نیابت در حج: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نیابت در حج''' یا '''حج نیابتی''' یا '''حج نیابی'''، به‌جا آوردن [[حج]] از طرف شخص دیگر است و با انجام صحیح آن، از عُهده او ساقط می‌گردد و در روایات، اجر فراوانی برای آن ذکر شده است. نیابت در حج واجب، از طرف شخص زنده، تنها در صورتی صحیح است که وی از انجام آن عاجز باشد. چنانچه شخصی از دنیا برود و حجی که بر او [[واجب]] شده را انجام نداده، یا به انجام حج، [[وصیت]] کرده باشد، وارثانش باید از طرف او برای انجام حج، نایب بگیرند.  

در حج نیابتی، دو طرف، باید [[مسلمان]] باشند و نائب باید عاقل باشد و حج واجب بر عهده‌اش نباشد، اما در مورد صحیح بودن نیابت کسی که تا کنون حج نگزارده، اختلاف است. در صورت فوت نایب پس از [[احرام]] و ورود به حرم، حج او صحیح است. نیابت چند نفر از یک نفر، صحیح است، اما نیابت یک نفر از چند نفر، تنها در حج مستحبی صحیح است. نایب باید حج را مطابق نظر [[مرجع تقلید]] خویش انجام داده و [[کفاره]] عملی که از او صادر شود را خودش بپردازد.

حجِ نیابتی یکی از انواع [[نیابت در عبادت]] و به معنای آن است که شخصی عمل حج را از طرف شخص دیگری انجام دهد.<ref>شبیری زنجانی، سید موسی، مناسک الحج، ۱۴۲۱ق، ص۲۵.</ref> در برخی از کتاب‌های روایی<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۱۶۳-۲۱۰؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۶، ص۱۱۵-۱۱۹؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۶۳-۷۵.</ref> و کتب فقهی<ref>حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۲۱۹-۲۲۰؛ محقق حلّی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷۶۵-۷۷۹ ؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۵۶-۴۱۰؛ شیخ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۷-۵۲؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۰۳-۳۲۸؛ مدنی کاشانی، رضا، براهین الحج، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۹۱-۲۱۱.</ref> باب یا ابوابی به نیابت در حج اختصاص داده شده است. در برخی از روایات آمده به کسی که نائب در حج شده، ثواب نُه یا دَه حج می‌رسد؛ درحالی‌که به فردی که حج از طرف او انجام شده، تنها ثواب یک حج داده می‌شود.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۱۶۳.</ref> علاوه بر نیابت در تمام اعمال حج، در کتب فقهی، نیابت در برخی اعمال حج نیز مورد بررسی قرار گرفته است؛ مانند نیابت در طواف، نیابت در نمازِ پس از طواف و نیابت در سعی.<ref>به عنوان نمونه مراجعه کن: یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۹۱.</ref>

به گفته [[محمدحسن نجفی|صاحبْ‌جواهر]]، در اصل مشروعیت و جواز حج نیابتی، اختلافی بین مسلمانان نیست<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۵۶.</ref> و انجام حج به صورت نیابی، چه به صورت مستقیم و چه پس از درخواست دیگران مستحب خواهد بود.<ref>شیخ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۷.</ref> البته در صورت قبول نیابت و دریافت اجرت نیابت، انجام حج نیابی بر نائب واجب می‌گردد.<ref>مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۳، ص۲۴۱.</ref> نیابت در حج واجب و مستحب{{یاد|باید توجه داشت که منظور از حج مستحب، عمره نیست، بلکه منظور، حج تمتع است برای کسی که بر او واجب نیست (به دلیل آن که مستطیع نیست یا قبلا حج واجبش را انجام داده).}} از طرف کسی که از دنیا رفته و نیابت در [[حج مستحب]]، از طرف کسی که زنده است، مطلقا صحیح است؛ اما صحت نیابت در حج واجب از طرف شخص زنده، مشروط به عجز او از انجام حج است.<ref>افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۱.</ref>  

*فردی که حج بر او مستقر شده و از دنیا رفته و کسی هم بدون دریافت وجه (تبرعاً) به نیابت از او حج نگزارد، در این صورت، بر ورثه او واجب است از اموال به‌جامانده میت، برای او نائب بگیرند؛ مگر آن‌که تمام اموال میت به‌اندازه اجرت نیابت نباشد.<ref>موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۵۰؛ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۳، ص۲۳۸.</ref>

در کتب فقهی به کسی که تاکنون حج نگزارده، [[صرورة|«صروره]]» گفته می‌شود<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۶۵؛ عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌تا، ج۲، ص۳۶۷.</ref> که در صحت نیابت او، در صورتی که خودش [[استطاعت (حج)|مستطیع]] نباشد، اختلاف‌نظر است: برخی مثل [[شیخ طوسی]]، فقیه شیعه قرن پنج قمری، نیابت زن صروره را مطلقاً<ref>شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۲۸۰.</ref> یا از طرف مرد<ref>شیخ طوسی، الاستبصار، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۲۲.</ref> جایز نمی‌دانند و برخی نیابت او را صحیح دانسته‌اند<ref>محقق حلّی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷۶۷؛ شیخ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۴۱.</ref> و برخی آن را مطلقاً یا در صورت نیابت از مرد [[مکروه]] می‌دانند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۶۴؛ یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۸؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۳۴.</ref> این در حالی است که برخی از فقها، در مورد مرد زنده‌ای که به سبب عجز از انجام حج واجب نائب می‌گیرد، معتقدند فقط مرد صروره می‌تواند نیابت او را انجام دهد.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۸؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۹؛ محمودی، مناسک حج (محشّٰی)، ۱۴۲۹ق، ص۸۹.</ref>

*در صورتی که [[مرجع تقلید]] نائب و منوبٌ‌عنه متفاوت باشد، نائب باید حج را مطابق با نظر مرجع‌تقلید خودش انجام دهد<ref>افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۳۱؛ موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۵۲.</ref> و کفاره اعمال احتمالی که در هنگام عمل حج، از نایب سرمی‌زند، برعهده نایب است.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۵۸؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۲۷.</ref>