الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

در طول تاریخ اسلام، بسیاری از بزرگان، با انگیزه اثبات حق و رد باطل، کتاب‌هایی با عنوان و موضوع احتجاج نوشته‌اند یا فصولی از کتاب خود را به نقل احتجاجات در موضوعات گوناگون اختصاص داده‌اند. نزدیک به ۲۰ عنوان کتاب با نام «الاحتجاج» در میان کتب شیعه به چشم می‌خورد.<ref>طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۷ق، ج۱، صص۲۸۱-۲۸۴.</ref>  اولین کتابی هم که در این باره و با نام «الاحتجاج» نوشته شد، کتاب «[[ابن ابی عمیر|محمد بن ابى عمير]]» از [[فهرست اصحاب امام کاظم(ع)|اصحاب امام هفتم(ع)]] بود.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/13413 الاحتجاج علی اهل اللجاج]، کتابخانه دیجیتال نور.</ref>

بنا بر آن چه در خطبه ابتدایی کتاب آمده، نام کتاب «الاحتجاج» بوده و اشاره‌ای به نام «الإحتجاجُ‏ عَلی أهلِ اللّجاج» نشده است، هر چند دیگران این کتاب را به نام دوم معرفی کرده‌اند. این کتاب به «'''احتجاج طبرسی'''» نیز شهرت دارد. این کتاب شامل بحث‌ها، مناظرات و استدلال‌های [[امامان معصوم(ع)]] و بزرگان دین با مخالفان در موضوعات مختلف است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۵(مقدمه کتاب).</ref>{{یاد|هرچند در مقدمه کتاب اشاره‌ای به عنوان «الإحتجاجُ‏ عَلی أهلِ اللّجاج» نشده است ولی طبرسی در مقدمه کتاب تصریح دارد که پیامبر و امامان کسانی را از مجادله  وجدال علمی با دشمنان و مخالفان نهی کرده‌اند که توانایی انجام این کار راندارند و گرنه کسانی که می‌توانند در میدان مجادله و احتجاج، بر مخالفان( اهل اللّجاج) غلبه بیابند مجاز به این کار هستند ...«وأنهم عليهم السلام إنما نهوا عن ذلك الضعفاء والمساكين من أهل القصور عن بيان الدين دون المبرزين في '''الاحتجاج الغالبين لأهل اللجاج'''...». الطبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱ ص۴.}}

صاحب کتاب [[لؤلؤ البحرین|لؤلؤة البحرین]] می‌نویسد:  

::::برخی از متأخّرین أصحاب ما در نسبت دادن کتاب احتجاج به [[فضل بن حسن طبرسی|أبو علی طبرسی]] مؤلّف [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر مجمع البیان]] اشتباه نموده و از جمله ایشان محدّث [[امین استرابادی]] و پیش از او صاحب رساله [[مشایخ الشیعة|مشایخ الشّیعه]]،منسوب به [[حسین بن عبدالصمد حارثی|پدر شیخ بهائی]] و پیش از او [[ابن ابی جمهور احسائی|محمّد بن أبی جمهور أحسائی]] در کتاب [[عوالی اللئالی]] است. همچنین از جمله اشخاصی که در این باره اشتباه و غفلت نموده [[قاضی نورالله شوشتری]] در [[مجالس المؤمنین]] است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ترجمه جعفری، ۱۳۸۱ش، ص ۸.</ref>

[[احمد بن علی طبرسی|طبرسی]] در مقدمه الاحتجاج می‌گوید:  

::::آن چه باعث شد من چنین کتابی تألیف کنم، این بود که عده‌ای از شیعیان [[امامیه]] دست از استدلال و بحث با مخالفان برداشته‌اند و می‌گویند این کار بر ما روا نیست زیرا پیامبر و ائمه (ع) هیچ گاه جدال نکرده‌اند و به [[شیعه]] نیز چنین اجازه‌ای نداده‌اند؛ لذا تصمیم گرفتم در یک کتاب بحث‌های بزرگان را با مخالفان در اصول و فروع دین جمع کنم. طبرسی در ادامه متذکر می‌شود که نهی آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعیف در دفاع از دین و عقاید بوده است، نه افراد مُبَرّز و توانا برای ابراز حق و دفع باطل.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۴.</ref>

مصنف در مقدمه کتاب می‌نویسد: من بجز روایات [[تفسیر امام عسکری]] بقیه روایات کتاب را بدون سند آورده‌ام زیرا یا [[اجماع]] بر آن‌ها هست یا موافق عقل‌اند یا در کتب مخالف و موافق مشهورند و روایات تفسیر منسوب به امام عسکری (ع)را با ذکر سند در ابتدای آن‌ها آوردم، چرا که از حیث شهرت مانند بقیه روایات کتاب نیستند. با این سخن طبرسی، تمام علما با وجود روایات بدون سند، آن را پذیرفته و بدان اعتماد کرده‌اند.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۴.</ref>

بسیاری از بزرگان [[شیعه]] مانند [[شیخ حر عاملی]] در [[امل الآمل]]،<ref>حر عاملی، امل الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۷.</ref> [[محمدباقر خوانساری|خوانساری]] در [[روضات الجنات]]،<ref>خوانساری، روضات الجنات،۱۳۹۰ ش، ج۱، ص۶۵.</ref> [[آیت الله خویی|خویی]] در [[معجم رجال الحدیث]]<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۶۵.</ref> و دیگران، آن را کتابی معتبر، نفیس، نیکو و دارای فوائد بسیار دانسته‌اند.

طبرسی کتابش را با نقل آیاتی چند از قرآن کریم درباره احتجاج و جدال احسن و فضیلت این کار آغاز کرده است. مانند: آیه ۱۲۵ سوره نحل وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ و با آنان به [شيوه‌اى‌] كه نيكوتر است مجادله نماى. و آیه ۲۹ سوره عنکبوت وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ و با اهل كتاب، جز به [شيوه‌اى‌] كه بهتر است، مجادله مكنيد. هم چنین در همین قسمت روایتی از پیامبر(ص) نقل کرده که فرمود: نَحْنُ الْمُجَادِلُونَ فِي دِينِ اللهِ عَلَى لِسَانِ سَبْعِينَ نَبِيّاً. ما در راه (تبلیغ) دین خدا از زبان هفتاد پیامبر مجادله می‌کنیم. <ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۴-۱۵.</ref> آخرین مطلب کتاب احتجاج نقل مناظره‌ای رمز گونه میان [[سید مرتضی]] و ابوالعلاء معری است. <ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۵۰۲.</ref>طبرسی در پایان این مناظره نقل کرده که چون ابوالعلا معری از عراق بیرون می‌رفت از وی درباره سید مرتضی پرسیدند و او این دوبیت شعر را در وصفش سرود:{{شعر

| جداکننده = \\| متن = يا سائلي عنه لما جئتُ أسأله‌\\أَلا هو الرُّجل العاري من العار

==ترجمه‌ها و شروح==

ق، دارای حواشی به [[خط نستعلیق]] است که متعلّق به کتابخانه ملک است.

تحقیق کتاب توسط [[سید محمدباقر موسوی خرسان]] انجام شده است. ایشان علاوه بر استخراج آیات و توضیح کلمات مشکل، مطالب تحقیقی فراوانی آورده که شامل زندگینامه بسیاری از شخصیت‌های مذکور در متن کتاب و روایات فراوانی است که توضیح آن‌ها در پاورقی کتاب آمده است. در پایان کتاب نیز فهرست مطالب کتاب و مطالب حواشی ذکر شده است.

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

* طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، نجف، دارالنعمان، ۱۳۸۶ ق.