۱۷٬۱۹۲
ویرایش
سوره فاتحه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
'''سوره فاتحه''' یا '''حمد''' نخستین [[سوره|سوره قرآن]]، ملقب به '''ام‌الکتاب'''، از [[سوره‌های مکی و مدنی|سوره‌های مکی]] و در [[جزء (قرآن)|جزء]] نخست قرار دارد. سورهٔ فاتحه در [[نمازهای واجب]] و [[نمازهای مستحب|مستحب]] خوانده می‌شود و محتوای اصلی آن، [[توحید]] و [[تحمید|حمد خداوند]] است. | '''سوره فاتحه''' یا '''حمد''' نخستین [[سوره|سوره قرآن]]، ملقب به '''ام‌الکتاب'''، از [[سوره‌های مکی و مدنی|سوره‌های مکی]] و در [[جزء (قرآن)|جزء]] نخست قرار دارد. سورهٔ فاتحه در [[نمازهای واجب]] و [[نمازهای مستحب|مستحب]] خوانده می‌شود و محتوای اصلی آن، [[توحید]] و [[تحمید|حمد خداوند]] است. | ||
در فضیلت این سوره آمده است، نزول آن باعث عدم نزول عذاب بر [[امت|امت اسلام]] خواهد شد. خواندن سورهٔ حمد در رکعت اول و دوم [[نمازهای واجب]] و [[نمازهای مستحب|مستحب]]، [[واجب]] است. خواندن این سوره بر بالین بیمار و هنگام گذاشتن مرده در [[قبر]]، [[مستحب]] است. | در فضیلت این سوره آمده است، نزول آن باعث عدم نزول [[عذاب الهی|عذاب]] بر [[امت|امت اسلام]] خواهد شد. خواندن سورهٔ حمد در رکعت اول و دوم [[نمازهای واجب]] و [[نمازهای مستحب|مستحب]]، [[واجب]] است. خواندن این سوره بر بالین بیمار و هنگام گذاشتن مرده در [[قبر]]، [[مستحب]] است. | ||
==معرفی== | ==معرفی== | ||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
نام اصلی این [[سوره]]، به این جهت که اولین سوره قرآن است و [[قرآن]] با آن گشوده می‌گردد، فاتحة الکتاب است. این سوره نخستین سوره کاملی است که بر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نازل شد.<ref>معرفت، التمهید، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۷.</ref> | نام اصلی این [[سوره]]، به این جهت که اولین سوره قرآن است و [[قرآن]] با آن گشوده می‌گردد، فاتحة الکتاب است. این سوره نخستین سوره کاملی است که بر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نازل شد.<ref>معرفت، التمهید، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۷.</ref> | ||
بیش از بیست نام برای این سوره ذکر شده است که مشهورترینِ آنها عبارتند از: حمد، ام القرآن، [[سبع المثانی]]، کنز، اساس، مناجات، شفاء، دعا، کافیه، وافیه، راقیه ([[تعویذ]] کننده و پناه‌دهنده).<ref>خرمشاهی، «سوره فاتحه»، ص۱۲۳۶.</ref> [[جلالالدین سیوطی]] در کتاب [[الاتقان فی علوم القرآن]] ۲۵ نام برای سوره حمد ذکر کرده است که برخی از آنها عبارتند از: فاتحة الکتاب، اُم الکتاب، اُم القرآن، السبع المثانی، القرآن العظیم، الواقیه، الکنز، النور، سورة الشکر، الشِفا، الشافیه و سورة الدعا.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۱۹۱.</ref> | بیش از بیست نام برای این سوره ذکر شده است که مشهورترینِ آنها عبارتند از: حمد، ام القرآن، [[سبع المثانی|سَبع المثانی]]، کنز، اساس، مناجات، شفاء، دعا، کافیه، وافیه، راقیه ([[تعویذ]] کننده و پناه‌دهنده).<ref>خرمشاهی، «سوره فاتحه»، ص۱۲۳۶.</ref> [[جلالالدین سیوطی]] در کتاب [[الاتقان فی علوم القرآن]] ۲۵ نام برای سوره حمد ذکر کرده است که برخی از آنها عبارتند از: فاتحة الکتاب، اُم الکتاب، اُم القرآن، السبع المثانی، القرآن العظیم، الواقیه، الکنز، النور، سورة الشکر، الشِفا، الشافیه و سورة الدعا.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۱۹۱.</ref> | ||
*'''محل و ترتیب نزول''' | *'''محل و ترتیب نزول''' | ||
