خطبه ۸۰ نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

خطبه ۸۰ نهج البلاغه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۱۹

۱۱۴ بایت اضافه‌شده ، ۳ نوامبر

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Alikhani

confirmed، movedable، protected، templateeditor

۵٬۶۹۱

ویرایش

@@ خط ۲۶: / خط ۲۶: @@
 خطبه ۸۰ نهج البلاغه، یکی از [[فهرست خطبه‌های نهج البلاغه|خطبه‌های امام علی(ع) در نهج البلاغه]] است که در آن به جایگاه زنان اشاره شده است. اهمیت جایگاه زنان در مباحث اسلامی سبب شده این خطبه پیوسته محل بحث محققان علوم اسلامی باشد.<ref>قندهاری، و طاهره صالحی، «اعتبارسنجی النساء نواقص العقول در نهج البلاغه»، ص۳۹۴.</ref> رویکرد [[نهج البلاغه]] به موضوع زن، یکی از بحث‌برانگیزترین مباحث در حوزه اندیشه دینی است که مورد توجه افراد مختلف با عقاید گوناگون قرار دارد.<ref>خسروی، و دیگران، «گونه‌شناسی نگرش به زن در پژوهش‌های علمی در پرتو کلام امام علی(ع)»، ص۸۲.</ref> معنای ظاهری این کلام [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] بر نکوهش زنان دلالت دارد<ref>برقعی، «جایگاه حقوقی زن در نهج البلاغه»، ص۱۵۸.</ref> و به همین دلیل، گفته شده، این خطبه، ذهن برخی انسان‌ها، به‌ویژه دیدگاه برخی زنان به مذهب را منفی کرده است.<ref>بتول، «جایگاه زن در سیره امام علی(ع) با تأکید بر نهج البلاغه»، ص۱۰.</ref>
-به گفته محققان، امام علی‌(ع) در این خطبه، [[جنگ جمل]] را آسیب‌شناسی<ref>دین‌پرور، منشور جاودانه، ۱۳۸۹ش، ص۳۰۵.</ref> و برخی ویژگی‌های زنان را بیان کرده است تا در آینده رویدادهایی مانند جنگ جمل، که به دلیل پیروی از یک زن (عایشه) رخ داد، اتفاق نیفتد.<ref>ابن‌میثم، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۲۳.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]]، از شارحان نهج البلاغه، معتقد است است درباره تفسیر محتوای این خطبه که به مسئله زنان اشاره دارد، زیاده‌روی‌ها و کوتاهی‌هایی رخ داده است؛ چرا که در طول تاریخ، تبیین شخصیت زن همواره محل بحث و گفت‌و‌گو بوده و دربارۀ آن افراط و تفریط‌هایی صورت گرفته است و آن زیاده‌روی‌ها و کوتاهی‌ها به این خطبه نیز سرایت کرده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امیرالمومنین، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۲۸۸-۲۸۹.</ref>
+به گفته محققان، امام علی‌(ع) در این خطبه، [[جنگ جمل]] را آسیب‌شناسی<ref>دین‌پرور، منشور جاودانه، ۱۳۸۹ش، ص۳۰۵.</ref> و برخی ویژگی‌های زنان را بیان کرده است تا در آینده رویدادهایی مانند جنگ جمل، که به دلیل پیروی از یک زن (عایشه) رخ داد، اتفاق نیفتد.<ref>ابن‌میثم، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۲۳.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]]، از شارحان نهج البلاغه، معتقد است است درباره تفسیر محتوای این خطبه که به مسئله زنان اشاره دارد، زیاده‌روی‌ها و کوتاهی‌هایی رخ داده است؛ چرا که در طول تاریخ، تبیین شخصیت زن همواره محل بحث و گفت‌و‌گو بوده و دربارۀ آن افراط و تفریط‌هایی صورت گرفته است و آن زیاده‌روی‌ها و کوتاهی‌ها به این خطبه نیز سرایت کرده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۲۸۸-۲۸۹.</ref>
