[ایران]] بود که بر مناطق وسیعی از سرزمین‌های [[اسلام|اسلامی]] و [[ایران]] حکمرانی کرد. از جمله اقدامات وی، بازسازی خرابی‌های بغداد<ref>ابن‌مسکویه، تجارب‌الامم، ج۶، ص۴۷۷ و ۴۷۸.</ref> احداث آب‌انبارهای بزرگ در فارس،<ref>فرشاد، تاریخ علم در ایران، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۷۹۰.</ref> ساخت [[بیمارستان عضدی]] در [[بغداد]]،<ref>فرشاد، تاریخ علم در ایران، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۸۴۹-۸۵۱.</ref> بازسازی قبور امامان از جمله [[حرم کاظمین]]<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۲۴.</ref> و [[حرم عسکریین]]<ref>محلاتی، مآثر الکبرا، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۲۱.</ref> و همچنین کشیدن حصار به دور شهر [[مدینه]]<ref> سمهودی، وفاءالوفاء، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۲۶۹-۲۷۰.</ref> است.
 ==تاریخچه شکل‌گیری ==
 [[پرونده:سکه آل بویه.jpg|150px|بندانگشتی|نمونه‌ای از سکه‌های آل ‎بویه]]
@@ خط ۶۵: / خط ۶۷: @@
 در سال ۳۲۱ق مرداویج زیاری بر جرجان و طبرستان مسلط شد علی و حسن با جلب نظر ماکان به مرداویج پیوستند. او علی را به حکومت کرج گمارد<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۹۹ق، ج۸، ص۲۶۷.</ref> علی به کرج رفت و با تصرف دژهای اطراف مایه بیمناکی مرداویج گردید او ابتدا قصد تصرف اصفهان را داشت اما از سپاه برادر مرداویج شکست خود و پس از چندی اَرَّجان و نوبندجان را تصرف کرد و برادرش حسن نیز به دستور او کازرون را تصرف نمود.<ref>مقریزی، السلوک، ۱۹۴۲م، ج۱، ص۲۷.</ref> علی در سال ۳۲۲ق بر [[شیراز]] چیره شد و دولت آل بویه را در آنجا بنیان نهاد.<ref>ابن‌تغری، النجوم الزاهره، ۱۳۹۲ق، ج۳، ص۲۴۴-۲۴۵.</ref> با این حال به گفته صادق سجادی برخی از تاریخ‌نگاران فتح ارجان ([[سال ۳۲۱ هجری قمری|۳۲۱ق]]/۹۳۲م) را آغاز پایه‌گذاری دولت آل بویه دانسته‌اند.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref> طی ۱۲ سال پس از آن، حسن و احمد نیز به ترتیب بر [[ری]]، [[کرمان]] و [[عراق]] چیره شدند و دولت آل بویه به سه شاخه بزرگ و یک شعبه کوچک در [[کرمان]] و [[عمان]] تقسیم شد.<ref>سجادی، «آل بویه»، ج۱، ص۶۲۹.</ref>
-سکه‌های آل بویه به سبک سکه‌های [[بنی‌عباس|خلفای عباسی]] ضرب می‌شد و بر آنها عبارت‌های لا اله الاالله و محمد رسول الله و نیز نام حاکمان آل بویه حک می‌شد.{{مدرک}} همچنین برخی از نویسندگان از سکه‌ای متعلق به دوران آل بویه خبر داده‌اند که بر آن عبارت الله، محمد رسول الله و علی ولی الله حک شده است.<ref>نگاه کنید به جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۰.</ref>
 به گفته علی‌اصغر فقیهی تاریخ‌پژوه شیعه (درگذشت ۱۳۸۲ش)، کتاب [[تجارب الامم (کتاب)|تجارب الامم]] از منابع اصلی نویسندگان در زمینه تاریخ آل بویه به شمار می‌آید<ref>فقیهی، تاریخ آل بویه، ۱۳۷۸ش، ص۱۷.</ref> چراکه ابن‌مسکویه (۳۲۰-۴۲۰ق) نویسنده آن با حکومت آل بویه هم‌عصر بوده است.<ref>فقیهی، تاریخ آل بویه، ۱۳۷۸ش، ص۱۷.</ref>
@@ خط ۷۲: / خط ۷۲: @@
 درباره آل بوبه آثاری نیز نوشته شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
 *کتاب تاریخ آل بویه نوشته [[علی‌اصغر فقیهی]] (۱۲۹۶-۱۳۸۲ش): این کتاب درباره تاریخ آل زیار و آل بویه و اوضاع زمانه آنها را دربردارد. این اثر در سال ۱۳۷۸ش به‌عنوان متن درسی رشته تاریخ در مقطع کارشناسی دانشگاه‌های ایران تدوین شده است.<ref>فقیهی، تاریخ آل بویه، ۱۳۷۸ش، ص۴.</ref>
-*احیای فرهنگی در عهد آل بویه انسان‌گرايى در عصر رنسانس اسلامى اثر جوئل. ل. کرمز: این کتاب رونق فکری و فرهنگی مراکز حکومتی آل بویه به‌ویژه در بغداد را مورد بررسی قرار داده است. این اثر به فارسی نیز ترجمه شده است.