سوره حمد دو بار نازل شده است، یک بار ابتدای [[بعثت]] در [[مکه]] و بار دیگر پس از [[تغییر قبله]] در [[مدینه]] نازل شد؛ به همین جهت، به آن مثانی هم می‌گویند؛ البته از آن رو که اولین بار در مکه نازل شده، آن را سورهٔ مکی می‌خوانند. این سوره، نخستین سوره قرآن به ترتیب [[مصحف]] و بر اساس برخی روایات پنجمین سوره به [[فهرست ترتیبی سوره‌های قرآن|ترتیب نزول]] و اولین سوره کامل نازل شده است.<ref>محققیان، «سوره حمد»، ص۷۲۵؛ معرفت، التمهید، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۷.</ref> | سوره حمد دو بار نازل شده است، یک بار ابتدای [[بعثت]] در [[مکه]] و بار دیگر پس از [[تغییر قبله]] در [[مدینه]] نازل شد؛ به همین جهت، به آن مثانی هم می‌گویند؛ البته از آن رو که اولین بار در مکه نازل شده، آن را سورهٔ مکی می‌خوانند. این سوره، نخستین سوره قرآن به ترتیب [[مصحف]] و بر اساس برخی روایات پنجمین سوره به [[فهرست ترتیبی سوره‌های قرآن|ترتیب نزول]] و اولین سوره کامل نازل شده است.<ref>محققیان، «سوره حمد»، ص۷۲۵؛ معرفت، التمهید، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۷.</ref> | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
==اهمیت== | ==اهمیت== | ||
سوره حمد در زندگی دینی و فرهنگی [[اسلام|مسلمانان]] اهمیت فراوانی دارد. این سوره در همه [[نمازهای واجب]] (به جز [[نماز میت]]) و [[نمازهای مستحب|مستحب]] خوانده می‌شود با این تفاوت که طبق [[فقه امامیه]]، خواندن آن فقط در رکعت اول و دوم واجب است؛ اما براساس | سوره حمد در زندگی دینی و فرهنگی [[اسلام|مسلمانان]] اهمیت فراوانی دارد. این سوره در همه [[نمازهای واجب]] (به جز [[نماز میت]]) و [[نمازهای مستحب|مستحب]] خوانده می‌شود با این تفاوت که طبق [[فقه امامیه]]، خواندن آن فقط در رکعت اول و دوم واجب است؛ اما براساس فقه اهل‌سنت در همه رکعات باید قرائت شود.<ref>مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۰۹و ۱۱۰.</ref> [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] قرائت این سوره را در ابتدای نماز به دلیل وجود تمامی خیر و حکمت دنیا و [[آخرت]] به صورت یکجا در این سوره می‌داند به صورتی که هیچ کلامی به جامعیت آن نمی‌رسد.<ref>صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۱۰.</ref> | ||
به گفته نویسنده [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، [[خدا]] در این سوره چگونگی [[تحمید|حمد]] و ستایش خودش را به بنده‌اش تلقین کرده و به او آموخته است که در مقام | به گفته نویسنده [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، [[خدا]] در این سوره چگونگی [[تحمید|حمد]] و ستایش خودش را به بنده‌اش تلقین کرده و به او آموخته است که در مقام بندگی، ادب بندگی چه اقتضا می‌کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۹.</ref> | ||
=== جایگاه سوره در فرهنگ شیعیان === | |||
شیعیان معمولا این سوره را برای شفای بیماران می‌خوانند و به آن حمد شفا گفته می‌شود.{{مدرک}} در برخی روایات این سوره شفای هر دردی معرفی شده است.<ref>بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۹۷.</ref> همچنین این سوره در مراسم ختم اموات برای بهره‌مندی میت از ثواب آن خوانده می‌شود و به همین خاطر این مراسم را [[فاتحه‌خوانی (آیین)|فاتحه‌خوانی]] می‌گویند.<ref>خرمشاهی، «اصطلاحات قرآنی در محاوره فارسی»، ص۳۴.</ref> | |||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۴: | ||