 رویکرد پژوهشگران اسلامی در برابر این خطبه یکسان نیست؛ برخی این خطبه را به دلیل سند و محتوای خاصش، غیر معتبر می‌دانند؛ بعضی دیگر این خطبه را معتبر دانسته، آن را به همان معنای ظاهری‌اش شرح داده‌اند؛ در مقابل، گروهی دیگر اگر چه به معتبربودن این خطبه باور دارند، اما معنای ظاهری آن را تأویل کرده‌اند.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۷۰۶.</ref> این خطبه در نسخه‌های [[صبحی صالح]] و [[محمد دشتی]]، در جایگاه هشتادمین خطبه قرار دارد.<ref>دشتی، و کاظم محمدی، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، ۱۳۷۵ش، ص۵۰۹.</ref>
@@ خط ۵۴: / خط ۵۴: @@
 == اعتبار ==
-عبدالحسین خسروپناه این خطبه را بدون هیچ تردیدی صحیح دانسته است.<ref>خسروپناه، جامعۀ علوی در نهج البلاغه، ۱۳۸۴ش، ص۲۲۳.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]]، مؤلف [[پیام امام امیرالمؤمنین (کتاب)|کتاب پیام امام امیر‌المؤمنین(ع)]]، با صحیح شمردن اسناد همۀ خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های [[نهج البلاغه]] (از جمله خطبه ۸۰)،<ref>مکارم شیرازی، پیام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۵۵-۵۹.</ref> تنها به شرح و تفسیر این خطبه بسنده کرده است.<ref>نگاه کنید به: مکارم شیرازی، پیام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۲۸۵.</ref> ابوالقاسم علیدوست از اساتید [[حوزه علمیه قم]]، اسناد این روایت را [[حدیث مرسل|مُرسل]] و غیرمعتبر دانسته است.<ref>علیدوست، [http://a-alidoost.ir/persian/lessons/23558/ «فقه القضاء (شرایط قاضی)»]، سلسبیل آیت الله علیدوست، جلسه ۱۱۵.</ref> به باور او، تعلیل‌های نادرستی که در این روایت وارد شده (ناقص الایمان دانستن زنان به جهت نماز نخواندن آنها در [[حیض|ایام عادت]]) شاهدی بر این است که این روایت را شخص معصوم، بیان نکرده است.<ref>علیدوست، [http://a-alidoost.ir/persian/lessons/23558/ «فقه القضاء (شرایط قاضی)»]، سلسبیل آیت الله علیدوست، جلسه ۱۱۵.</ref>
+عبدالحسین خسروپناه این خطبه را بدون هیچ تردیدی صحیح دانسته است.<ref>خسروپناه، جامعۀ علوی در نهج البلاغه، ۱۳۸۴ش، ص۲۲۳.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]]، مؤلف [[پیام امام امیرالمؤمنین (کتاب)|کتاب پیام امام امیر‌المؤمنین(ع)]]، با صحیح شمردن اسناد همۀ خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های [[نهج البلاغه]] (از جمله خطبه ۸۰)،<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۵۵-۵۹.</ref> تنها به شرح و تفسیر این خطبه بسنده کرده است.<ref>نگاه کنید به: مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۲۸۵.</ref> ابوالقاسم علیدوست از اساتید [[حوزه علمیه قم]]، اسناد این روایت را [[حدیث مرسل|مُرسل]] و غیرمعتبر دانسته است.<ref>علیدوست، [http://a-alidoost.ir/persian/lessons/23558/ «فقه القضاء (شرایط قاضی)»]، سلسبیل آیت الله علیدوست، جلسه ۱۱۵.</ref> به باور او، تعلیل‌های نادرستی که در این روایت وارد شده (ناقص الایمان دانستن زنان به جهت نماز نخواندن آنها در [[حیض|ایام عادت]]) شاهدی بر این است که این روایت را شخص معصوم، بیان نکرده است.<ref>علیدوست، [http://a-alidoost.ir/persian/lessons/23558/ «فقه القضاء (شرایط قاضی)»]، سلسبیل آیت الله علیدوست، جلسه ۱۱۵.</ref>