+*احیای فرهنگی در عهد آل بویه انسان‌گرايى در عصر رنسانس اسلامى اثر جوئل. ل. کرمز: این کتاب رونق فکری و فرهنگی مراکز حکومتی آل بویه به‌ویژه در بغداد را مورد بررسی قرار داده است. این اثر به فارسی نیز ترجمه شده است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1106268 «احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه: انسان‌گرایی در عصر رنسانس اسلامی»]، شبکه جامع کتاب گیسوم.</ref>
-*حیات علمی در عهد آل بویه اثر غلامرضا فدایی استاد دانشگاه تهران (متولد ۱۳۲۴ش): این کتاب بخشی از مجموعه حیات علمی در عهد دولت‌های شیعی است که به ذکر دانشمندان در دوره آل بویه پرداخته است.
+*حیات علمی در عهد آل بویه اثر غلامرضا فدایی استاد دانشگاه تهران (متولد ۱۳۲۴ش): این کتاب بخشی از مجموعه حیات علمی در عهد دولت‌های شیعی است که به ذکر دانشمندان در دوره آل بویه پرداخته است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1276823 «حیات علمی در عهد آل‌بویه»]، شبکه جامع کتاب گیسوم.</ref>
 ==پانویس==
@@ خط ۸۰: / خط ۸۰: @@
 ==منابع==
 {{منابع}}
-*قزوینی، عبدالجلیل، نقض، تصحیح محدث ارموی، محدث، تهران، انجمن آثار ملی، بی‌تا.
 *آل یاسین، محمدحسن، تاریخ المشهد الکاظمی، الامانة العامة للعتبة الکاظمیة المقدسة، ۱۴۳۵ق/۲۰۱۴م.
-*ابن‌‌تغری‌، یوسف‌ بن‌ تغری‌، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد القومی المؤسسة المصریة العامة، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
 *ابن‌اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۳۹۹ق.
 *ابن‌جوزی، عبدالرحمن، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، حیدرآباد دکن، دائرةالمعارف العثمانیة، ۱۳۵۸ق.
@@ خط ۸۸: / خط ۸۶: @@
 *ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶ش.
 *ابن‌مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، به کوشش آمدروز، قاهره، مطبعه بشرکه التمدن الصناعیه، ۱۳۳۲ق.
+*ابن‌‌تغری‌، یوسف‌ بن‌ تغری‌، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد القومی المؤسسة المصریة العامة، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
 *پوراحمدی، حسین، «[http://ensani.ir/fa/article/45142 آل بویه و نقش آنان در برپایی مراسم و مواسم شیعه امامیه در عراق]»، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره ۳ و ۴، ۱۳۸۲ش.
 *ثعالبی، عبدالملک بن محمد، یتیمةالدهر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۳۵۲ق.
 *جعفرنیا، فاطمه، «[http://ensani.ir/fa/article/383821 سیاست‌های حکومت آل بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل‌سنت]»، تاریخنامه خوارزمی،شماره۲۲، تابستان ۱۳۹۷ش.
+*جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، نشر علم، ۱۳۸۷ش.
 *خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد او مدینة السلام منذ تاسیسها حتی سنة ۴۶۳ق، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ق.
 *ذهبی، شمس‌الدین محمد، العبر من خبر من غبر، به کوشش ابوهاجر محمد، بیروت، دارالکتب، العربیة، ۱۴۰۵ق.
-*سجادی، صادق، «آل بویه»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش.
+*سجادی، صادق، «آل بویه»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش.
+*سمهودی‌، علی ‌بن‌ احمپد، وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، تعلیق خالد عبدالغنی محفوظ، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۶م.
 *شیبی، کامل مصطفی، الصلة بین التصوف و التشیع، دارالاندلس، بیروت، ۱۹۸۲م.
+*فرشاد، مهدی، تاریخ علم در ایران، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
 *فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ آِل بویه، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۷۸ش.
+*قزوینی، عبدالجلیل، نقض، تصحیح محدث ارموی، محدث، تهران، انجمن آثار ملی، بی‌تا.
 *محلاتی، ذبیح‌الله، مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۶ق.
-*سمهودی‌، علی ‌بن‌ احمپد، وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، تعلیق خالد عبدالغنی محفوظ، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۶م.
+*[https://www.gisoom.com/book/1106268 «احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه: انسان‌گرایی در عصر رنسانس اسلامی»]، شبکه جامع کتاب گیسوم، مشاهده ۱۲ مهر ۱۴۰۱ش.
-*جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، نشر علم، ۱۳۸۷ش.
+*[https://www.gisoom.com/book/1276823 «حیات علمی در عهد آل‌بویه»]، شبکه جامع کتاب گیسوم، مشاهده ۱۲ مهر ۱۴۰۱ش.
 {{پایان}}