*آموختن<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۳۰۰.</ref> و درست‌خواندن سوره حمد <ref>علامه حلّى، تذكرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۳۵.</ref> و قرائت آن در رکعت اوّل و دوم [[نمازهای واجب]] و [[نمازهای مستحب|مستحب]]، بر مکلَّف [[واجب]] است.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۲۸۴-۲۸۶.</ref> | *آموختن<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۳۰۰.</ref> و درست‌خواندن سوره حمد <ref>علامه حلّى، تذكرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۳۵.</ref> و قرائت آن در رکعت اوّل و دوم [[نمازهای واجب]] و [[نمازهای مستحب|مستحب]]، بر مکلَّف [[واجب]] است.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۲۸۴-۲۸۶.</ref> | ||
*نمازگزار در رکعت سوم و چهارم، بین خواندن حمد و [[تسبیحات اربعه]] مخیَّر است. در اینکه بهتر، خواندن حمد است یا تسبیحات اربعه، نظرات مختلفی وجود دارد.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۳۱۹-۳۳۱.</ref> | *نمازگزار در رکعت سوم و چهارم، بین خواندن حمد و [[تسبیحات اربعه]] مخیَّر است. در اینکه بهتر، خواندن حمد است یا تسبیحات اربعه، نظرات مختلفی وجود دارد.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۳۱۹-۳۳۱.</ref> | ||
*گفتن «[[استعاذه|أَعُوذُ بالله‌ِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجِیمِ]]»، پیش از تلاوت حمد در رکعت اوّل نماز<ref>امام خمينى، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵۹، مسئلهٔ۱۰۱۷.</ref> و گفتن «الحمد لله رب العالمین» پس از حمد [[مستحب]] است؛<ref>الطباطبائي اليزدي، السيد محمد كاظم، العروة الوثقى، ج۲، ص۵۳۲</ref> ولی گفتن [[آمین]] پس از خواندن سوره حمد در نماز، [[حرام]] و موجب | *گفتن «[[استعاذه|أَعُوذُ بالله‌ِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجِیمِ]]»، پیش از تلاوت حمد در رکعت اوّل نماز<ref>امام خمينى، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵۹، مسئلهٔ۱۰۱۷.</ref> و گفتن «الحمد لله رب العالمین» پس از حمد [[مستحب]] است؛<ref>الطباطبائي اليزدي، السيد محمد كاظم، العروة الوثقى، ج۲، ص۵۳۲</ref> ولی گفتن [[آمین]] پس از خواندن سوره حمد در نماز، [[حرام]] و موجب باطل‌شدن نماز می‌شود.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۲-۱۱.</ref> | ||
*خواندن حمد به تنهایی در [[نافله‌های روزانه|نافله‌ای]] که در آن قرائت سوره خاصی وارد نشده، جایز است.<ref>طباطبايى يزدى، العروة الوثقى، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۵۰۱.</ref> | *خواندن حمد به تنهایی در [[نافله‌های روزانه|نافله‌ای]] که در آن قرائت سوره خاصی وارد نشده، جایز است.<ref>طباطبايى يزدى، العروة الوثقى، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۵۰۱.</ref> | ||
*تلاوت سوره حمد در موارد بسیاری، از جمله بر بالین بیمار،<ref>طباطبايى يزدى، العروة الوثقى، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۷.</ref> هنگام گذاشتن مرده در قبر<ref>طباطبايى يزدى، العروة الوثقى، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۱۹.</ref> و برداشتن [[تربت]] از [[حائر حسینی]]<ref>حرّ عاملى، وسائل الشيعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۵۳۱.</ref> مستحب است. | *تلاوت سوره حمد در موارد بسیاری، از جمله بر بالین بیمار،<ref>طباطبايى يزدى، العروة الوثقى، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۷.</ref> هنگام گذاشتن مرده در [[قبر]]<ref>طباطبايى يزدى، العروة الوثقى، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۱۹.</ref> و برداشتن [[تربت]] از [[حائر حسینی]]<ref>حرّ عاملى، وسائل الشيعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۵۳۱.</ref> مستحب است. | ||