 به باور [[عبدالزهرا حسینی خطیب]]، این خطبه بخشی از نامه طولانی علی(ع) است که در بخش‌های مختلف نهج البلاغه<ref>برای دیدن نامه در بخش‌های مختلف نهج البلاغه، نگاه کنید به: جعفری، «مقدمه»، در کتاب شبهات زن در نهج البلاغه، ۱۴۰۱ق، ص۱۸.</ref> پراکنده شده و در آن به واقعه جنگ جمل اشاره می‌شود.<ref>نگاه کنید به: حسینی خطیب، مصادر نهج البلاغه و أسانيده، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۰۹؛ و ج۲، ص۸۲-۸۳.</ref> در منابع شیعی این نامه در کتاب‌های المسترشد<ref>نگاه کنید به: طبری، المسترشد، ۱۴۱۵ق، ص۴۰۸-۴۲۷.</ref> و کشف المحجه<ref>نگاه کنید به: سید ابن‌طاووس، کشف المحجه، ۱۳۷۵ش، ص۲۳۵-۲۶۹.</ref> و در منابع اهل‌تسنن در کتاب‌های الغارات<ref>ثقفی، الغارات، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۹۹-۲۱۲.</ref> و الامامة و السیاسه<ref>ابنِ‌قُتَیْبه دینَوَری، الامامة و السیاسه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۹.</ref> آمده است. همچنین بخش‌هایی از این خطبه در کتاب کافی،<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۱۷.</ref> تحف العقول<ref>ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۳۶۸.</ref> و امالی شیخ صدوق<ref>شیخ صدوق، امالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۰۴.</ref> آمده است. برخی محقّقان با بررسی نسخه‌های متعدد از نامۀ امام علی(ع) -که خطبه ۸۰ نهج البلاغه بخشی از آن است- به این نتیجه رسیده‌اند که سید رضی این خطبه را از منابع تحریف‌شده گرفته است؛ به این صورت که در کتاب‌های تحریف‌شده، راویان متأخّر با بهره‌گیری از منابع اهل‌سنت این خطبه را به نامۀ امام علی(ع) اضافه کرده‌اند، در حالی که در کتاب‌های متقدّمی چون [[الغارات (کتاب)|الغارات]] و [[الامامة و السیاسة (کتاب)|الامامة و السیاسة]] این بخش از کلمات، نقل نشده است.<ref>قندهاری، و طاهره صالحی، «اعتبارسنجی النساء نواقص العقول در نهج البلاغه»، ص۴۳۲.</ref>
@@ خط ۶۲: / خط ۶۲: @@
 === ناقص بودن عقل زنان ===
-ناقص بودن عقل زنان در روایت‌های متعددی بیان شده<ref>برای دیدن برخی از این روایت‌ها نگاه کنید به: کلینی، کافی، ج۵، ص۳۹، حدیث ۴؛ و ص۳۲۲، حدیث ۱؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۲۹۱، حدیث ۴۳۷۵.</ref> و آن را دلیلی بر درستی این محتوا دانسته‌اند.<ref>حسینیان قمی، «دفاع از حدیث ۲»، ص۱۴۱-۱۴۲.</ref> برای تبیین نقصان عقل زنان، تفسیرهای مختلفی ارائه شده است.<ref>برای دیدن برخی از این تفسیر‌ها، نگاه کنید به: مهریزی، «تأملی در احادیث نقصان عقل زنان»، ص۹۲-۹۳.</ref> برخی از این دیدگاه‌ها چنین است:
+ناقص بودن عقل زنان در روایت‌های متعددی بیان شده<ref>برای دیدن برخی از این روایت‌ها نگاه کنید به: کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۹، حدیث ۴؛ و ص۳۲۲، حدیث ۱؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۹۱، حدیث ۴۳۷۵.</ref> و آن را دلیلی بر درستی این محتوا دانسته‌اند.<ref>حسینیان قمی، «دفاع از حدیث ۲»، ص۱۴۱-۱۴۲.</ref> برای تبیین نقصان عقل زنان، تفسیرهای مختلفی ارائه شده است.<ref>برای دیدن برخی از این تفسیر‌ها، نگاه کنید به: مهریزی، «تأملی در احادیث نقصان عقل زنان»، ص۹۲-۹۳.</ref> برخی از این دیدگاه‌ها چنین است:
 * '''بیان تفاوت‌های آفرینشی زن و مرد:‌''' این خطبه به تفاوت‌های طبیعی زنان و مردان اشاره دارد؛ به‌گونه‌ای که زنان احساسات و عواطفی قوی‌تری نسبت به مردان دارند، چنان‌که مردان نیز نسبت به زنان از تعقل بیشتری برخوردارند.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۷۰۷؛ شویلی، الجانب الاجتماعی فی نهج البلاغه، ۱۴۳۷ق، ص۱۶.</ref> به گفته [[عبدالله جوادی آملی|عبدالله جوادی آملی]]، از مفسّران شیعه، آن عقلی که ممکن است در مرد بیش از زن باشد، عقل علوم سیاست و کارهای اجرایی است و اگر کسی در مسائل سیاسی و اجرایی عاقل‌تر و خردمندتر بود، نشانه برتری او و نزدیک بودنش به خدا نیست.<ref>جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، ۱۳۸۶ش، ص۲۵۱.</ref> البته اینکه عقل زنان کمتر از مردان باشد، همیشه درست نیست؛ زنان باهوشی هم هستند که عقل‌شان بیشتر از مردان است.<ref>منتظری، درس‌هایی از نهج البلاغه، ۱۳۹۵ش، ج۳، ص۲۳۸.</ref> پژوهش‌گران متعددی این تفسیر را پذیرفته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۷۵؛ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۶۹-۷۰؛ دین‌پرور، منشور جاودانه، ۱۳۸۹ش، ص۳۰۷؛ جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۷۰۷؛ شویلی، الجانب الاجتماعی فی نهج البلاغه، ۱۴۳۷ق، ص۱۶؛ مخلصی، «سخن امام علی(ع) درباره زن و بازکاوی دیدگاه‌ها»، ص۱۵۱.</ref>
-* '''ناظر بودن حدیث به واقعیات اجتماعی دوران جاهلیت:‌''' [[سید علی حسینی خامنه‌ای|سید علی خامنه‌ای]] رهبر [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]]، احتمال داده، این روایت ناظر به ویژگی‌های زن در [[دوران جاهلیت]] باشد نه طبیعت زن. وی معتقد است زنان در زمان جاهلیت از نظر تربیت، قدرت اندیشه و ... پایین‌تر از مردان بودند و امام علی(ع) در این خطبه زنی را توصیف می‌کند که به‌تازگی از اسارت [[جاهلیت]] درآمده است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=20081 «بیانات در جلسه پرسش و پاسخ در مسجد ابوذر تهران»]، سایت دفتر نشر و حفظ آثار آیت‌الله خامنه‌ای.</ref>
+* '''ناظر بودن حدیث به واقعیات اجتماعی دوران جاهلیت:‌''' [[سید علی حسینی خامنه‌ای|سید علی خامنه‌ای]] رهبر [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]]، احتمال داده، این روایت ناظر به ویژگی‌های زن در [[دوران جاهلیت]] باشد نه طبیعت زن. وی معتقد است زنان در زمان جاهلیت از نظر تربیت، قدرت اندیشه و ... پایین‌تر از مردان بودند و امام علی(ع) در این خطبه زنی را توصیف می‌کند که به‌تازگی از اسارت [[جاهلیت]] درآمده است.<ref>حسینی خامنه‌ای، [https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=20081 «بیانات در جلسه پرسش و پاسخ در مسجد ابوذر تهران»]، سایت دفتر نشر و حفظ آثار آیت‌الله خامنه‌ای.</ref>
 * '''اشاره به عایشه:''' به نظر [[ابن ابی‌الحدید|ابن‌ابی‌الحدید]]، متکلم [[معتزله|معتزلی‌ِ]] اهل‌سنت و از مفسّران نهج البلاغه، این خطبه در تعریض به رفتار عایشه، بیان شده است.<ref>ابن‌ابى‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۱۴.</ref> با این حال شوشتری، مؤلف بهج الصباغه، معتقد است اگر چه امام علی(ع) این خطبه را در مذمت عایشه خوانده است، اما این کلام به صورت عام بیان شده و شامل همه زنان می‌شود.<ref>شوشتری، بهج الصباغه، ۱۳۷۶ش، ج۱۴، ص۲۱۹.</ref>
 * '''کلامی بر پایه جدل:''' ابوالقاسم علیدوست که سند این روایت را ضعیف می‌داند، معتقد است، از آنجا که روایت‌هایی با این مضمون در کتاب‌های معتبر اهل‌تسنن وجود دارد، برخی شیعیان با ذکر چنین روایتی، عملکرد برخی صحابه در پیروی کردن از یک زن (پیروی کردن از عایشه در جنگ جمل) را مخالف آموزه‌های آنان دانسته‌اند.<ref>علیدوست، [http://a-alidoost.ir/persian/lessons/23558/ «فقه القضاء (شرایط قاضی)»]، سلسبیل آیت الله علیدوست، جلسه ۱۱۵.</ref>
@@ خط ۷۹: / خط ۷۹: @@
 ==زمان ایراد ==