==اختلاف‌نظر در قرائت واژه مالک== | ==اختلاف‌نظر در قرائت واژه مالک== | ||
{{اصلی|مالک یوم الدین}} | {{اصلی|مالک یوم الدین}} | ||
درباره قرائت کلمه مالک در آیه سوم سوره حمد، نظرات مختلفی وجود دارد. [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] (درگذشت: [[سال ۱۳۶۰ هجری شمسی|۱۳۶۰ش]]) بر این باور است که قرائت مالک و ملِک هر دو صحیح است اما مَلِک با عرف و لغت سازگار‌تر است چون مَلِک به معنای پادشاه است و به دوره زمانی خاصی نسبت داده می‌شود؛ در این آیه نیز فرمانروایی خدا به روز قیامت نسبت داده شده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۲۲ </ref>[[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سید محمدحسین تهرانی]] (درگذشت: [[سال ۱۴۱۶ هجری قمری|۱۴۱۶ق]]) | درباره قرائت کلمه مالک در آیه سوم سوره حمد، نظرات مختلفی وجود دارد. [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] (درگذشت: [[سال ۱۳۶۰ هجری شمسی|۱۳۶۰ش]]) بر این باور است که قرائت مالک و ملِک هر دو صحیح است اما مَلِک با عرف و لغت سازگار‌تر است چون مَلِک به معنای پادشاه است و به دوره زمانی خاصی نسبت داده می‌شود؛ در این آیه نیز فرمانروایی خدا به روز قیامت نسبت داده شده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۲۲ </ref>[[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سید محمدحسین تهرانی]] (درگذشت: [[سال ۱۴۱۶ هجری قمری|۱۴۱۶ق]]) نیز از علامه طباطبایی نقل کرده است که: روایاتی داریم که می‌گویند: رسول خدا هم این واژه را مَلِک می‌خوانده و هم مَالِک. همچنین چهار تن از [[قاریان هفت‌گانه]] آن را مَلِک خوانده‌اند. زمخشری (درگذشت: ۵۸۳ق) مفسر اهل‌سنت هم در تفسیر «کشّاف» وجوهی را ذکر کرده که مَلِک مناسب‌تر است.<ref>حسینی طهرانی، مهر تابان، ص۴۰۵.</ref> | ||
==تکرار آیه إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ در نماز امام زمان== | ==تکرار آیه إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ در نماز امام زمان== | ||
{{نوشتار اصلی|ایاک نعبد و ایاک نستعین}} | {{نوشتار اصلی|ایاک نعبد و ایاک نستعین}} | ||
برخی از منابع حدیثی، خواندن [[نماز|نمازی]] سفارش شده است که در آن | برخی از منابع حدیثی، خواندن [[نماز|نمازی]] سفارش شده است که در آن آیه إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ صد بار تکرار می‌شود. در این نماز که به [[نماز امام زمان]] شهرت دارد، در هر رکعت، در سوره حمد، این آیه صد بار خوانده می‌شود.<ref>سید ابن طاووس، جمال الأسبوع، دار الرضی، ص۲۸۰؛ کفعمی، البلد الأمین، ۱۴۱۸ق، ص۱۶۴.</ref> | ||
به گفته علامه طباطبایی، چون ممکن است از جمله «ایاک نعبد» ادعای استقلال بنده در عبادت خدا به ذهن بیاید به همین جهت بلافاصله در جمله بعد (ایاک نستعین ) به بنده تلقین شده که بگوید در همین عبادت هم از خدا استعانت می‌طلبد و بنده هیچ گونه استقلالی در هیچ شأنی ندارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۲۶.</ref> | به گفته علامه طباطبایی، چون ممکن است از جمله «ایاک نعبد» ادعای استقلال بنده در عبادت خدا به ذهن بیاید به همین جهت بلافاصله در جمله بعد (ایاک نستعین ) به بنده تلقین شده که بگوید در همین عبادت هم از خدا استعانت می‌طلبد و بنده هیچ گونه استقلالی در هیچ شأنی ندارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۲۶.</ref> | ||
==فضیلت و خواص== | ==فضیلت و خواص== | ||