-درباره زمان ایراد خطبه اختلاف‌نظر است؛ برخی همچون [[سبط بن جوزی]]<ref>ابن‌جوزی، تذکر‌ة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۹۱.</ref> و [[سید رضی|سیدرضی]]<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۸۰، ص۱۰۵.</ref> گردآورنده [[نهج البلاغه]]، معتقدند این خطبه بعد از [[جنگ جمل]] بیان شده است. حسینی خطیب این خطبه را بخشی از نامه‌‌ای دانسته است که امام علی(ع) پس از سقوط [[مصر]] به‌وسیله [[عمرو بن عاص سهمی|عمرو بن عاص]] و شهادت [[محمد بن ابی‌بکر]] نوشته‌ و امر کرده است تا آن نامه برای مردم خوانده شود.<ref>حسینی خطیب، مصادر نهج البلاغه و أسانيده، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۲-۸۳.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|آیت‌الله مکارم شیرازی]] این نظر را دیدگاه معروف در این مسئله خوانده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امیرالمومنین، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۲۸۸.</ref> بنابراین گفته شده زمان ایراد این خطبه سال ۳۶ یا سال ۳۸ قمری بوده است.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۷۰۵.</ref> همچنین این احتمال داده شده، که امام(ع) این خطبه را چندبار خوانده باشد.<ref>حسینی خطیب، مصادر نهج البلاغه و أسانيده، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۳.</ref>
+درباره زمان ایراد خطبه اختلاف‌نظر است؛ برخی همچون [[سبط بن جوزی]]<ref>ابن‌جوزی، تذکر‌ة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۹۱.</ref> و [[سید رضی|سیدرضی]]<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۸۰، ص۱۰۵.</ref> گردآورنده [[نهج البلاغه]]، معتقدند این خطبه بعد از [[جنگ جمل]] بیان شده است. حسینی خطیب این خطبه را بخشی از نامه‌‌ای دانسته است که امام علی(ع) پس از سقوط [[مصر]] به‌وسیله [[عمرو بن عاص سهمی|عمرو بن عاص]] و شهادت [[محمد بن ابی‌بکر]] نوشته‌ و امر کرده است تا آن نامه برای مردم خوانده شود.<ref>حسینی خطیب، مصادر نهج البلاغه و أسانيده، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۲-۸۳.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|آیت‌الله مکارم شیرازی]] این نظر را دیدگاه معروف در این مسئله خوانده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۲۸۸.</ref> بنابراین گفته شده زمان ایراد این خطبه سال ۳۶ یا سال ۳۸ قمری بوده است.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۷۰۵.</ref> همچنین این احتمال داده شده، که امام(ع) این خطبه را چندبار خوانده باشد.<ref>حسینی خطیب، مصادر نهج البلاغه و أسانيده، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۳.</ref>
 == متن و ترجمه خطبه ۸۰ نهج البلاغه ==
@@ خط ۱۱۰: / خط ۱۱۰: @@
 * طباطبایی، محمدکاظم، منطق فهم حدیث، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۹۰ش.
 * علیدوست، ابوالقاسم، [http://a-alidoost.ir/persian/lessons/23558/ «فقه القضاء (شرایط قاضی)»]، سایت سلسبیل آیت الله علیدوست، جلسه ۱۱۵، تاریخ درج مطلب: ۳۱ فروردین ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
-* مکارم شیرازی، ناصر، پیام امیرالمومنین، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
+* مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
 * مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، قم، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، ۱۳۸۴ش.
 {{پایان}}