روایات زیادی در فضیلت | روایات زیادی در فضیلت سوره حمد وارد شده است. طبق روایتی [[جبرئیل]] به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] اشاره دارد که نزول این سوره باعث عدم نزول [[عذاب الهی|عذاب]] بر امت اسلام خواهد شد.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰، ج۱، ص۱۵۸.</ref> همچنین در برخی احادیث، به خواندن سوره حمد و همراه داشتن آن برای در امان ماندن از خطرات توصیه شده است.<ref>حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ش، ج۵، ص۷۰۵.</ref> در روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نقل شده اگر سوره حمد ۷۰ بار بر مرده‌ای خوانده شد و او زنده شد، تعجب نکنید.<ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص ۶۲۳، حدیث۱۶</ref>{{یاد|این روایت بدین معنی نیست که هر کس ۷۰ مرتبه سوره حمد را بر مرده‌ای بخواند آن مرده زنده می‌شود بلکه به معنای ارزش و تأثیر این سوره است. البته برای تأثیر نهایی شرایط دیگر از جمله اذن الهی هم لازم است.{{مدرک}} }} [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] از پیامبر(ص) نقل می‌کند که سوره حمد از گنج‌های [[عرش|عرش الهی]] بوده و خدا آن را به پیامبرش اختصاص داده است و او را با هیچ پیامبری شریک نساخت جز [[بسم الله الرحمن الرحیم|بسم الله]] که فقط آن را به [[سلیمان (پیامبر)|سلیمان]] داد... هر کسی با اعتقاد به دوستی و پیروی محمد و آلش آن را بخواند در مقابل هر حرف آن حسنه‌ای به او عطا می‌کند که بهتر است از دنیا و آنچه در آن وجود دارد.<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۱۳ق، ۱۷۶.</ref> | ||
پیامبر(ص)، سورهٔ فاتحه را بهترین سوره قرآن دانسته و از او نقل شده است: در [[تورات]]، [[انجیل]]، [[زبور]] و [[قرآن]]، سوره‌ای مانند آن نازل نشده است.<ref>طبرسى، مجمع البيان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۸۸.</ref> | |||
از امام صادق(ع) هم درباره سوره فاتحه نقل شده که هر کس آن را قرائت کند، خدا راه رسیدن به خیر دنیا و [[آخرت]] را برای او باز می‌کند. همچنین از از او نقل شده است که [[اسم اعظم|اسم اعظم خدا]] در این سوره تقسیم شده است.<ref> نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق،ج۴، ص۳۳۰.</ref> | |||
بنا بر حدیثی از پیامبر(ص)، ثواب قرائت سوره فاتحه، برابر با ثواب قرائت دو سوم قرآن و ثواب [[صدقه|صدقه‌دادن]] به همه [[مؤمن|مؤمنان]] است.<ref>طبرسى، مجمع البيان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۸۸.</ref> همچنین [[شیخ مفید]] در [[الاختصاص (کتاب)|کتاب الاختصاص]]، حدیثی نقل می‌کند که در آن، پیامبر(ص) در پاسخ به پرسشی دربارهٔ پاداش قرائت سورهٔ فاتحه، ثواب آن را برابر با پاداش قرائت همه کتاب‌های آسمانی معرفی کرده است.<ref> شیخ مفيد، الإختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۳۹.</ref> | |||
==سوره حمد در ادبیات== | ==سوره حمد در ادبیات== | ||
بر این باورند | برخی بر این باورند در بين آغازيه‌های [[كتاب‌های آسمانی]]، سوره حمد بی‌مانندترين است، زيرا اين سوره توانسته است هر سه ساختار آغازيه یعنی [[بسم الله الرحمن الرحیم|تسميه]] (آغاز كار با نام خدا يا بسمله گفتن)، [[تحمید|تحميد]] (ستايش) و [[دعا|نيايش]] را به زيباترين شكل ممكن كنار يكديگر قرا دهد.<ref> معروف و ریحانی، «تأثير ساختار سه‌گانه‌‌ی سوره‌ی حمد بر آغازيه‌های نظم و نثر فارسی»، ص۸۰۳.</ref> به اعتقاد برخی محققان در ادب فارسی، بسمله سوره حمد بر سرآغاز بسياری از مثنوی‌های حماسی و غنايی و [[الحمدلله رب العالمین|الحمدالله رب العالمين]] تقريباً بر يكايك آثار منثور كلاسيك و بخش پايانی سوره حمد كه نيايش است، بر آغازيه‌های نظم، تأثير بيشتری داشته است.<ref> معروف و ریحانی، «تأثير ساختار سه‌گانه‌‌ی سوره‌ی حمد بر آغازيه‌های نظم و نثر فارسی»، ص۸۰۲.</ref> | ||
==تک‌نگاری== | ==تک‌نگاری== | ||
درباره سوره حمد آثار مستقلی نوشته شده است بیشتر آنها به تفسیر این سوره اختصاص دارد: | درباره سوره حمد آثار مستقلی نوشته شده است بیشتر آنها به تفسیر این سوره اختصاص دارد: | ||
*العروة الوثقی در تفسیر سوره حمد [چاپ سنگی]، اثر [[شیخ بهائی]]؛<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1044618: العروة الوثقی در تفسیر سوره حمد. در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.]</ref> | *العروة الوثقی در تفسیر سوره حمد [چاپ سنگی]، اثر [[شیخ بهائی]]؛<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1044618: العروة الوثقی در تفسیر سوره حمد. در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.]</ref> | ||
*اع‍ج‍ازال‍ب‍ی‍ان فی تفسیر ام‌ال‍ق‍رآن، اثر [[ص‍درال‍دی‍ن ق‍ون‍وی]]، با تصحیحِ [[جلالالدین آشتیانی]]؛<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1260671: اع‍ج‍ازال‍ب‍ی‍ان فی تفسیر ام‌ال‍ق‍رآن/ ل‍ل‍ص‍درال‍دی‍ن ق‍ون‍وی در سایت اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.]</ref> | *اع‍ج‍ازال‍ب‍ی‍ان فی تفسیر ام‌ال‍ق‍رآن، اثر [[ص‍درال‍دی‍ن ق‍ون‍وی]]، با تصحیحِ [[سید جلالالدین آشتیانی|جلالالدین آشتیانی]]؛<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1260671: اع‍ج‍ازال‍ب‍ی‍ان فی تفسیر ام‌ال‍ق‍رآن/ ل‍ل‍ص‍درال‍دی‍ن ق‍ون‍وی در سایت اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.]</ref> | ||
*پ‍رت‍وی از تفسیر سوره حمد، یا ل‍م‍ع‍ةٌ فی تفسیر الحمد، اثر [[م‍ح‍م‍دک‍اظم ج‍زای‍ری|م‍ح‍م‍دک‍اظم ج‍زای‍ری]]؛<ref> http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/492348 </ref> | *پ‍رت‍وی از تفسیر سوره حمد، یا ل‍م‍ع‍ةٌ فی تفسیر الحمد، اثر [[م‍ح‍م‍دک‍اظم ج‍زای‍ری|م‍ح‍م‍دک‍اظم ج‍زای‍ری]]؛<ref> http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/492348 </ref> | ||
*تفسیر سوره مبارکه حمد، اثر [[سید عزالدین حسینی زنجانی]]؛<ref>http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/726676</ref> | *تفسیر سوره مبارکه حمد، اثر [[سید عزالدین حسینی زنجانی]]؛<ref>http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/726676</ref> | ||
*ف‍ات‍ح‍ه‌‌ال‍ک‍ت‍اب: تفسیر سوره ش‍ری‍ف‍ه حمد، اثر [[سید عبدالحسین دستغیب]].<ref>http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/535503</ref> | *ف‍ات‍ح‍ه‌‌ال‍ک‍ت‍اب: تفسیر سوره ش‍ری‍ف‍ه حمد، اثر [[سید عبدالحسین دستغیب]].<ref>http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/535503</ref> | ||
*تفسیر سوره حمد، | *تفسیر سوره حمد، اثر [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]]، [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی]]، چاپ شانزدهم ١٣٨٩ش ۲۷۵صفحه.<ref>[https://bookroom.ir/book/17027 تفسیر سوره حمد تقریر بیانات امام خمینی (س)]پاتوق کتاب فردا</ref> | ||
*تفسیر سوره مبارکه حمد، سید حسن سعادت | *تفسیر سوره مبارکه حمد، [[سید حسن سعادت مصطفوی]]، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول ۱۳۹۴ش ۶۴ صفحه.<ref>[https://bookroom.ir/book/32405 تفسیر سوره مبارکه حمد: تقریرات درس استاد معظم آیت الله سید حسن سعادت مصطفوی] پاتوق کتاب فردا</ref> | ||
==متن و ترجمه سوره فاتحه== | ==متن و ترجمه سوره فاتحه== | ||